Γράφει η Νανά Παπαϊωάννου
φιλόλογος- λογοτέχνις
Ξεφυλλίζοντας τις λαμπρές σελίδες του Ποντιακού Ελληνισμού, ταξιδεύω στα βάθη των αιώνων, φτάνω στα μυθικά χρόνια, περιδιαβαίνω τα παράλια του Άξενου-Εύξεινου Πόντου, όπου μικρές και μεγάλες πολιτείες, χωριά και κωμοπόλεις, άλλα σκαρφαλωμένα σε βράχια, άλλα κρυμμένα σε δασώδη βουνά κι άλλα σε καταπράσινες πεδιάδες, δίνουν το δικό τους ιστορικό και πολιτιστικό παρόν. Μέσα σε ένα πανέμορφο φυσικό περιβάλλον, ανάμεσα σε κάστρα ηρωϊκά, ανδρώνεται και ανθεί ο Ελληνισμός του Πόντου, με μια μακραίωνη ιστορία, που φτάνει στα βάθη της Ελληνικής Μυθολογίας.
Στη χερσόνησο της Ταυρίδας (σημ. Κριμαία) συναντώ τον Ορέστη με τον φίλο του Πυλάδη, σε αποστολή για την αρπαγή του ξόανου (ξύλινου αγάλματος) της θεάς Αρτέμιδος, όπου βρίσκουν την Ιφιγένεια, ιέρεια της θεάς. Στη μακρινή χώρα των Κόλχων, στα Β.Α παράλια του Πόντου, παρακολουθώ την άφιξη του Φρίξου στο φιλόξενο παλάτι του βασιλιά Αιήτη, πάνω στο χρυσόμαλλο κριάρι, μετά τον τραγικό πνιγμό της αδερφής του Έλλης στα Στενά, εξ ου και η ονομασία Ελλήσποντος. Εκεί, στα κατοπινά χρόνια, ο Ιάσονας με τους Αργοναύτες του, πετυχαίνουν να κλέψουν το χρυσόμαλλο δέρας, με τη βοήθεια της θυγατέρας του βασιλιά, της Μήδειας. Και στην αντίπερα όχθη, στα βράχια του Καυκάσου, αντικρίζω τον Προμηθέα Δεσμώτη, σε ξύλινο σταυρό, δεμένο, να του κατατρώει τα σωθικά ένας αητός, κατ’ εντολήν των θεών, γιατί τους έκλεψε τη φωτιά και τη γνωστοποίησε στους ανθρώπους.
Από τον 8ο π. Χ αιώνα, γίνονται συστηματικές εγκαταστάσεις αποίκων, κατά μήκος των Ν.Α παραλίων του Ευξείνου Πόντου, από τη μητροπολιτική Ελλάδα και από τις ήδη υπάρχουσες αποικίες επί της Μικρασιατικής γης. Κάτοικοι της Μιλήτου, αποικίας των Αθηναίων, ιδρύουν τη Σινώπη. Στη συνέχεια Σινωπαίοι ιδρύουν την Κερασούντα, τα Κοτύωρα, την Τραπεζούντα. Επίσης, Αθηναίοι ιδρύουν την Αμισό - Σαμψούντα κ.ο.κ. Μεταφέρουν στα κακοτράχαλα και δύσβατα εκείνα μέρη τον Ελληνικό Πολιτισμό και την Ελληνική γλώσσα. Ημερώνουν τον τόπο, εκπολιτίζουν τους γηγενείς κατοίκους, γίνονται φωτοδότες του ελληνικού πνεύματος.
Στα κατοπινά, Ελληνιστικά χρόνια, βλέπω τον Μεγα- Αλέξανδρο να περνά, με τη στρατιά του, από τα πανέμορφα μέρη του Πόντου, να εκφράζει το θαυμασμό του προς τις Ποντιάδες Αμαζόνες για την ομορφιά, τη γενναιοψυχία και την, καθ’ όλα, πολεμική τους ετοιμότητα και εμπειρία.
