Toυ Απόστολου Ιωσηφίδη
Από τα πρώτα χρόνια της μεταφύτευσής του στη μακεδονική γη, -και πριν από την ενθρόνιση της Παναγίας Σουμελά στις κορυφές του Βερμίου,- ο ποντιακός κόσμος γιόρταζε την Κοίμηση της Θεοτόκου στις ίδιες κορυφές, με επίκεντρο τον «ἐγγὺς πρὸς τὴν μαγικὴν ἐξοχὴν {τῆς} Καστανιᾶς» «ὑδραυλικὸν» ναό της Ζωοδόχου Πηγής, στα όρια του νομού Κοζάνης με τον τότε νομό Θεσσαλονίκης (νυν Ημαθίας).
Και το μεν 1932 η παρά το «τὸ ἐξοχικὸν παρεκκλήσιον» πανήγυρις ετελέσθη την 21η Αυγούστου…
«Γνωστοποίησις
Ἱερὰ Πανήγυρις
Φέρεται εἰς γνῶσιν τῶν εὐσεβῶν ὅτι τὴν προσεχῆ Κυριακὴν 21ην τρέχοντος πανηγυρίζει ὁ περικαλλὴς ἱερὸς Ὑδραυλικὸς Ναὸς “Ζωοδόχος Πηγὴ” Πολυμύλου τὴν ἐτησίαν μνήμην του.
Ὄθεν καλοῦνται οἱ φιλέορτοι ἵνα τιμήσωσι τὴν μνήμην του καὶ συγχρόνως ἵνα ἀπολαύσωσι τὰ νάματα τῆς ζωηφόρου πηγῆς καὶ τὴν αὔραν τοῦ Βερμίου.
Ὁ Πρόεδρος τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἐπιτροπῆς
Οἰκον. Π΄΄ Θεόδωρος Ταϊγανίδης»
«Βόρειος Ελλάς», 14-08-1932• «Ἀστὴρ Βερροίας», 17-08-1932.
«Ἡ ἑορτὴ τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς
Τὴν παρελθοῦσαν Κυριακὴν 21ην Αὐγούστου προεξάρχοντος τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κοζάνης κ. Ἰωακείμ[1] βοηθουμένου καὶ ὑπὸ τῶν ἱερέων Ἰωάννου Παπαχατζῆ καὶ Οἰκονόμου Παπαθεοδώρου ἐτελέσθη ἡ θεία λειτουργία εἰς τὸ ἐξοχικὸν παρεκκλήσιον Ζωοδόχου Πηγῆς ὅπου καὶ ἐντὸς αὐτοῦ εὑρίσκεται τὸ ὑδραγωγεῖον διὰ τοῦ ὁποίου ὑδρεύονται καὶ ἀρδεύονται 12 συνοικισμοί, οἱ ὁποίοι ὑπέφερον πρότερον ἀπὸ ἔλλειψιν ὕδατος.
Κατὰ τὴν ἑορτὴν ταύτην παρέστησαν πολλοὶ παραθερισταὶ ἐκ Καστανιᾶς, κάτοικοι τῶν πέριξ συνοικισμῶν καὶ μερικοὶ ἐκ Κοζάνης καὶ Βερροίας.»
«Ἀστὴρ Βερροίας», 24-08-1932.
…το επόμενο, όμως, έτος ιδιαίτερα ελκυστική (και πολλά υποσχόμενη) πρόσκληση του Ορειβατικού Συνδέσμου Κοζάνης αναγγέλλει τον εορτασμό «τὸ δεκαπενταύγουστον εἰς τὸ μαγευτικώτερον ὕψωμα τοῦ Βερμίου ὄρους, τὴν Καστανιὰν Πολυμύλου»…
«Πανήγυρις
Ζωοδόχου Πηγῆς (Καστανιᾶς) Πολυμύλου-Κοζάνης
Σάββατον 15η Αὐγούστου - Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου
Κάθε χρόνον ὅ,τι ἐκλεκτὸν ἔχει ἡ περιφέρεια Κοζάνης, Βερροίας, Πτολεμαΐδος καὶ ἀπ’ αὐτὴν τὴν Θεσσαλονίκην μαζεύεται τὸ δεκαπενταύγουστον εἰς τὸ μαγευτικώτερον ὕψωμα τοῦ Βερμίου ὄρους, τὴν Καστανιὰν Πολυμύλου.
Ἀδύνατον ἄνθρωπος μὲ ψυχὴν καὶ καρδιὰ νὰ μὴ ἐξυψωθῇ καὶ νὰ μὴ συγκινηθῇ βλέπων τὸ γέρο-Ὄλυμπον νὰ τινάζῃ πίσω τὴν χαίτη του, τὰ Πιέρια ὄρη νὰ προβάλλουν τὰ ἀειθαλῆ των δάση, τὸν Ἀλιάκμονα ὀφιοειδῶς κάτω νὰ στέλνῃ εἰς τοὺς πόδας τῶν Πιερίδων παρθένων Μουσῶν τὰ ἀργυρᾶ νερά του.
Τόσον μεγαλοπρεπὲς καὶ ὑποβλητικὸν εἶνε τὸ θέαμα ἐκεῖ εἰς τὰ σύνορα τοῦ νομοῦ Κοζάνης καὶ Θεσσαλονίκης, ὥστε ὁ Οὖγγρος καθηγητὴς Χόρβατ[2] ταξιδεύων ἀπὸ Θεσ)νίκης εἰς Κοζάνην δὲν βάσταξε, κατέβηκε ἀπὸ τὸ αὐτοκίνητον καὶ γονατιστὸς προσευχήθη ἐπὶ πέντε λεπτὰ μὲ δάκρυα εἰς τὰ μάτια δοξάζων τὸν δημιουργὸ τοιούτου μεγαλείου.
Εἰς αὐτὸ τὸ παραδείσιον περιβάλλον προσκαλοῦνται ὅλαι αἱ εὐγενεῖς φυσιολατρικαὶ καὶ θεοσεβεῖς ψυχαὶ ἀπὸ Θεσ)νίκης μέχρι Κοζάνης.
