του Χρήστου Μπλατσιώτη
Την 1η Μαρτίου του 1935, η πλευρά των υποστηρικτών του Ελευθέριου Βενιζέλου επιχείρησε να ανατρέψει τον πρωθυπουργό Παναγή Τσαλδάρη, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας να ματαιωθούν τα σχέδια επαναφοράς της βασιλείας στη χώρα, που φαίνονταν ότι θα επιχειρούσε η κυβέρνηση Τσαλδάρη που είχε προκύψει μετά τις βουλευτικές εκλογές του 1933. Τα γεγονότα είναι γνωστά ως «Κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935». Το Κίνημα απέτυχε παταγωδώς και αντιμετωπίστηκε με σχετική ευκολία από τις κυβερνητικές δυνάμεις που αντέδρασαν άμεσα και προχώρησαν σε μαζικές διώξεις των Βενιζελικών και αντίστοιχες «εκκαθαρίσεις» στους χώρους των Ενόπλων Δυνάμεων, της Χωροφυλακής, των Δημοσίων Υπηρεσιών και της Αυτοδιοίκησης
Στο πλαίσιο αυτό, αρχές Μαρτίου του 1935 με απόφαση του αναπληρωτή Γενικού Διοικητή Μακεδονίας Γ. Κώττα, «απελύθησαν άπαντες οι δημοτικοί σύμβουλοι του Δήμου Βέροιας και στον Δήμαρχο Αντώνιο Πρωτοψάλτου επιβλήθηκε ποινή τρίμηνης αργίας. Με την ίδια απόφαση διορίσθηκε δημαρχιακή επιτροπή για τη διοίκηση του Δήμου, αποτελούμενη από τους Μενέλαο Χατζηνικολάκη, Αστέριο Σίσσα και Θρασύβουλο Σμυρλή ενώ καθήκοντα Δημάρχου ανατέθηκαν στον Μενέλαο Χατζηνικολάκη. Ήταν μια απόφαση που στο πέρασμα του χρόνου
Στο επόμενο χρονικό διάστημα διορίσθηκαν και οι νέοι δημοτικοί σύμβουλοι και η πρώτη συνεδρίαση του νέου δημοτικού συμβουλίου, υπό τη νέα δημοτική αρχή, πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 8 Μαΐου 1935. Στη συνεδρίαση αυτή, το Σώμα εξέλεξε δήμαρχο τον ήδη δημαρχεύοντα, Μενέλαο Χατζηνικολάκη ενώ προχώρησε και στην εκλογή του Αστέριου Σίσσα ως προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου και του Θρασύβουλου Σμυρλή ως αντιπροέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου. Και οι τρείς ήταν μέλη της μέχρι τότε διορισμένης δημαρχιακής επιτροπής και πλέον μπορούσαν να ασκούν τα καθήκοντά τους ως «εκλεγμένοι». Στην ίδια συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου έγινε εκλογή και της νέας Δημαρχιακής Επιτροπής, μέλη της οποίας εκλέχθηκαν οι Στέργιος Μπαζάκας, Ιωάννης Χαρούσης και Ιωάννης Χοχλιούρος.
Μάλιστα όπως διαβάζουμε σε ρεπορτάζ της εποχής, η νέα δημαρχιακή επιτροπή συνεδρίασε δύο ημέρες μετά, την Παρασκευή 10 Μαΐου 1935 «για να λάβει αποφάσεις επί διαφόρων φλεγόντων ζητημάτων». Υπήρξε ταυτόχρονα και έντονη φημολογία ότι η επιτροπή θα προχωρούσε και στην παύση καθηκόντων, για κάποιους δημοτικούς υπαλλήλους της Βέροιας όμως αυτό το διέψευσε αμέσως ο δήμαρχος Μενέλαος Χατζηνικολάκης με δημόσια δήλωσή του.
