του Γιάννη Κ. Τσιαμήτρου
Στο σημερινή μου ανάρτηση θα αναπαράγω ένα άρθρο του γνωστού μακαρίτη κορυφαίου Έλληνα φιλόλογου, Χρίστου Τσολάκη. Η γραφή του Χ. Τσολάκη από μόνη της πρέπει να φανεί όπως έχει, ως εκ τούτου δεν θα κάνω κάποια σκιαγράφησή αυτού του άρθρου, γιατί θα υποβάθμιζα την αξία του!
Το μόνο που μπορώ αυτή τη στιγμή να σχολιάσω είναι η εξής απορία μου: Μήπως η πόλη της Βέροιας δεν φέρθηκε όπως αρμόζει στο αγαπητό αυτό δάσκαλο; Τί απέγινε στη Βέροια το ‘Εθνικό Μουσείο Εκπαίδευσης «Χρίστος Τσολάκης»’;
[Παιδεία και Εκπαίδευση
Του Χρίστου Τσολάκη
(δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Λόγος του Συλλόγου’
Τεύχος 7, 7ος-8ος 2006
Εξάπαντος η Εκπαίδευση μας δεν είναι η καλύτερη δυνατή, δεν είναι η ενδεδειγμένη. Αυτό συμβαίνει και με τις άλλες εκπαιδεύσεις των άλλων λαών της Ευρώπης και του κόσμου.
Λίγο πολύ είναι ίδιες, αν και διαφοροποιούνται από την άποψη της υλικοτεχνικής υποδομής. Αναφορικά μ’ αυτήν άλλες είναι πλούσιες (διαθέτουν τα πάντα) και άλλες φτωχές έως πάμπτωχες. Η δική μας βρίσκεται κάπου στη μέση. Ούτε στον ουρανό ούτε στη γη, ούτε κλαίει, ούτε γελάει. Ούτε στην Ευρώπη, ούτε στην Αφρική ή στην Ασία. Κάπου ενδιάμεσα βρισκόμαστε. Εκεί που βρισκόμαστε γεωγραφικά και πολιτισμικά, εκεί βρισκόμαστε και εκπαιδευτικά. Είμαστε καλύτεροι από τις χώρες της Εγγύς Ανατολής και της Αφρικής. Υστερούμε, ωστόσο, συγκρινόμενοι με τις διάφορες χώρες της Ευρώπης. Τα Βαλκάνια τα αφήνω. Θέλω να πιστεύω ότι πήραμε ένα κεφάλι πάνω από αυτά. Πάντως η υποδομή μας παραμένει ακόμη σε βαλκανικό επίπεδο: εργαστήρια, βιβλιοθήκες, αύλιοι και εσωτερικοί χώροι, εξοπλισμός τάξεων κτλ. δεν υπάρχουν, και όπου υπάρχουν υπολειτουργούν. Είναι αυτά προβλήματα εξάπαντος. Δεν αποτελούν όμως αυτά το κύριο και το καίριο πρόβλημα της Εκπαίδευσης μας, για να περιοριστώ στα δικά μας.
Το μέγα πρόβλημα της Εκπαίδευσης μας είναι η έλλειψη παιδείας, δηλαδή η Εκπαίδευση μας (και των άλλων λαών της Ευρώπης η Εκπαίδευση) δεν προσφέρει παιδεία, που σημαίνει: δεν προσφέρει εις αληθείαις πολιτισμό, δεν προσανατολίζει προς τον επ’ αληθείαις πολιτισμό. Αυτό είναι το θέμα μας* αυτό είναι και πονάει. Πριν προχωρήσουμε, όμως, νομίζω ότι είναι ανάγκη να αποσαφηνίσουμε τα περιεχόμενα των εννοιών «εκπαίδευση» και «παιδεία». Και τούτο διότι υπάρχει γύρω από αυτές τις έννοιες μεγάλη σύγχυση. Οι πολλοί πάντως, τις ταυτίζουν και χρησιμοποιούν τη μία στη θέση της άλλης. Δεν είναι όμως έτσι.