Νὰ συγκεντρωθοῦν περὶ τὴν ζωογόνον κρυσταλλικὴν πηγὴν ποὺ πηγάζει ἀπὸ τὰ θεμέλια τοῦ ὑδραυλικοῦ ναοῦ ἐξ ἀφορμῆς τῆς ἐτησίας πανηγύρεως, ἡ ὁποία κάθε χρόνον γίνεται ἐκεῖ μὲ ἀρχιερατικὴν λειτουργίαν τοῦ σεβ. μητροπολίτου Κοζάνης. Αὐτὴν ἀκολουθοῦν λαϊκαὶ διαχύσεις εἰς τὴν ταράτσα ποὺ ἐδημιούργησε ἐπὶ αἰῶνας μὲ σταλακτίτας καὶ κουφόπετραν ἀένναος καὶ ζωοδότης Πηγή, ἕνα καὶ αὐτὸ ἀπὸ τὰ θαύματα τῆς πέριξ φύσεως.
Ἐμπρὸς λοιπὸν ὅλοι εἰς τὸ ἄφθαστον ὑπέργειον προσκύνημα τῆς Καστανιᾶς Κοζάνης. Ἐκεῖ ὁ Θεός εἶνε ἐγγύτερα τῶν ἀνθρώπων καὶ αἱ καλλοναὶ τῆς φύσεως στὸ ρεκόρ των. Ἐκεῖ ὁ ἄνθρωπος γίνεται ἄγγελος καὶ ὁ Ἕλλην ὑπερήφανος διὰ τὴν πατρίδα του.
Εἰς τὴν πανήγυριν θὰ συμμετάσχῃ καὶ ἡ ἱστορικὴ Πανδώρα[3].
Ορειβατικός Σύνδεσμος Κοζάνης[4]»
«Βόρειος Ἑλλάς», 13-08-1933.
…τον οποίο (εορτασμό) καταγράφει η πένα ανώνυμου «Πανηγυριώτη»:
«Πολύμυλος-Καστανιὰ
Ἀπ’ τὴν γιορτὴ τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς (Καστανιᾶς)
Ὅπως κάθε χρόνο, ἔτσι καὶ φέτος ἑορτάσθη μεγαλοπρεπῶς ἡ ἑορτὴ τῆς Παναγίας στὴν Καστανιά.
Ἀπὸ τὰς 6 τὸ πρωῒ τὰ αὐτοκίνητα ξεκινοῦν γιὰ τὸ ὁλόδροσο μέρος τῆς πανηγύρεως.
Στοὺς δύο δρόμους Κοζάνης-Βερροίας, βλέπει κανεὶς κόσμο πολὺ καὶ ἀκούει νταβούλια, ζουνάδες κλπ.
Ὁ δρόμος τῆς Καστανιᾶς ἔχει ἐξαιρετικὴν κίνησιν γιατὶ εἶναι ὁ πολὺς κόσμος ποὺ παραθερίζει ἐκεῖ.
Στὰς 9 ἄρχεται ἡ ἀρχιερατικὴ λειτουργία καὶ ὁ αὐλόγυρος τῆς ἐκκλησίας ἔχει γεμίσει. Ὁ κόσμος ἐξακολουθεῖ νἄρχεται. Δὲν προφτάνει νὰ τελειώσει ἡ λειτουργία καὶ ἡ ξακουστὴ Πανδώρα παιανίζει τὸ πρῶτο• ὁ κόσμος μένει κατενθουσιασμένος. Ἀκοῦς ἀπ’ ἐδῶ τοὺς ζουνάδες νὰ χορεύουν, ἀπ’ ἐκεῖ μὲ τοὺς φωνογράφους, καὶ εὔθυμες παρέες νὰ τραγουδοῦν μὲ τὶς κιθάρες τους.
Τὸ ὁλόδροσο νερὸ τῆς Καστανιᾶς δρόσισε πολλοὺς αὐτὴν τὴν μέρα.
Κόσμος ἐκλεκτὸς παρευρέθη. […]
Πρὸς τιμὴν τοῦ κυρίου Ἰασοννίδου χορεύεται Χορὸς Πόντιος ὅπου χορεύουν μὲ μεγάλη χάρη καὶ αἱ δες Εὐδ. Δημητριάδου, Τασία Στοϊκοῦ, Ἀ. Βλαχοπούλου κ.ἄ.
Ὁ χορὸς καὶ τὸ γλέντι ἐξακολουθοῦν μέχρι τὸ ἀπόγευμα ὅπου ὅλα τὰ αὐτοκίνητα τρέχουν πρὸς τὰς κατασκηνώσεις Προσκόπων.
Ἐκεῖ ἡ Πανδώρα σκορπάει τοὺς γλυκυτέρους ἤχους μέχρι νυκτὸς ὅπου ὁ κόσμος κατενθουσιασμένος γιὰ τὴ χαρὰ ποὺ τοὺς χάρισε ἡ σημερινὴ μέρα ἀποφασίζουν νὰ διαλυθοῦν• ἀλησμόνητη μέρα.
Πανηγυριώτης»
«Βόρειος Ἑλλάς», 20-08-1933.
Η πένα όμως του «πατριάρχη» των Ποντίων Λεωνίδα Ιασωνίδη [5], παραδίδει τις λεπτομερέστερες -και πλέον ενδιαφέρουσες- περιγραφές «τῆς δεκαπενταυγούστου ἑορτῆς» στην Ζωοδόχο Πηγή:
«Πτυχαὶ προσφυγικοῦ πολιτισμοῦ Ποντίων […]
Τοῦ γερουσιαστοῦ Θεσ)νίκης κ. Λ. Ἰασονίδου
Εἰς τὸ μεταίχμιον τῶν νομῶν Θεσσαλονίκης-Κοζάνης, ἐγγὺς πρὸς τὴν μαγικὴν ἐξοχὴν Καστανιᾶς Βερροίας, ἐπὶ ὕψους 1.300 μέτρων, θαυμάζει τις ἕνα μεγαλούργημα ὑδρευτικὸν τῆς Βενιζελικῆς περιόδου, ἐξαποστέλλον τὰ ἄφθονα καὶ γάργαρα νερά του εἰς ἀπόστασιν εἴκοσι χιλιομέτρων, ὑδρεῦον καὶ ποτίζον δεκάδας προσφυγικῶν συνοικισμῶν, καὶ ροχθοῦν, εἰς τὸ σημεῖον τῆς ἐξορμήσεως, ὑπὸ καλλιτεχνικώτατον, μαρμαρότευκτον ναΐδριον τῆς “Ζωοδόχου Πηγῆς”.