Στην ειδησεογραφία της ίδιας περιόδου υπάρχουν ειδήσεις και για αντίστοιχες «εκκαθαρίσεις» στο Στράτευμα, με ξεχωριστή αναφορά να κάνει το τοπικός Τύπος στο «Συμβούλιο Εκκαθαρίσεως Υπαξιωματικών της 10ης Μεραρχίας» η οποία είχε έδρα τη Βέροια και στο οποίο επικεφαλής ήταν ο συνταγματάρχης Δ. Ανδριανόπουλος (διοικητής του 16ου Συντάγματος Πεζικού) και ο αντισυνταγματάρχης Ι. Λειβαράς (διοικητής του 36ου Συντάγματος Πεζικού). Ανακοινώθηκα μάλιστα και οι «αποβολές» εκ του στρατεύματος κάποιων μονίμων υπαξιωματικών που υπηρετούσαν τη θητεία τους στη Βέροια. Αντίστοιχες απολύσεις έγιναν την ίδια περίοδο και για χωροφύλακες και υπαξιωματικούς της χωροφυλακής που υπηρετούσαν στη Βέροια ή σε αστυνομικούς σταθμούς της περιοχής «ως ευνοήσαντες το κίνημα των Βενιζελικών» ή «ως μη εμπνέοντες εμπιστοσύνην εις την κυβέρνησιν».
ΟΙ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1935
Στο μεταξύ η κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη προκήρυξε εθνικές εκλογές για τις 9 Ιουνίου 1935 από τις οποίες δήλωσαν αποχή το Κόμμα Φιλελευθέρων (του Ελευθέριου Βενιζέλου) και τα συνεργαζόμενα κόμματα Αγροτικόν Κόμμα Ελλάδος, Προοδευτικό Κόμμα, Αγροτικό και Εργατικό Κόμμα και το Κόμμα Συντηρητικών Δημοκρατικών. Η προεκλογική κίνηση μεταφέρθηκε και στην περιοχή μας, με περιοδείες υποψηφίων στη Βέροια, στη Νάουσα, στον Γιδά (μετονομάστηκε σε Αλεξάνδρεια το 1953) και σε χωριά της περιοχής μας.
Στις εκλογές (όπου η αποχή ανήλθε στο 35%) πρώτευσε το Λαϊκό Κόμμα, που λόγω του πλειοψηφικού συστήματος εξέλεξε 255 βουλευτές και άλλους 32 βουλευτές εξέλεξε το συνεργαζόμενο Εθνικό Ριζοσπαστικό Κόμμα του Γεώργιου Κονδύλη. Συνολικά η σύμπραξη των δύο κομμάτων είχε 287 βουλευτές και πρωθυπουργός επανεκλέχθηκε ο Παναγής Τσαλδάρης. Ο νομός Ημαθίας δεν υπήρχε εκείνη την εποχή (συστάθηκε το 1947) και η περιοχή μας ήταν ενταγμένη στο νομό Θεσσαλονίκης που στις εκλογές του 1935 εξέλεξε 22 βουλευτές, όλοι από τα κόμματα της κυβερνητικής σύμπραξης. Μεταξύ αυτών επανεκλέχθηκε με το Λαϊκό Κόμμα, ο Αθανάσιος Χατζηνώτας από τη Βέροια που είχε εκλεγεί και σε προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις, ενώ επίσης με το Λαϊκό Κόμμα εκλέχθηκε και ο Κυριάκος Χατζηδημητρίου από τη Νάουσα.