Λοιπόν, Εκπαίδευση ονομάζουμε την οργανωμένη διαδικασία με την οποία και μέσα από την οποία τα κράτη προσφέρουν τα μορφωτικά αγαθά στους πολίτες τους και προπάντων στους νέους ανθρώπους. Η διαδικασία αυτή στηρίζεται στο σχετικό άρθρο του Συντάγματος και στους νόμους της Εκπαιδευτικής Νομοθεσίας και περιέχει τα πάντα και τους πάντες που μετέχουν σ’ αυτήν: προσωπικό του Υπουργείου Παιδείας, προσωπικό των πάσης φύσεως σχολείων, διδακτικό δυναμικό, οργανωμένους εκπαιδευτικούς χώρους (τάξεις διδασκαλίας, βιβλιοθήκες, εργαστήρια, αύλιους χώρους κτλ. κτλ.) και ότι άλλο υπηρετεί τη λειτουργία της. Αυτή είναι η Εκπαίδευση. Ποια είναι, όμως, η παιδεία και πώς ορίζεται; Δεν είναι εύκολο να οριστεί, είναι πάντως το μέγιστον μάθημα, το οποίο δεν διδάσκεται όπως τα άλλα μαθήματα, δεδομένου ότι δεν έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο και οργανωμένη δομή ούτε περιέχεται σε σχολικά εγχειρίδια. Ωστόσο, παρ’ όλο που δεν διδάσκεται, απορρέει από τη διδασκαλία ή, ορθότερα, απορρέει κατ’ εξοχήν από τη διδασκαλία. Απορρέει από τη διαδικασία κατά την οποία δάσκαλοι, μαθητές και αξίες μορφωτικές βρίσκονται σε μια πολύδρομη αλληλενέργεια, η οποία εκπηγάζει από βάθη όπου σβήνουν το ατομικό εγώ κι εσύ, το εθνικό εγώ κι εσύ, το θρησκευτικό εγώ κι εσύ, το φυλετικό εγώ κι εσύ, το χρωματικό εγώ κι εσύ, όλα τα εγώ κι εσύ που χωρίζουν τους ανθρώπους, σβήνουν από την ταυτότητα της ζωής, η οποία ενώνει τον κόσμο και από την οποία αναδύεται η φωνή της ηθικής, η οποία ορίζει την ανθρώπινη ποιότητα. Ο άνθρωπος πραγματώνει τότε την ανώτερη φύση του, την ανθρώπινη φύση του, την πνευματική του ουσία. Αυτό είναι παιδεία, να περάσει ο άνθρωπος στη θρησκεία της ηθικής• να γίνει ένα με τη ζωή, ένα με τη φύση, ένα με τη γη, ένα με τις στεριές και τις θάλασσες, αυτούς τους μακρινούς προγόνους μας, ένα με το σύμπαν, ένα με την κοινωνία, ένα με τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα, αυτό, θα μας έλεγε ο Άγγελος Σικελιανός είναι η παιδεία. Να μην διακρίνεις τον Έλληνα από τον Τούρκο, τον Παλαιστίνιο από τον Ισραηλινό, τον χριστιανό από τον μωαμεθανό, τον μαύρο από τον λευκό, τη γυναίκα από τον άνδρα, να η παιδεία.
Και να οι δάσκαλοι της παιδείας• είναι οι δάσκαλοι του Κόσμου, οι δάσκαλοι χωρίς σύνορα που υπερβαίνουν τους τεχνητούς φραγμούς των εθνών, των κρατών, των θρησκειών, των φυλών, των χρωμάτων, της καταγωγής, της ιδεολογίας, του κοινωνικού διαφορισμού. Τους υπερβαίνουν και δίνουν τα χέρια, για να χτίσουν το Σχολείο του Ανθρώπου, που κάτω από την πλατιά του στέγη θα στεγάζει και θα αμβλύνει κάθε δυσκολία, ώστε μέσα από τις διαφορετικότητες, τις ετερότητες και τις αντιθέσεις να προκύπτει η αρμονία του Ηράκλειτου.
Είναι το Σχολείο της Παιδείας που θα βάλει τέλος στο σημερινό τεχνολογικό νέο βαρβαρισμό, με τον οποίο οι πλανητάρχες δολοφονούν εν ονόματι μιας κίβδηλης παγκοσμιοποίησης τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του. Αυτήν την παιδεία η σημερινή Εκπαίδευση δεν την προσφέρει ούτε στη Χώρα μας ούτε στην Ευρώπη ούτε σε καμιά άλλη περιοχή του πλανήτη μας. Η σημερινή Εκπαίδευση είναι στημένη στα μέτρα της αγοράς εργασίας. Προς αυτήν προσανατολίζεται ο νέος άνθρωπος, για να την υπηρετήσει επαγγελματικά. Έτσι. ο φαυλεπίφαυλος κύκλος Εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας αναπαράγεται και διαιωνίζεται. ΤΥ αυτό και το σημε¬ρινό σχολείο κατάντησε καταναλωτικό. Αντιγράφει και υπηρετεί την καταναλωτική κοινωνία, η οποία, ωστόσο, στήθηκε (από ποιους;) ερήμην του σχολείου και των νέων. Το ερώτημα είναι ποιοι δημιούργησαν αυτήν την κοινωνία, την οποία καλείται να υπηρετήσει, και υπηρετεί, σε παγκόσμια κλίμακα, το σημερινό σχολείο.