Ο Βυζαντινός πολιτισμός, μετά τη Ρωμαιοκρατία, βασίζεται και ενισχύεται από τη μακραίωνη πολιτιστική πορεία των Ποντίων, με τους Ακρίτες Ποντίους να προστατεύουν τις ακριτικές περιοχές της Αυτοκρατορίας από τις εχθρικές επιθέσεις. Κτίζουν Μοναστήρια, σε απρόσιτα και δασώδη μέρη , όπως το αφιερωμένο στην Παναγία, στο όρος του Μελά, της Παναγίας Σουμελά, Εκκλησίες , Ασκηταριά και γίνονται μεταδότες του Ευαγγελίου. Το 1204 μ. Χ οι Σταυροφόροι καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη. Λεηλατούν, σφάζουν και καταστρέφουν την άλλοτε λαμπρή πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας, βεβηλώνοντας και ατιμάζοντας τα ιερά και όσια. Τότε οι Κομνηνοί ιδρύουν την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (Αλέξιος Α’ Κομνηνός), που θα αποτελέσει το προπύργιο του Ελληνισμού, μέχρι το 1461, οπότε καταλύεται από τους Τούρκους. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το αγωνιστικό και ελεύθερο φρόνημα των Ποντίων τους ώθησε ν’ ανέβουν στα βουνά, προκαλώντας μεγάλες απώλειες, με ανταρτοπόλεμο στον εχθρό. Υπερασπίζονται την ελευθερία τους, την, από αιώνων, ιστορική και πολιτιστική τους κληρονομιά, την πίστη τους, τις οικογένειες τους. Αμέτρητοι οι Νεομάρτυρες, που προτιμούν τα φρικτά βασανιστήρια παρά να προδώσουν τον Χριστό και την Πατρίδα.
Το ιωνικό στοιχείο, που κυριαρχεί στα παράλια του Ευξείνου Πόντου, σταδιοδρομεί και ακμάζει στα Γράμματα, τις τέχνες , τις Επιστήμες, στο εμπόριο. Ιδρύονται εκατοντάδες ελληνικά σχολεία, δημοτικά, αλλά και ημιγυμνάσια, με πρώτο το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, όπου εξαίρετοι διδάσκαλοι διδάσκουν την ελληνική Γραμματεία, την ιστορία και τον Ελληνικό πολιτισμό. Η ποντιακή διάλεκτος, πλούσια σε λεξιλόγιο και εκφραστικά μέσα, εικονοπλαστική, με τη χαρακτηριστική της προφορά, τη μουσικότητα και τους ιδιωματισμούς της, με το πέρασμα των αιώνων αποκτά τη δική της ιδιόμορφη οντότητα, διατηρώντας, όμως, τη στενή σχέση της, όσον αφορά τη ρίζα και τη νοηματοδοσία των λέξεων με τη μητρικής της ιωνική π.χ νύφεε=νύμφη ( το η προφερόταν στην ιωνική ως διπλό ε).
Καταμαρτυρεί ο Μητροπολίτης Χρύσανθος: “Η φύσις και τα γεωγραφικά όρια του Πόντου συνετέλεσαν ώστε ούτος να δοκιμασθεί υπό των επιδρομών, δια των αιώνων, εις βαθμόν μικρότερον και επί μακρότερον χρόνον να φυλάξει την ιδίαν αυτού ελευθερίαν και να καλλιεργήσει πρώτον τον ελληνικόν και έπειτα τον ορθόδοξον χριστιανικόν πολιτισμόν, προσδώσας εις αυτόν ιδιαίτερον τοπικόν χρώμα.”
Οι κάτοικοι του Πόντου καλλιεργούν τη κακοτράχαλη γη, με λογής- λογής καλλιέργειες, οργώνουν τις καταπράσινες πεδιάδες, όπου βόσκουν και τα κοπάδια τους, γίνονται δραστήριοι και παραγωγικοί.
Κτηνοτρόφοι και γεωργοί, τεχνίτες και έμποροι, ναυπηγοί και ναυτικοί από τα χρόνια τα παλιά, που διέσχιζαν τα βαθυγάλαζα νερά του Άξενου Πόντου, που κατ’ ευφημισμόν τον αποκαλούν Εύξεινο, αργυροχόοι και χρυσοχόοι, όλοι σε συνεχή δράση, παράγουν εξαίρετης ποιότητας προϊόντα, τα οποία εμπορεύονται με αγορές όχι μόνον από γειτονικούς λαούς αλλά και με τη μακρινή τους μητέρα Ελλάδα, καταθέτοντας τη σφραγίδα τους.