Εἰς τὸ ὄντως ζωοπάροχον τοῦτο ναΐδριον, ἑκάστην 15ην Αὐγούστου, καθιερώθη ἐτησία θρησκευτικὴ πανήγυρις, προεξάρχοντος τοῦ Μητροπολίτου Κοζάνης, συλλειτουργούντων τῶν πέριξ προσφύγων ἱερέων, ἐν μέσῳ πολλοῦ προσφυγικοῦ, ἰδίᾳ ἐκ Πόντου, κόσμου προσκυνητῶν, εἰς οὓς παρέχεται ἡ “νόστιμος” εὐκαιρία νὰ ἀναπαραστήσουν, νὰ ζήσουν, νὰ ἑορτάσουν καὶ νὰ διασκεδάσουν μίαν ἑορτὴν καὶ πανήγυριν τῆς ἱστορικῆς Πατριαρχικῆς κατὰ Πόντον Μονῆς τῆς Παναγίας Σουμελᾶ. […]
Εἰς τὴν περιφέρειαν ταύτην τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς εἶναι ἐγκατεστημέναι χιλιάδες οἰκογενειῶν Ποντίων, διατηροῦσαι ἀκέραια τὰ ἤθη καὶ τὰ ἔθιμα, τὴν ἀμφίεσιν, τοὺς χορούς, τὰ μουσικὰ ὄργανα, τὰ τραγούδια τῆς πατρίδος. Ἐδῶ, ἀγροτικῶς ἐγκατεστημένοι Πόντιοι, ἕλκοντες τὴν καταγωγὴν καὶ τὰ ἐπώνυμα ἐκ μεγάλων ποντιακῶν αὐτοκρατορικῶν, πριγκιπικῶν καὶ πατριαρχικῶν οἰκογενειῶν […] Ἐδῶ ἀγροτικῶς ἐγκατεστημένοι πολλοὶ βετεράνοι τοῦ μεγάλου Ποντιακοῦ Ἀγώνος, ὅστις ἀπέβλεπεν εἰς τὴν δημιουργίαν μιᾶς Ποντιακῆς Δημοκρατίας [… και …] πρὸ τῆς εμφανίσεως τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου, ἐπίστευεν εἰς ἕνωσιν μετὰ τῆς Ἑλλάδος διὰ Ρωσσικῆς ἀπελευθερωτικῆς ἐπεμβάσεως:
“Καράβιν, καραβάκιν
ποῦ πᾷς γιαλὸν γιαλὸν
μὲ ρούσσικον καμπάναν
κι ἑλλήνικον σταυρόν”!
[…] Ἐν μέσῳ τοιούτων νοσταλγῶν, ἐν μέσῳ τοιούτων πατριωτῶν, ἑωρτάσαμεν καὶ ἐφέτος τὴν δεκαπενταύγουστον ἑορτήν. […]
«Μακεδονία», 21-08-1934.
«Ψυχικὴ ἀποτοξίνωσις
Εἰς τὴν Ζωοδόχον Πηγὴν τῶν Μελιτόπων[6] Κοζάνης
Μία ὡραία πανήγυρις ὑπὸ τοὺς ἤχους τῆς ποντιακῆς λύρας…
Οἱ νοσταλγοὶ τῶν ἀναμνήσεων
Καστανιὰ (Βερροίας).- Ἐπιστρέφομεν ἐκ τῆς πανηγύρεως τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς Μυλοτόπων Κοζάνης, γεμᾶτοι ἀπὸ συγκινήσεις καὶ ἱερὰς ἐντυπώσεις.
Ἑκατοντάδες χριστιανῶν, νοσταλγῶν ἀπολεσθέντων βωμῶν καὶ ἑστιῶν, συγκεντρώνονται κάθε 15 Αὐγούστου εἰς τὸ θεῖον τοπεῖον ποὺ ἐλέγετο ἄλλοτε Χάντοβον[7] καὶ σήμερον ἀκούει εἰς τὸ ὄνομα Ζωοδόχος Πηγή, διὰ νὰ ἑορτάσουν τὴν ἐπέτειον τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου καὶ διὰ νὰ ζήσουν μίαν ἡμέραν κατ᾿ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν τῶν ἐν ταῖς παλαιαῖς των ἑστίαις ἱερῶν σεβασμάτων μιᾶς Παναγίας Σουμελᾶ, μιᾶς Παναγίας Πρασάρεως, μιᾶς Θεοτόκου Καγιάτιπι Κολωνίας, μιᾶς Θεομήτορος Γάπλας καὶ Συναπλοῦς καὶ ἄλλων τόσων μονῶν, σκητῶν, ἐξωκκλησίων!
Ἡ σημερινὴ πανήγυρις κατηυγάζετο μὲ τὴν ἀκτινοβολίαν τῆς λειτουργίας, ἧς προέστη ὁ ρέκτης καὶ διαπρεπὴς μητροπολίτης Κοζάνης κ. Ἰωακείμ, νοσταλγὸς καὶ αὐτὸς τόσων προσκυνημάτων καὶ ἱερείων τῆς εἰς “γῆν καὶ σποδὸν” μεταβληθείσης γενετείρας, ἧς ἔνδακρυς ἀνεμνήσθη ἀπὸ τῆς πύλης τοῦ ναϊδρίου τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, κατὰ τὴν προσκομιδὴν τῶν τιμίων δώρων.
Καὶ ἐκοινωνήσαμεν πάντες ἐν τῷ αὐτῷ ποτηρίῳ τῆς θρησκευτικῆς καὶ πατριωτικῆς μυσταγωγίας, ἔχοντες κατέναντι ἡμῶν τὰ Πιέρια Ὄρη καὶ τὰς συμπαθούσας ἡμῖν Πιερίδας Μούσας. Ὁ Προμηθεὺς ἠσπάζετο τοὺς πόδας τοῦ Χριστοῦ!!
Καὶ εἶναι ὄντως πηγὴ δότειρα ζωῆς τὸ τοπεῖον τοῦτο, διότι ἐξ αὐτοῦ, ἐξ ὕψους 1.300 μέτρων, ὑδρεύονται διὰ θαυμασίου νεοτεύκτου ὑδραγωγείου 12 συνοικισμοί, οἱ ὁποίοι ἄλλοτε ἐταλαιπωροῦντο ἐπὶ τῆς ἀνύδρου καὶ αὐχμηρᾶς καὶ ἔδιδαν πολλὰ θύματα καὶ ὑφίσταντο πενθίμους δεκατισμούς.
