Του Ιερέως: Παναγιώτου Σ. Χαλκιά
Ο φίλος μου ο Παντελής από τη Θεσσαλονίκη, φίλοι αναγνώστες, μου λέει στο τηλέφωνο:
-Πάτερ Παναγιώτη, έχω μια απορία και σε παρακαλώ, αν μπορείς να μου τη λύσεις. Διάβασα από την Παλαιά Διαθήκη το διδακτικό βιβλίο: «Άσμα Ασμάτων» και ομολογώ ότι το ερωτικό περιεχόμενο του κειμένου του με σκανδάλισε και σκέφτηκα πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο βιβλίο να συμπεριλαμβάνεται στην Αγία Γραφή;
-Ο φίλος μου αγνοεί ότι στην Αγία Γραφή υπάρχει διάσπαρτη αλληγορία. Και αλληγορώ σημαίνει: Άλλα λέγω και άλλα εννοώ. Για παράδειγμα: Λέγει ο Θείος Λόγος στην Καινή Διαθήκη:
«Αν σε σκανδαλίζει ο οφθαλμός σου έκβαλε αυτόν». Αν κατά γράμμα τηρούσαμε αυτό το ρητό, θα έπρεπε ως χριστιανοί να είμαστε όλοι τυφλοί. Τι σημαίνει αλληγορικά; Να μην παρακολουθούμε σκηνές που σκανδαλίζουν. Να απέχουμε.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα με τη σειρά:
Το «Άσμα Ασμάτων», ένα από τα σαρανταεννέα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, το 28ο στη σειρά και ανήκει στα διδακτικά βιβλία, αποτελεί πιθανότατα μια ανθολογία ερωτικών ή γαμήλιων τραγουδιών, στα οποία υμνούνται με ποικίλους τρόπους, με ζωηρές και πολλές φορές με τολμηρές εικόνες και σε ωραιότατη λυρική γλώσσα, ο έρωτας και τα δυνατά συναισθήματα, που συνδέονται με αυτόν.
Η θέση ενός τέτοιου βιβλίου στην Αγία Γραφή προκαλεί συχνά έκπληξη στον αναγνώστη. Παρ’ όλα αυτά ο έρωτας, όπως και όλα τα αγνά συναισθήματα, που συνδέουν τους ανθρώπους μεταξύ τους, συνιστούν δώρα Θεού και από την άποψη αυτή η εξύμνησή τους δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από τη Βίβλο. Από την άλλη μεριά η συζυγική αγάπη ανάμεσα σε έναν άνδρα και σε μια γυναίκα απεικονίζει στα βιβλικά κείμενα τη σχέση Θεού – Ισραήλ και Χριστού – Εκκλησίας. Έτσι το περιεχόμενο του βιβλίου κατανοήθηκε τόσο από τους Ιουδαίους, όσο και από τους Χριστιανούς, ως αλληγορική έκφραση των σχέσεων αυτών.
Ο Σολομώντας, όπως γνωρίζουμε, είχε 300 γυναίκες και 700 παλλακίδες. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, τοποθετούμε το «Άσμα Ασμάτων» στον 10ο π.Χ. αιώνα, εποχή κατά την οποίαν έζησε ο Σολομώντας, που επιτρέπει τέτοιες παραχωρήσεις. Αν και η παράδοση συμφωνεί με αυτό, εν τούτοις υπάρχουν ορισμένοι σύγχρονοι ερευνητές, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι πρέπει να ανήκει σε μεταγενέστερη του Σολομώντα εποχή, εφ’ όσον η σχέση του Θεού με το Ισραήλ παρομοιάζεται με αυτήν της συζυγικής από τον προφήτη Ωσηέ, ο οποίος έζησε δύο περίπου αιώνες αργότερα και καταγόταν επίσης από τη φυλή του Ισσάχαρ.
Το «Άσμα Ασμάτων» είναι το ερωτικότερο ποίημα όλων των εποχών. Δεν γνωρίζουμε το συγγραφέα του ούτε και πότε γράφτηκε με ακρίβεια. Η Σουλαμίτιδα και ο Σολομώντας είναι τα δύο κύρια πρόσωπα του Άσματος. Δευτερεύοντα πρόσωπα είναι ο νεαρός άγνωστος βοσκός, ο οποίος μάλιστα προσπαθεί να κερδίσει την αγάπη της Σουλαμίτιδας, τα αδέλφια της, οι παρθένες της Ιερουσαλήμ και οι φύλακες της πόλεως. Αποτελείται από πέντε ποιήματα με συναισθηματικό κρεσέντο. Τα συναισθήματα των δύο κύριων προσώπων εκφράζονται με διαλογικό άσμα και, αν είχε δράση, θα ήταν δυνατόν να υποστηριχθεί η ιδέα ότι πρόκειται για δράμα.
Ο ερωτευμένος βοσκός βλέπει τη Σουλαμίτιδα σαν περιστέρα, για να υποδουλώσει την αγνότητά της. Το περιστέρι συμβολίζει την αγνότητα και την ωραιότητα. Το «Άσμα Ασμάτων» αποτελείται από 2.500 λέξεις και υπάρχουν σ’ αυτό επαναλήψεις και μοτίβα. Έχουμε αρκετούς αραμαϊσμούς και κάποια δάνεια ελληνικά και εβραϊκά. Δεν έχει εσωτερική δραματουργία, δεν ανέβηκε ποτέ στον άμβωνα ούτε μπορεί να ανεβεί στη σκηνή. Είναι απολύτως συμβολικό και αλληγορικό ποίημα.
Αντίθετα, στη Δυτική Εκκλησία γίνεται ανάγνωση ορισμένων περικοπών του Άσματος σε μερικές θεομητορικές εορτές και μάλιστα κατά τον πανηγυρισμό της μνήμης αγίων γυναικών.
Ο Μιχαήλ Ψελλός μιλάει για προσέγγιση ψυχής και Θεού. Κατά τον Ιωάννη Καλβίνο συμβολίζει την ένωση της ψυχής με τον Θεό (ψυχή = Σουλαμίτιδα, βοσκός = Θεός).
Ο Γκαίτε το ονόμασε ως το ωραιότερο άσμα όλων των εποχών.
Ο Γιώργος Σεφέρης το μετέφρασε το 1965 και τώρα τελευταία, το 2005, ο Μιχάλης Γκανάς.
Ανάμεσα στους παλαιούς ερμηνευτές αναφέρονται: Ο Ωριγένης, ο Γρηγόριος Νύσσης, ο Θεοδώρητος, ο Γρηγόριος ο Μέγας και άλλοι. Πολλοί φιλελεύθεροι θεολόγοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για απλή ερωτική υπόθεση. Στη ρωσική εξάλλου λογοτεχνία, τα μοτίβα του «Άσματος Ασμάτων» χρησιμοποίησαν ο Α.Σ. Πούσκιν, Α.Ι. Κούπριν (νουβέλα «Σουλαμίρ») και άλλοι.
Στην εβραϊκή λογοτεχνία από αυτά τα μοτίβα είναι εμπνευσμένη η νουβέλα του Σολόμ – Αλέιχεμ «Άσμα Ασμάτων».