Μέσα σε δασώδη βουνά “παρχάρε”, σε ολάνθιστα λιβάδια, οι κάτοικοι πολεμούν με τα στοιχεία της άγριας φύσης, τα ημερεύουν, οργανώνουν την καθημερινή τους ζωή, με πνεύμα συνεργασίας, με προγραμματισμό και διαμορφώνουν χαρακτήρα αγωνιστικό, αλλά και βαθιά συναισθηματικό. Ο Πόντιος ακολουθεί πιστά την παραδοσιακή οργάνωση της οικογένειας, αφοσιωμένος στις προγονικές αξίες, με έντονο το θρησκευτικό του συναίσθημα. Οι κίνδυνοι τον καθιστούν γενναίο πολεμιστή, η ψυχή του ατσαλώνεται με τα ιδεώδη της φυλής του, είναι έτοιμος να θυσιαστεί για την ελευθερία, που την ανασαίνει σαν το δροσερό αγέρι, μέσα στα καταπράσινα βουνά και τους γαλάζιους αιθέρες της πατρίδας του.
Με συγκινεί η ειλικρίνεια και η ευθύτητα του. Όσο για τον εγωισμό που προβάλλει, όταν θίγονται βασικές αρχές στον κώδικα αξιών του, θεωρώ πως είναι κι αυτό ένα επί πλέον θετικό χαρακτηριστικό στην ιδιοσυγκρασία του. Διακρίνω τον έντονο συναισθηματισμό του αλλά και το ευαίσθητο του χαρακτήρα του στα τραγούδια του:
“ αρνόπο μ’ αν ‘κι θα έρχεσαι, ασό μεράκ’ θα χάμαι...” δηλαδή: “αγάπη μου, αν δεν έρθεις, θα χαθώ απ’ τον καημό μου” και “Άνοιξον ρίζα μ’ άνοιξον το πορτόπο σ’ και δος με γλυκύν φίλεμαν κι έπαρ’ με σ’ εγκαλόπο σ( αγκάλη σου)’”. Με τον χορό εκφράζει το δυναμισμό της φυλής, τη λεβεντιά, το ελεύθερο και αδούλωτο πνεύμα, την αγάπη για την πατρώα γη, τα έντονα συναισθήματα προς κάθε τι ωραίο. Δείχνει πως ανά πάσα στιγμή είναι έτοιμος να αγωνιστεί και να θυσιαστεί για τα ιδανικά και τις αξίες που πρεσβεύει. “ Οι Σταυρέτ’ φορούν γιαζμάδες (ποικιλόχρωμους κεφαλόδεσμους) και χορεύ’ ν άμον γιοασμάδες (σαν λεβέντες)”.
Ο Πόντιος είναι φιλότιμος μέχρι αυταπάρνησης, πιστεύει στην ιερότητα του έρωτα, γι αυτό και τα αισθήματα της καρδιάς του είναι αυθόρμητα και γνήσια. Αλλά φημίζεται και για τη θυμοσοφία του, βιώνει φιλοσοφημένα την καθημερινότητά του και αξιολογεί σωστά: “Σον κόσμον που κ’ εγάπεσεν, φιλίαν που ‘ κ’ εποίκεν, χαϊβάν έρθεν κι επέρασεν, καλαπαλούκ εποίκεν”, δηλαδή, όποιος σ’ αυτόν τον κόσμο δεν αγάπησε και δεν έκανε φίλους , ήρθε κι έφυγε σαν άχρηστος, τίποτε το σπουδαίο δεν έκανε.
Και ύστερα ήρθε ο μεγάλος χαλασμός. Μολυβένια σύννεφα, φορτωμένα ανθρώπινο μίσος, φανατισμό και εκδικητικότητα, σκέπασαν τον ουρανό της Ποντιακής γης και όχι μόνον. Προβάλλουν από μακριά εκατοντάδες, χιλιάδες ανθρώπων, τσακισμένων από την αγριότητα των διωκτών τους, με τη φρίκη ζωγραφισμένη στο πρόσωπο, σέρνοντας μικρά παιδιά, τρομαγμένα, πεινασμένα μ’ ένα δίκοπο μαχαίρι να τρυπά την καρδιά. Αφημένοι στο έλεος του απάνθρωπου σφαγέα, κρατώντας κρυμμένα πάνω τους κάποια ιερά κειμήλια και λίγο απ’ το ματωμένο χώμα της πατρώας γης, φορτωμένοι την πίκρα του ξεριζωμού, τον πόνο και την απόγνωση, πορεύονται το δρόμο της προσφυγιάς ( 1.300.000 πρόσφυγες περίπου). Αφήνουν πίσω τους λεηλατημένες περιουσίες, ρημαγμένα και πυρπολημένα χωριά, γκρεμισμένες Εκκλησίες, τις ανθοφορούσες πολιτείες έρημες, και τον Ελληνοχριστιανικό Πολιτισμό, που επί αιώνες σφυρηλατούσαν και μετέδιδαν να σβήνει κάτω από το μένος του εχθρού.