Κάπως έτσι, κύλησε ο χρόνος και με το τέλος του Ιουνίου του 1935 συμπληρώθηκε το τρίμηνο της αργίας από το αξίωμα του Δημάρχου που είχε επιβληθεί στον Αντώνιο Πρωτοψάλτου. Παρά τη φημολογία και τους ευσεβείς πόθους κάποιων ότι η ποινή θα μετατρέπονταν σε οριστική παύση, το τρίμηνο τηρήθηκε και στις 21 Ιουνίου 1335, ο Πρωτοψάλτου επανήλθε στα καθήκοντά του αναλαμβάνοντας και πάλι ως Δήμαρχος Βέροιας ενώ ο μέχρι τότε Δήμαρχος, Μενέλαος Χατζηνικολάκης παρέμεινε ως απλός δημοτικός σύμβουλος. Διαφάνηκε μάλιστα κι ένα κλίμα «ανακουφίσεως» στην τοπική κοινωνία από την «αποκατάσταση» του αιρετού Δημάρχου της, με αντίστοιχα σχόλια στον τοπικό Τύπου αλλά και ανακοινώσεις συντεχνιών και σωματείων της Βέροιας που έσπευδαν να συγχαρούν τον Αντώνιο Πρωτοψάλτου «επί τη αποκαταστάσει του εις τα δημαρχιακά καθήκοντα» την οποία χαρακτήριζαν και ως «θρίαμβον του δικαίου».
Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Β’
Την εποχή που διαδραματίζονταν όλα αυτά, η Ελλάδα βρίσκονταν σε καθεστώς αβασίλευτης Δημοκρατίας. Από τον Δεκέμβριο του 1923 ο Βασιλιάς Γεώργιος Β΄ είχε φύγει προσωρινά από την Ελλάδα, ώσπου να ξεκαθαρίσει η τύχη του πολιτεύματος λόγω της παρατεινόμενης πολιτικής αναταραχής που επικρατούσε στη χώρα από τις σφοδρές αντιπαραθέσεις μεταξύ των αντιμοναρχικών και φιλομοναρχικών παρατάξεων.
Ο πρωθυπουργός Παναγής Τσαλδάρης είχε πετύχει την υποστήριξη μεγάλης των φιλομοναρχικών, οι οποίοι στήριζαν βάσιμες ελπίδες ότι με την επανεκλογή του θα προχωρούσε και η επαναφορά της Βασιλείας στην Ελλάδα. Κάτι τέτοιο δεν έγινε κι αυτός ήταν ο λόγος που στις 10 Οκτωβρίου 1935 οι φιλομοναρχικοί αρχηγοί των Ενόπλων Δυνάμεων, που στο μεταξύ είχαν «ξεκαθαρίσει» το Στράτευμα από τους αντιμοναρχικούς, ανέτρεψαν τον Π. Τσαλδάρη. Η εξέλιξη αυτή, γνωστή και ως «Κίνημα της 10ης Οκτωβρίου 1930» είχε ως αποτέλεσμα να σχηματιστεί νέα κυβέρνηση, με νέο πρωθυπουργό τον Γεώργιο Κονδύλη μέχρι τότε υποστηρικτή του Τσαλδάρη. Η κυβέρνηση Κονδύλη παρότι δεν είχε κοινοβουλευτική πλειοψηφία, είχε τον Στρατό με το μέρος της, μπόρεσε να «σταθεί» και προκήρυξε «δημοψήφισμα» στις 3 Νοεμβρίου 1930 «για να αποφασίσει ο λαός εάν ήθελε ή όχι την επαναφορά της Βασιλείας».
Όπως ήταν φυσικό, ένα τέτοιο δημοψήφισμα κάτω από τις συνθήκες που αποφασίστηκε και με τον φόβο ότι θα μπορούσε να χειραγωγηθεί, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην αντιμοναρχική πλευρά της ελληνικής κοινωνίας. Τότε είναι που στη Βέροια εκδηλώθηκε η πρώτη εμφάνιση του «φοιτητικού κινήματος» της πόλης, από την οργάνωση «Φοιτητική Νεολαία Βέροιας» που με ανακοινώσεις και άλλες δράσεις καλούσε τον «δημοκρατικό λαό» της πόλης να αντιδράσει προς τη ματαίωση ενός τέτοιου δημοψηφίσματος. Κι αυτό το επισημαίνω τώρα επιγραμματικά (ίσως μια άλλη φορά λεπτομερέστερα) σε σχέση με τις μεταγενέστερες δράσεις του «φοιτητικού κινήματος» της Βέροιας ιδιαίτερα στα χρόνια της Μεταπολίτευσης και πάντα προς την ίδια πολιτική κατεύθυνση.