Εἰς τὴν πανήγυριν ταύτην συναντῶνται ἅπαξ τοῦ ἔτους οἱ εἰς τὰ διάφορα μέρη σκορπισμένοι συγχώριοι καὶ συγγενεῖς, ἀνακουφίζονται καὶ ἀνανεοῦνται ἐν ταῖς νοσταλγίαις καὶ ταῖς ἀναμνήσεσιν αὐτῶν.
Καὶ ὀρθοῦνται αἱ ψυχαὶ καὶ γιγαντοῦνται αἱ πεποιθήσεις καὶ ἀναπυργοῦνται τὰ ἤθη καὶ τὰ ἔθιμα ὑπὸ τοὺς ἤχους τῆς Ποντιακῆς λύρας καὶ γηγενεῖς καὶ πρόσφυγες ἀδελφωμένοι καὶ ὁμόψυχοι σκιρτοῦν ὑπὸ τὸν θεῖον τόνον τῶν ὡραιοτάτων μας τραγουδιῶν, ποὺ ἀποδίδουν αἴσθημα καὶ βαυκαλισμὸν καὶ ὑπέρμετρον φυσιολατρείαν.
Νὰ σὰν ἐσᾶς ψηλὰ βουνά,
Παντοῦ χλωρὸν φορᾶτε,
Διαβαῖνε χρόνια καὶ καιρούς,
Καμμίαν κὶ γερᾶτε!
Χαρὰ σὲ σᾶς ψηλὰ βουνά, ποὺ πάντοτε χλωρὸν φορᾶτε. Περνοῦνε χρόνια καὶ καιροί, μὰ ποτέ σας δὲν γερᾶτε!
Καὶ ἔτσι ὁ Πόντιος τραγουδιστὴς καὶ λυράρης μᾶς μεταφέρει νοερὰ ἐκεῖ ὅπου εἶναι πασσαλωμένος ὁ νοῦς καὶ ὁ λογισμός μας καὶ περιτρέχομεν ὡς πτερωτοὶ πήγασοι ὑπεράνω ὅλων ἐκείνων τῶν τόπων καὶ χωρίων, ὁπόθεν, ὅταν ἄλλοτε ἐκατοικούσαμεν ἐκεῖ, εἴχαμεν ἄλλην νοσταλγίαν, τὴν νοσταλγίαν τῆς ἐλευθέρας Μητρὸς Ἑλλάδος, τῆς ὁποίας ἀγαπούσαμε καὶ ἀπεστηθίζαμεν κάθε γωνίαν καὶ κάθε πόλιν καὶ κάθε κορφοβοῦνι καὶ κάθε γέφυραν καὶ κάθε Χάνι, ποὺ ἦσαν συνδεδεμένα μὲ τὴν ἀρχαίαν ἱστορίαν καὶ μὲ τὴν ἐποποιΐαν τοῦ 1821
Ὦ ζέφυροι τερπνοὶ πετᾶτ’ εὐθὺς
Μηνύσατε στὴν φίλην μου Πατρίδα:
Διὰ τὴν δόξαν Σου Πατρίς,
Φρουρῶ ἐδῶ εἰς τὴν κοιλάδα,
Γιὰ τὴν Ἑλλάδα!
Πόσον περίεργος εἶναι ὁ κλῆρος μας! Εἴμεθα νοσταλγοὶ ἐδῶ, ὑπήρξαμεν νοσταλγοὶ καὶ ἐκεῖ. Σίσυφοι ἀληθινοί.
Νοσταλγοὶ ἐξαϋλωμένων τόπων καὶ προσώπων, μνημείων καὶ σεμνείων ἑθνικοθρησκευτικῶν.
Ἀπό αὐτῆς τῆς θείας ἀπόψεως, αἱ ἐνιαύσιοι θρησκευτικαὶ καὶ πατριωτικαὶ πανηγύρεις εἶναι ἐξόχως τονωτικαὶ καὶ ἐνισχυτικαί. Ἀποτελοῦν ψυχικὰς ἀποτοξινώσεις καὶ ἀποκαθάρσεις!
Ἀπεχωρίσθημεν ἀπὸ τὴν Ζωοδόχον Πηγήν, Κλῆρος καὶ Λαός, ὑπὸ τὰς εὐχὰς – εὐχὰς ὑποκαρδίους καὶ εἰλικρινεῖς ὅλων μας – τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου ὅπως καὶ τοῦ χρόνου ἀξιωθῶμεν νὰ συναντηθῶμεν ἐπὶ τὸ αὐτὸ, μὲ τὴν Ἑλλάδα μας εὐδαίμονα καὶ ἰσχυράν. Διότι, ὑπεράνω ὅλων, ἡ Ἑλλάς!
Λ. Ἰασονίδης»
«Μακεδονία», 18-08-1936.
Εορτασμού, που συνεχίστηκε αδιάπτωτα σε όλη τη διάρκεια της περιόδου αυτής…
«Ἱερὸς Ναὸς Ζωοδόχου Πηγῆς Βερμίου
Ἐκκλησιαστικὴ Πανήγυρις
Φέρεται εἰς γνῶσιν τῶν εὐσεβῶν Χριστιανῶν τῶν πόλεων Κοζάνης καὶ Βερροίας καὶ τῶν περιχώρων αὐτῶν ὅτι τὴν προσεχῆ Πέμπτην 15ην Αὐγούστου ἐ.ἔ. μνήμη τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου ἑορτάζει ὁ Ἱερὸς Ναὸς Ζωοδόχος Πηγὴ ἐπὶ τῆς κορυφῆς Βερμίου “Καστανιᾶς”-Πολυμύλου.
Τῆς Ἱερᾶς τελετῆς θέλει προστῇ ὁ Γενικὸς Ἀρχιερατικὸς Ἐπίτροπος Κοζάνης μετὰ τοῦ Ἀρχιδιακόνου.
Ὄθεν προσκαλοῦνται πάντες οἱ φιλέορτοι ὅπως λάβωσι μέρος εἰς τὴν Ἐκκλησιαστικὴν ταύτην Πανήγυριν.
Ἐν Πολυμύλῳ τῇ 10 Αὐγούστου 1935
Ἡ Ἐκκλησιαστικὴ Ἐπιτροπὴ Ζωοδόχου Πηγῆς-Βερμίου»
«Βόρειος Ἑλλάς», 11-08-1935.