Αμέτρητα τα θύματα της θηριωδίας και του φανατισμού ( 357. 000 νεκροί), ολοκαύτωμα τα όνειρα και οι ζωές χιλιάδων ανθρώπων. Από το 1908 οι Νεότουρκοι επιδίδονταν σε σφαγές, εξοντωτικές διώξεις, βίαιους εξισλαμισμούς, φρικαλεότητες και μαζικές εκτοπίσεις. Η φύση φρίττει από το αποτρόπαιο θέαμα των βασανισμένων, των βιασμένων των σκελετωμένων, από τους θρήνους και τους ολολυγμούς αθώων θυμάτων. Στα τάγματα εξόντωσης (αμελέ-ταμπουρού) χιλιάδες αφήνουν τα ίχνη τους από τα βασανιστήρια, που έχουν υποστεί.
Η Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού ολοκληρώνεται το 1919, ως τελευταία πράξη του Σχεδίου εξόντωσης του, μεθοδευμένα, με τη σιωπηρή συνενοχή κάποιων Δυνάμεων, που καθόριζαν και καθορίζουν τις Διεθνείς συγκυρίες, με βάση τα συμφέροντά τους. Δυστυχώς, μεγάλο μερίδιο ευθύνης της καταστροφής του Ποντιακού και Μικρασιατικού Ελληνισμού και του Ξεριζωμού από τις πατρογονικές εστίες φέρουν και οι τότε πολιτικές ηγεσίες της Ελλάδας. Πίσω από κάθε Εθνική καταστροφή, δυστυχώς, ελλοχεύουν και λάθη των ηγετών, πληγή που αιμορραγεί...
Αλλά στο βάθος του ιστορικού μέλλοντος, θα προβάλλουν, πάντα, οι χαμένες Πατρίδες, ως Φάρος αείφωτος, που θα φωτίζει τις επερχόμενες γενιές: “ πολλά χρόνια εδέβανε και πολλά καλοκαίρια κι ο Πόντον ασό νου μ’ ‘κ ‘ εβγαίν’ με τ’ αγιασμένα μέρια”, λέει παραπονιάρικα η ποντιακή Μούσα. Ας στέκει ορόσημο ο Ξεριζωμός του Ποντιακού και Μικρασιατικού Ελληνισμού για τους Νεοέλληνες, που αποψιλώνονται, σταδιακά, από τις αρχέγονες αξίες, τα παραδοσιακά πρότυπα, το ιστορικό τους υπόβαθρο, τα ήθη και έθιμα, οδεύοντας προς κοινωνίες άχρωμες, άσοφες, απροσανατόλιστες, χωρίς όραμα, χωρίς ιδανικά. Ο θρήνος για τις χαμένες Πατρίδες ας μετατραπεί σε τραγούδι Αναστάσιμο, κρατώντας ζωντανή την εθνική μνήμη, ακλόνητη την πίστη στο Δίκαιο των λαών, στην ελευθερία τους και στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. “...Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγνε τα μαναστήρια/ κϊ- Γιάννες ο Χρυσόστομον κλαίει, δερνοπισκάται/ - Μη κλαις, μη κλαις, Αϊ- Γιάννε μου και δερνοκοπισκάσαι./ Η Ρωμανία αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο...”
Είθε, οι αρχιτέκτονες της Διεθνούς πολιτικής να συναισθανθούν τη μεγάλη ευθύνη που φέρουν και για όσα συμβαίνουν επί των ημερών μας. Με την ανθρωπιστική ένδεια που τους διακατέχει, τα δόλια συμφέροντα και την ψυχρή τους λογική, δέχονται, δυστυχώς, την καταστρατήγηση αρχών του Διεθνούς Δικαίου, τη διάλυση κοινωνιών, την καταστροφή χωρών, με χιλιάδες νεκρούς στα πεδία των μαχών, αλλά και αθώων θυμάτων, με εκατομμύρια πρόσφυγες, με ξεκλήρισμα οικογενειών. Όλα, όμως, τα αρνητικά καταγράφονται ως μαύρες σελίδες στην Ιστορία και η αντικειμενική Ιστορία είναι αμείλικτη, δίνει στον καθένα αυτό που του ανήκει!