500.000 ΔΡΑΧΜΕΣ ΓΙΑ ΕΝΑ
ΝΕΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΒΕΡΟΙΑΣ
Στο μεταξύ, ο επανακάμψας Δήμαρχος Βέροιας, Αντώνιος Πρωτοψάλτου, είχε ενταχθεί στην τρέχουσα ρουτίνα των καθηκόντων του και ενίοτε υποδεχόμενος κυβερνητικά στελέχη που επισκέπτονταν την πόλη. Όπως ο υφυπουργός Υγιεινής και Αντιλήψεως, Ιωάννης Νικολίτσας που επισκέφθηκε τη Βέροια τον Αύγουστο του 1935 και ανακοίνωσε στον Α. Πρωτοψάλτου, τη επιχορήγηση του Δήμου Βέροιας με το ποσό των 500.000 δραχμών για την ανέγερση νέου Νοσοκομείου λόγω «ακαταλληλότητας» του τότε Νοσοκομείου της πόλης. Δεν γνωρίζω πόσο επαρκούσε ένα τέτοιο ποσό για την ανέγερση του νέου Νοσοκομείου ή εάν χρειάζονταν και συμπληρωματική πίστωση από την πλευρά του Δήμου Βέροιας. Συγκριτικά όμως θα αναφέρω ότι την ίδια εποχή, είχαν βγει προς πώληση μέσω δημοπρασίας του Δασαρχείου, 3.000 στρέμματα δάσους στο Ξηρολίβαδο, ως το 1/4 εξ αδιαιρέτου, με τιμή εκκίνησης 600.000 δραχμές και ομοίως 8.000 στρέμματα βοσκής, πάλι στο Ξηρολίβαδο, με πρώτη τιμή εκκίνησης 800.000 δραχμές.
Να τονίσω επίσης ότι αναλαμβάνοντας εκ νέου τα καθήκοντά του, ο Αντώνιος Πρωτοψάλτου προχώρησε και σε μια σειρά πρωτοβουλιών για τη διεύρυνση του ηλεκτροφωτισμό της Βέροιας, την οποία παρείχε από προγενέστερη σύμβαση με τον Δήμο της πόλης, το εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής «Βέρμιο» του Δημητρίου Σωσσίδη, που λειτουργούσε στις πλαγιές του Βερμίου όρους στην περιοχή του Πανοράματος.
ΔΟΞΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΗ ΒΕΡΟΙΑ
ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ
Φθάνοντας όμως στις παραμονές του δημοψηφίσματος της 3ης Νοεμβρίου 1935 για την επαναφορά ή όχι της Βασιλείας, συνέβη στη Βέροια και το εξής περιστατικό: Τη Κυριακή 13 Οκτωβρίου 1935 ο τότε Μητροπολίτης Βεροίας, Πολύκαρπος, ανέλαβε την πρωτοβουλία και τέλεσε Δοξολογία στον Ι.Ν. Αγίου Αντωνίου για την επιστροφή του βασιλιά στην Ελλάδα. Μάλιστα εκτός από τη δέηση υπέρ της επιστροφής του μονάρχη, ο Μητροπολίτης εκφώνησε και σχετικό λόγο μέσα στην εκκλησία, όπου ήταν παρόντες, ο Δήμαρχος Αντώνιος Πρωτοψάλτου, αρκετοί δημοτικοί σύμβουλοι, πολιτικές και στρατιωτικές αρχές της Βέροιας, εκπαιδευτικοί και πλήθος κόσμου. Μετά δε τη Δοξολογία, συγκλήθηκε εκτάκτως το Δημοτικό Συμβούλιο Βέροιας όπου ο Δήμαρχος εισηγήθηκε και εγκρίθηκε, ψήφισμα αφοσίωσης προς την κυβέρνηση του Γεωργίου Κονδύλη. Αμέσως μετά ο Αντώνιος Πρωτοψάλτου, ύψωσε την εικόνα του «εξόριστου» βασιλέως Γεωργίου Β’ και την τοποθέτησε σε περίοπτη θέση του γραφείου του.