«Ἡ Πανήγυρις Ζωοδόχου Πηγῆς Βερμίου
Τὴν 15 Αὐγούστου, ἡμέραν Δευτέραν, ἑορτὴν τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, πανηγυρίζει τὸ ἁγίασμα τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς Πολυμύλου (Χαδόβου), ἔνθα ὡς γνωστὸν κατ᾿ ἔτος συρρέουσι εὐλαβεῖς προσκυνηταὶ καὶ φιλέορτοι ἐκ Κοζάνης, Βερροίας, κ.ἀ. Προσκαλοῦνται εἰς τὴν πανήγυριν πάντες οἱ φιλέορτοι ἵνα παραστῶσι εἰς τὴν τελετὴν καὶ ἀπολαύσωσι τὸν μαγευτικὸν ὁρίζοντα καὶ τὴν αὔραν τοῦ Βερμίου.
Ἡ Ἐκκλησ. Ἐπιτροπὴ
Ζωοδ. Πηγῆς Πολυμύλου»
«Βόρειος Ἑλλάς», 07-08-1938.
«Ἡ Πανήγυρις Ζωοδόχου Πηγῆς
Τὴν ἑορτὴν τῆς Παναγίας, ὅπως κάθε χρόνο, θὰ τελεσθῇ εἰς τὴν Ζωοδόχον Πηγὴν Βερμίου, τὴν Καστανιὰν Πολυμύλου, ἡ θρησκευτικὴ πανήγυρις μετὰ θείας λειτουργίας παρουσίᾳ τῶν παραθεριστῶν καὶ τῶν χριστιανῶν τῶν πέριξ Κοινοτήτων.
Ἡ ἐκκλησ. Ἐπιτροπὴ Πολυμύλου ἔλαβε ὅλα τὰ μέτρα τῆς ἀνέτου διαμονῆς τῶν φιλεόρτων. Τὰ καφεστιατόρια θὰ περιποιηθῶσι ποικιλοτρόπως τοὺς προσκυνητάς.
Τὸ θέαμα ἀπὸ τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς πρὸς τὸν Ἀλιάκμονα καὶ τὰ Πιέρια εἶνε ἀπολαυστικόν. Ὁ ἀέρας, τὸ νερὸ ἐξαίσια.
Ἡ ἐκκλ. Ἐπιτροπὴ Ζωοδόχου Πηγῆς (Καστανιᾶς)»
«Βόρειος Ἑλλάς», 11-08-1940.
…παρέχοντας, όπως συχνά ακόμη και σήμερα συμβαίνει, υπαρκτές ή συνηθέστερα, φανταστικές αφορμές για την έξαψη κομματικών αντιπαραθέσεων:
«Ὁ διαβόητος Ἰασονίδης ἥρως ἐπεισοδίου
Καστανιά, 10 (τοῦ ἀνταποκριτοῦ μας).- Σοβαρὸν ἐπεισόδιον ἔλαβε χώραν σήμερον εἰς τὸ στρατιωτικὸν ἀναρρωτήριον[8] Καστανιᾶς, προκληθὲν ὑπὸ βενιζελικῶν πολιτευτῶν ὑπὸ τὰς κάτωθι συνθήκας.
Ὁ γερουσιαστὴς κ. Ἰασονίδης μετὰ τοῦ βουλευτοῦ Βερροίας κ. Γρηγοριάδου[9] ἠθέλησε νὰ διέλθῃ διὰ τοῦ αὐτοκινήτου του ἔμπροσθεν τοῦ ἀναρρωτηρίου ὅπου νοσηλεύονται στρατιῶται. Ὁ σκοπὸς στρατιώτης ὅμως ἀπηγόρευσε τὴν διάβασιν ἐκτελῶν δοθεῖσαν αὐτῷ ἐντολήν.
Ὁ κ. Ἰασονίδης καλέσας τότε τὸν ἐπὶ κεφαλῆς τῆς φρουρᾶς λοχίαν, ἐδήλωσε τὴν ταυτότητά του, προσθέσας ὅτι πρέπει νὰ τοῦ ἐπιτραπῇ ἡ ἐκεῖθεν διάβασις. Ἀλλὰ καὶ ὁ λοχίας ἀπήντησε μετά πάσης εὐπρεπείας ὅτι συμφώνως πρὸς δοθεῖσαν αὐτῷ σχετικὴν ἐντολὴν εἶναι ὑποχρεωμένος νὰ ἀπαγορεύσῃ τὴν διάβασιν.
Ὁ γερουσιαστὴς κ. Ἰασονίδης τότε ἤρχισε νὰ φωνάζῃ καὶ νὰ ἀπειλῇ ὅτι θά τιμωρήσῃ τοὺς μὴ ἐπιτρέποντας εἰς αὐτὸν νὰ διέλθῃ τοῦ ἀναρρωτηρίου.
Πρὸ τῆς τοιαύτης στάσεως τοῦ γερουσιαστοῦ ἠναγκάσθη νὰ ἐπέμβῃ ὁ λοχαγὸς κ. Ἰατρούλης ὅστις ἐτόνισεν εἰς τὸν μαινόμενον γερουσιαστὴν ὅτι τόσον ὁ στρατιώτης, ὅσον καὶ ὁ λοχίας ἐκτελοῦν διαταγάς.
Κατόπιν τούτου ὁ κ. Ἰασονίδης κατηυθύνθη εἰς τὴν σκηνὴν τοῦ στρατηγοῦ κ. Μαυροσκότη ἐνώπιον τοῦ ὁποίου καὶ διεμαρτυρήθη. Εἰς ἀπάντησιν ὁ στρατηγὸς ἐδήλωσεν ὅτι αἱ διαταγαὶ εἶναι δι᾿ ὅλους, πάντες δὲ ὀφείλουν νὰ ὑπακούουν εἰς αὐτάς.
Τὸ ἐπεισόδιον γνωσθὲν μεταξὺ τῶν παραθεριζόντων ἐν Καστανιᾷ ἐσχολιάζετο δυσμενῶς εἰς βάρος τοῦ βενιζελικοῦ γερουσιαστοῦ.
«Τὸ Φῶς», 11-08-1934.