Το ερώτημα, όπως αντιλαμβάνεστε, είναι ρητορικό•όλοι ξέρουμε, όσο κι αν αυτοί κρύβονται, τους γνωστούς - άγνωστους εμπόρους των εθνών, οι οποίοι λυμαίνονται τον άνθρωπο και τη ζωή του και κατευθύνουν με μεφιστοφελική επιδεξιότητα τις εκπαιδεύσεις των λαών στην υπηρεσία των μεγάλων συμφερόντων τους με το πρόσχημα ότι οι νέοι πρέπει να εξο¬πλίζονται με γνώσεις και δεξιότητες επαγγελματικές, για να κερδίσουν τη ζωή τους και για να γίνουν ωφέλιμοι στην κοινωνική ομάδα. Με τέτοια προσχήματα, τα οποία διοχετεύουν εντέχνως με τους μεταπράτες τους παιδολόγους και στα πανεπιστήμια και στο ανυποψίαστο / απροβλημάτιστο κοινό, ελέγχουν την κατάσταση. Άλλωστε, και τα Μέσα Μαζικής Πλη¬ροφόρησης συνηγορούν σε τέτοιες μεθοδεύσεις που έχουν μεταβάλει τα σχολεία από ιδρύματα παιδείας σε ιδρύματα επαγγελμάτων. Κι όμως η θρασύτατη αυτή προσχηματική λογική δεν έχει ηθικό υπέδαφος. Άλλωστε, αναιρείται από τα ίδια τα πράγματα: Η επαγγελματική κατάρτιση του νέου και στο πιο δύσκολο επάγγελμα ήταν πάντα και είναι υπόθεση λίγου χρόνου. Ύστερα, ο άνθρωπος της Παιδείας, δηλαδή ο καλλιεργημένος / μορφωμένος άνθρωπος, ο άνθρωπος του οποίου ο χαρακτήρας, η σκέψη, η ευαισθησία έχουν διαμορφωθεί / εκλεπτυνθεί / εμπλουτισθεί από τη γνώση, από το καλό, από το ωραίο και από τον διάλογο του με τη ζωή και τη φύση, αυτός ο άνθρωπος αποκτά τέτοια ωριμότητα πνευματική και ψυχική, ώστε με απίστευτη ευκολία κατακτά ακόμη και τα πιο δύσκολα επαγγέλματα, τα οποία στο κάτω - κάτω θα μπορούσαν να αποτελέσουν υπόθεση του Υπουργείου Εργασίας.
Η προσφορά παιδείας, λοιπόν, δηλαδή η πραγμάτωση της πνευματικής ουσίας του νέου ανθρώπου, ο όρθρος του πνεύματος και της συνείδησης του, το ξύπνημα δηλαδή και η ενεργοποίηση των δυναμικών με τις οποί¬ες θα κατακτήσει τη μια μετά την άλλη τις μορφές του λόγου, της γνώσης, της σκέψης, της τέχνης, της ζωής και θα φτάσει στην πληρότητα είναι έργο του Υπουργείου Παιδείας. Άλλωστε, οι γνώσεις πολλαπλασιάζονται τόσο ραγδαία στις ημέρες μας, ώστε κανένας να μη μπορεί να τις κάνει όλες δικές του. Αυτές που τώρα εντυπωσιάζουν σε λίγα χρόνια θα έχουν περάσει στην ιστορία, για να έρθουν άλλες και άλλες «ων ουκ εστί αριθμός». Δεν μένει, συνεπώς, στο νέον άνθρωπο παρά να μάθει να μαθαίνει, να δημιουργεί, να μοιράζεται τη δημιουργία με τους συνανθρώπους του και να προάγει τον πολιτισμό. Έχει παρέλθει η εποχή του σοφού ανθρώπου. Ανατέλλει τώρα η περίοδος του ανθρώπου δημιουργού και τέτοιος μπορεί να είναι μόνον ο άνθρωπος της παιδείας. Ναι, λοιπόν στον άνθρωπο των γνώσεων• ουδείς αντιλέγει. Χίλιες φορές, όμως, ναι στον άνθρωπο που ακόνισε τις δυναμικές του και έμαθε να αποκτά τις γνώσεις και να τις μετουσιώνει σε γνώση και σε ανθρωπιά. Επί τέλους η ανθρωπότητα έχει ανάγκη από τον άνθρωπο που θα παρέμβει διορθωτικά / βελτιωτικά και θα μεταβάλει την καταστροφική της πορεία, η οποία ήδη συντελείται. Προς αυτόν τον άνθρωπο έχουν χρέος να προσανατολιστούν οι εκπαιδεύσεις των λαών. Και η δική μας Εκπαίδευση.]