Το δημοψήφισμα έγινε τελικά την Κυριακή 3 Νοεμβρίου 1935 και εγκρίθηκε η αλλαγή του πολιτεύματος, μέσω της επαναφοράς της Βασιλείας στη χώρα. Οι Έλληνες πήγαν και ψήφισαν υπό τα «άγρυπνα» βλέμματα των στρατιωτικών και απέχοντας κυρίως οι «Βενιζελικοί». Όπως ανακοινώθηκε υπέρ της επιστροφής του βασιλιά ψήφισαν 1.501.992 πολίτες και υπέρ της κατάργησης της βασιλείας 23.360 πολίτες.
Ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ επέστρεψε στην Ελλάδα και ενθρονίστηκε ξανά, την Κυριακή 24 Νοεμβρίου 1935 και μια ημέρα μετά, ο Μητροπολίτης Βεροίας, Πολύκαρπος, τέλεσε και πάλι Δοξολογία στον Άγιο Αντώνιο, αυτή τη φορά «επί τη αφίξει του βασιλέως» παρουσία του Δημάρχου Βέροιας, σύσσωμων των πολιτικών και στρατιωτικών αρχών της πόλης και πλήθους κόσμου. Ακολούθησε στρατιωτική και μαθητική παρέλαση και το βράδυ διοργανώθηκε μια πανηγυρική λαμπαδηφορία.
Η «ΧΑΡΑ» ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ
ΚΑΙ ΤΟ.. ΕΛΑΦΙ
Η χαρά του Δημάρχου της Βέροιας και των συνεργατών του, για την επιστροφή του βασιλιά και την επαναφορά της βασιλείας στη χώρα, δεν σταμάτησε εκεί. Λίγες ημέρες μετά, την Παρασκευή 29 Νοεμβρίου 1935, ο Δήμαρχος και αντιπροσωπεία του Δημοτικού Συμβουλίου Βέροιας, επισκέφθηκαν τα ανάκτορα και έγιναν δεκτοί από τον Γεώργιο. Κι αφού του εξέφρασαν τη χαρά τους, τα σέβη τους και την αφοσίωσή τους, του πρόσφεραν ένα συμβολικό δώρο από την περιοχή της Βέροιας. Ένα ζωντανό ελάφι από τα δάση του Βερμίου για να «κοσμεί» πλέον τους κήπους της βασιλικής κατοικίας. Στην αντιπροσωπεία της Βέροιας στα ανάκτορα, εκτός από τον επικεφαλής Δήμαρχο, Αντώνιο Πρωτοψάλτου συμμετείχαν και οι Δημοτικοί Σύμβουλοι, Ι. Χαρούσης, Αστ. Μπαζάκας, και Δ. Τσιαλέρας. Όλοι τους, έχοντας δίπλα και τσολιάδες της βασιλικής φρουράς, αλλά μαζί και το ελάφι, φωτογραφήθηκαν για τον αθηναϊκό Τύπο όπως φαίνεται και από τη φωτογραφία που δημοσίευσε η εφημερίδα «Ακρόπολις» στις 30.11.1935 και την αναδημοσιεύουμε σήμερα, 87 χρόνια από εκείνο το όχι και τόσο γνωστό γεγονός. Τότε που οι εκπρόσωποι του Δήμου Βέροιας, τίμησαν την επιστροφή του βασιλιά στην Ελλάδα, προσφέροντας του, ως δώρο, κι ένα βεροιώτικο ελάφι.
Ο Αντώνιος Πρωτοψάλτου εκλέχθηκε Δήμαρχος Βέροιας στις δημοτικές εκλογές του 1929 και επανεκλέχθηκε το 1934. Ακολούθησε η επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου 1936 και οι εκλογές «πήγαν πίσω» για τα επόμενα 17 χρόνια καθώς στο διάστημα αυτό οι δήμαρχοι διορίζονταν και δεν εκλέγονταν. Είχαμε τότε και διορισμένους Δήμαρχους Βέροιας όμως αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