«Ὁ κ. Ἰασονίδης διαψεύδει τὸ “Φῶς”
Κύριε Διευθυντὰ “Βορείου Ἑλλάδος”
Μετὰ βδελυγμίας ἀνέγνωσα εἰς τὸ “Φῶς” ότι δῆθεν ἔδωκα ἀφορμὴν εἰς ἐπεισόδιον ἐν τῷ στρατιωτικῷ ἀναρρωτηρίῳ Καστανιᾶς Βερροίας. Σπεύδω νὰ πτύσσω κατὰ πρόσωπον τοῦ κακοήθους ἐπιστολέως τοῦ μυθεύματος τούτου καὶ νὰ τὸν χαρακτηρίσω δημοσίᾳ ὡς αἰσχρότατον ψεύστην καὶ συκοφάντην. Τὸ διαψεύδει ἄλλως τε καὶ ὁ Στρατηγός. Μοῦ φαίνεται δὲ ὅτι ὁ αἰσχρὸς ἐπιστολεὺς εἶναι ἀνταποκριτὴς τοῦ “Φωτὸς” ἐκ τοῦ νομοῦ σας (ὁ Χρῆστος Λαδᾶς).
Δηλῶ ὅτι ἐὰν ἐδημιούργουν ἐπεισόδιον οἱονδήποτε, θὰ ἔσπευδα νὰ τὸ ὁμολογήσω πρῶτος ἐγώ. Διότι καὶ αἱ ὑπερήφανοι Ποντιακαί μου παραδόσεις καὶ αἱ δέκα χιλιάδες πεντακόσιοι σταυροὶ προσωπικῆς προτιμήσεως μου δίδουν ὅλον τὸ δικαίωμα νὰ εἴπω μετὰ ἀνδρικῆς παρρησίας τὴν ἀλήθειαν.
Νομίζουν οἱ εὐτελεῖς καὶ ταπεινοὶ συκοφάνται ὅτι διὰ τοιούτων μυθευμάτων θὰ κλονίσουν τὴν καταπελτώδη καὶ μαστιγωτικὴν ἐπίθεσίν μου κατὰ τῶν σημερινῶν ἀθλιοτήτων.
Ἀπατῶνται οἰκτρῶς!..
Λ. Ἰασονίδης
Βέροια 12-8-34»
«Βόρειος Ἑλλάς», 19-08-1934.
«Οἱ ἀντίπαλοι ψευδολογοῦν καὶ συκοφαντοῦν
Ὁ κ. Ἰασονίδης μαστιγώνει τοὺς αἰσχροὺς συκοφάντας
Ἀνεγράφη εἰς τὸ “Φῶς” τῆς 11ης τρέχοντος ὡς εἴδησις ἀνταποκριτοῦ ἐκ Καστανιᾶς ὅτι δῆθεν εἰς τὸ ἐν “Παπᾶ Βρύση” ἀναρρωτήριον τοῦ Γ! Σώματος Στρατοῦ συνέβη ἐπεισόδιον μεταξὺ τοῦ Γερουσιαστοῦ κ. Λ. Ἰασονίδου καὶ τοῦ σκοποῦ στρατιώτου καὶ τοῦ Διοικητοῦ τοῦ ἀναρρωτηρίου λοχαγοῦ κ. Ἰατρούλη.
Τὸ τοιοῦτον ὡς εἴμεθα εἰς θέσιν νὰ γνωρίζωμεν, εἶναι ψευδέστατον καὶ κακοηθέστατον, ἀποκύημα νοσηρᾶς φαντασίας ἡ δὲ διατύπωσίς του ἀποδεικνύει τὴν πρόθεσιν τοῦ ἐπιστολογράφου ὅπως θίξει τὸν Γερουσιαστὴν κ. Λ. Ἰασονίδην.
Ἂς εἶναι βέβαιος ὁ ἐπιστολογράφος τοῦ ὁποίου τὸ ποιὸν εἶναι γνωστὸν ὅτι τοιαῦτα ψευδῆ καὶ κακοηθέστατα δημοσιεύματα οὐδαμῶς δύνανται νὰ θίξουν τὸν λατρευόμενον ὑπὸ τοῦ Μακεδονικοῦ λαοῦ γηγενοῦς καὶ προσφυγικοῦ Γερουσιαστήν κ. Λ. Ἰασωνίδην […]
Ὁ κ. Ἰασονίδης διαψεύδει
Τὸν κ. Ἰασωνίδην τὸν ὁποῖον ἠρώτησε ὁ διευθυντής μας ἐν Καστανιᾷ σχετικῶς μὲ τὸ δημοσίευμα τοῦ “Φωτὸς” μᾶς εἶπε ἐπὶ λέξει τὰ ἑξῆς: […][10]
«Ἀστὴρ Βερροίας», 16-08-1934.
…και συγκεντρώνοντας αδειλείπτως πλήθη πανηγυριστών, παρά την παγίως προβληματική κατάσταση του σκυροστρωμένου και αργιλοστρωμένου οδικού άξονος (ο οποίος, πάντως, αποτελούσε «τὴν κυριωτέραν ἀρτηρίαν τῆς Δυτ. Μακεδονίας»)…
«Ἀπὸ Κοζάνης εἰς Βέρροιαν μέσον τῆς δροσολούστου
Καστανιᾶς
Ἐντυπώσεις τοῦ Συνεργάτου μας κ. Χρ. Λαδᾶ
Ὁ δρόμος τῆς Κοζάνης πρὸς τὴν Βέρροιαν μέσῳ Καστανιᾶς ἀποτελεῖ τὴν κυριωτέραν ἀρτηρίαν τῆς Δυτ. Μακεδονίας. Ἡ συγκοινωνία δι’ αὐτοκινήτου εἶνε συχνοτάτη. Τὸ τμῆμα τῆς ὁδοῦ αὐτῆς μέχρι τῶν τελευταίων αὐτῶν ἐτῶν ὑπῆρξε κατεστραμένον ὅπως σχεδὸν καὶ ὅλα τὰ τμήματα τῆς Δυτ. Μακεδονίας.
Τελευταίως κατόπιν τῶν διαμαρτυριῶν καὶ ὑπομνημάτων τῶν κατοίκων τῆς Δυτ. Μακεδονίας καὶ τοῦ τύπου ἐπαρχιακοῦ καὶ Θεσσαλονίκης ἐπισκευάσθησαν ὡρισμένα τμήματα τῆς ὁδοῦ καὶ συγχρόνως τὸ ἀπὸ Βεροίας μέχρι χωρίου Χάντοβα τμῆμα ἐσκυροστρώθη. […]
Χρίστος Λαδᾶς Δημοσιογράφος»
«Ἀστὴρ Βερροίας», 17-08-1932.
«Μὲ χῶμα ἡ ὁδὸς
Μᾶς κατήγγειλεν ὁ παλαίμαχος σωφὲρ Τσαούνης καὶ μᾶς συνέστησεν νὰ γράψωμεν ὅτι ἡ δημοσίᾳ ὁδὸς Καστανιᾶς-Βεροίας ἐπισκευαζομένη παρὰ τὴν καμπὴν τοῦ Καφενείου Γρά-Γροῦ, καλύπτεται μὲ χῶμα!! ἁγνὸν ἀπηλλαγμένον καὶ κόκκου ἄμμου. Κίνδυνος ἄμεσος ἐκ τούτου διὰ τὰ αὐτοκίνητα, τὰ ὁποῖα στὸν κατήφόρο καὶ σταῖς καμπαῖς τῆς Καστανιᾶς ὀλισθαίνουν ἐπιτυχῶς.»
«Βόρειος Ἑλλάς», 08-07-1934.
«Ἡ ὁδὸς Καστανιᾶς
Εἰς ἀπάντησιν τοῦ ἀπὸ 8 Ἰουλίου σημειώματός μας σχετικῶς μὲ τὴν ὁδὸν Καστανιᾶς ἐλάβαμε ἔγγραφον τῆς Γενικῆς Διοικήσεως Μακεδονίας, δι᾿ οὗ μᾶς διαβιβάζεται ἀπάντησις τοῦ Νομομηχανικοῦ Θεσ)νίκης.
Ὁ κ. Νομομηχανικὸς ἀπαντῶν δίδει τὴν πληροφορίαν ὅτι κατὰ τοὺς θερινοὺς μῆνας διαστρώνεται ἡ ὁδὸς δι᾿ ἀργίλλου, διότι αὕτη παρασύρεται δυσκολώτερον τῆς ἄμμου. Αἱ δυσχέρειαι προῆλθον ἐκ τοῦ ὅτι κατὰ τὸ τρέχον θέρος συνέπεσε νὰ βρέξῃ περισσότερον τοῦ συνήθους.
Πάντως, τονίζει ὁ κ. Νομομηχανικός, διέταξε κατόπιν τῶν παραπόνων τῶν σωφὲρ ὅπως ἡ ἄργιλος καλύπτεται καὶ δι᾿ ἄμμου.»
«Βόρειος Ἑλλάς», 19-08-1934.
..εως ότου ο αρμαγεδών της πολεμικής δεκαετίας που ακολούθησε ανέστειλε εορτασμούς και πανηγύρεις•
για να παραδοθεί, αμέσως μετά, η σκυτάλη της αναπύργωσης «τῶν ἠθῶν καὶ ἐθίμων ὑπὸ τοὺς ἤχους τῆς ποντιακῆς λύρας» και της νοσταλγίας «ἐξαϋλωμένων τόπων καὶ προσώπων, μνημείων καὶ σεμνείων ἑθνικοθρησκευτικῶν» στην παρακείμενη νέα Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά•
και να μείνει, μετά από την διάνοιξη της Εγνατίας οδού, μόνη η Ζωοδόχος Πηγή, με σχεδόν λησμονημένο το λαμπρό, προ 90ετίας, παρελθόν της, αλλά πάντα με την ελπίδα της αναζωογόνησής της, καθώς η ερευνητική σκαπάνη του Γέροντος Πορφυρίου, Καθηγούμενου της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου (Σκήτης Βεροίας), αποκάλυψε[ ] τις απαρχές της ιστορίας της, όταν ο ίδιος ο Απόστολος Παύλος ίδρυσε θαυματουργικά την Πηγή στα ύψη του Βερμίου.-
[1] Ο καταγόμενος από το Ορτάκιοϊ (Μεσοχώρι) της Βιθυνίας Ιωακείμ Αποστολίδης (1883-1962), Μητροπολίτης Σερβίων & Κοζάνης από 27-03-1923 έως 12-05-1945 (με ενδιάμεσα διαστήματα έκπτωσης και αποκατάστασης κ.λπ., εξ αιτίας των τότε πολιτικών κ.α. ερίδων• παυθείς το 1945, λόγω της συμμετοχής του στο ΕΑΜ, και καθαιρεθείς το 1947, αποκαταστάθηκε το 1957).
[2] Η διέλευση, τόσο του Ούγγρου ελληνιστή Αντρέα Χόρβατ, όσο και του Γάλλου πολιτικού και λογοτέχνη Εδουάρδου Ερριώ (συνοδευόμενου από τον νεαρό Γιώργο Σεφέρη) από την Καστανιά και την Ζωοδόχο Πηγή, και η εκδήλωση του θαυμασμού αμφοτέρων για το «μεγαλοπρεπὲς καὶ ὑποβλητικὸν θέαμα», ελπίζεται ότι θα παρουσιαστούν σε προσεχές σημείωμα του γράφοντος.
[3] Πανδώρα = η δημοτική φιλαρμονική της Κοζάνης• ιδρύθηκε ως μουσικό συγκρότημα κυρίως πνευστών οργάνων το 1902 (: «Μουσική Αδελφότης Πανδώρα)• μετά από 8 δεκαετίες ευδόκιμης λειτουργίας, μετεξελίχθηκε σε δημοτικό νομικό πρόσωπο [: απόφ. Νομ. Κοζάνης Ε12658/31-07-1984 «Σύσταση Δημοτικού Νομικού Προσώπου στο Δήμο Κοζάνης “Η Πανδώρα”», ΦΕΚ Β΄ 612/04-09-1984, με πρόβλεψη (§ 5) «στο συνιστώμενο με την παρούσα Νομικό Πρόσωπο περιέρχεται όλη η περιουσία του Μουσικού Συλλόγου “Η Πανδώρα” μετά τη διάλυση αυτού»], το οποίο, με την επιβολή του “Καλλικράτη” (ν. 3852/2010), εντάχθηκε στον «Οργανισμό Αθλητισμού Πολιτισμού & Νεολαίας του Δήμου Κοζάνης» (ΦΕΚ Β΄ 815/10-05-2011)• με την, κατ’ εφαρμογή του ν. 5056/2023, διαπίστωση της αυτοδίκαιης κατάργησης του Οργανισμού (ΦΕΚ Β΄ 14/03-01-2024), αποτελεί πλέον το «Γραφείο Φιλαρμονικής» στο Τμήμα Ωδείου της Διεύθυνσης Πολιτισμού Αθλητισμού & Νεολαίας του Δήμου Κοζάνης.
[4] «Ο Ε.Ο.Σ. Κοζάνης ιδρύθηκε κατά την Γενική Συνέλευση της 9.7.1931 και αναγνωρίστηκε με την απόφαση του Πρωτοδικείου Κοζάνης με αρ. απόφασης 280 της 30-10-1931. Ιδρυτής ο Αντώνιος Στεφανίδης (1879-1932). Καταγόμενος από την Τραπεζούντα του Πόντου και γιατρός στο επάγγελμα, εγκαταστάθηκε μαζί με πλήθος προσφύγων το 1925 στην Κοζάνη. Κατά τα έτη 1926-1931 εργάστηκε στο Καπνοχώρι με ιδιαίτερα αλτρουιστική δράση, που τον έκανε γνωστό και δημοφιλή στην περιοχή. Παρείχε τις ιατρικές του γνώσεις και την φροντίδα του απλόχερα και πολλές φορές χωρίς αντίτιμο. […]»• https://eoskozanis.gr/istoriko/.
Την ίδια ακριβώς (πανομοιότυπη) πρόσκληση με αυτή του «Ορειβατικού Συνδέσμου», χωρίς την ακροτελεύτια υπόσχεση περί συμμετοχής της «ἱστορικῆς Πανδώρας», δημοσίευσε, δυο χρόνια αργότερα, και «Ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἐπιτροπὴ Ζωοδόχου Πηγῆς (Καστανιᾶς)» στην εφ. «Τὸ Φῶς» της 11-08-1936.
[5] Λεωνίδας Ιασωνίδης (1882-1959), βουλευτής Θεσσαλονίκης (Κόμμα Φιλελευθέρων 1923, Κόμμα Ενώσεως Φιλελευθέρων 1926, Κόμμα Φιλελευθέρων 1928, 1936, 1946, 1950, 1951), Γερουσιαστής (από 25-09-1932 έως 01-04-1935)• Υπουργός Γενικός Διοικητής Βορείου Ελλάδος: από 15-04-1950 έως 21-08-1950 στην Κυβέρνηση Νικολάου Πλαστήρα, και από 21-08-1950 έως 22-10-1951 στις Κυβερνήσεις Σοφοκλέους Βενιζέλου.
[6] Μελιτόπων: ενν. Μυλοτόπων = Πολύμυλος• η τότε πρόσφατη μετονομασία του οικισμού σε Πολύμυλο (αμέσως επόμενη σημ.[7]) θεμελιώθηκε στην ύπαρξη πολλών, εν σειρά, νερόμυλων, που λειτουργούσαν με κινητήρια δύναμη τα άφθονα νερά της Ζωοδόχου Πηγής. Η εφημερίδα εδώ αποδίδει τον «Πολύμυλο» ως «Μυλότοπο».
[7] Χάδοβον / Χάντοβα = Πολύμυλος [: μετονομασία• δ. της 20-01-1927 «Περὶ μετονομασίας κοινοτήτων και συνοικισμῶν», 1ον, Β, 13 «Ἡ κοινότης Χαντόβου μετονομάζεται εἰς “κοινότητα Πολυμύλου” καὶ ὁ ὁμώνυμος αὐτῇ συνοικισμὸς Χάντοβα εἰς “Πολύμυλον”», ΦΕΚ Α΄ 18/01-02-1927].
[8] «Τὸ Στρ. Ἀναρρωτήριον Παπᾶ Βρύση
Εἰς τὴν μαγευτικὴν τοποθεσίαν “Παπᾶ βρύση” εἶναι τὸ στρατιωτικὸν ἀναρρωτήριον τοῦ Γ. Σώματος Στρατοῦ ὅπου ὑπὸ τὴν ἐπίβλεψιν τοῦ λοχαγοῦ κ. Ἰατρούλη καὶ τῶν διατεταγμένων ὑγειονομικῶν ἀξιωματικῶν ἀναλαμβάνουν ἀναρρωνύοντες στρατιῶται. Τὸ ἀναρρωτήριον καθ᾿ ἕκαστον ἀπόγευμα Παρασκευῆς ἔχει τὴν τιμητικήν του ὑπὸ τοὺς ἤχους τῆς Μουσικῆς Φρουρᾶς Βερροίας διασκεδάζουν οἱ στρατιῶται καὶ αἱ οἰκογένειαι τῶν παραθεριζόντων ἀξιωματικῶν. Εἰς αὐτὰ συμμετέχουν καὶ παραθερισταὶ καὶ παραθερίστριαι ἐκ Καστανιᾶς. Ἐδόθη προχθὲς καὶ μία θεατρικὴ παράστασις… […]»
«Ἀστὴρ Βερροίας», 05-09-1935.
[9] Αβραάμ Γρηγοριάδης (1886-1945), Βουλευτής: Βεροίας (Κόμμα Φιλελευθέρων 1923, 1932, 1933)• Βεροίας-Ναούσης-Κατερίνης (Κόμμα Ενώσεως Φιλελευθέρων 1926)• διετέλεσε Υποδιοικητής Βεροίας (1922-1923) και υποψήφιος Δήμαρχος Βέροιας στις δημοτικές εκλογές της 08-04-1929 [: όταν εξελέγη για πρώτη φορά Δήμαρχος ο Αντώνιος Πρωτοψάλτου με 1.098 ψήψους, έναντι 827 ψ. του Αβραάμ Γρηγοριάδη και 521 ψ. του Μενελάου Χατζηνικολάκη], απεβίωσε δε (19-10-1945) συνεπεία ανεξιχνίαστου τροχαίου δυστυχήματος, προκληθέντος αυθημερόν, παρά την είσοδο της Βέροιας, από στρατιωτικό όχημα της εν Ελλάδι βρετανικής στρατιωτικής αποστολής.
[10] Ο «Ἀστὴρ» παραθέτει αυτούσια την προπαρατεθείσα από 12-08-1934 επιστολή Ιασωνίδη (: «Βόρειος Ἑλλάς», 19-08-1934).
[11] «Το Θαύμα του Απόστολου Παύλου στον Ιερο Ναό Ζωοδόχου Πηγής Πολυμύλου (γράφει ο Αλέξανδρος Κων. Κοκκινίδης)»• https://eordaia.org/index.php/43-2019-maios/20098-to-thavma-tou-apostolou-pavlou-ston-iero-nao-zoodoxou-pigis-polymylou-grafei-o-aleksandros -kon-kokkinidis• και https://neoiellispontou.blogspot.com/2019/05/blog-post.html#more.
