Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης
Φιλόλογος-Συγγραφέας
«Α΄ «ΙΑΣΩΝ ΕΑΥΤΩ»
Η επιτύμβια στήλη του Βεροιαίου (;) μονομάχου Ιάσωνα, της οποίας οι συνθήκες εύρεσης είναι άγνωστες, φέρει ολοφάνερα τα ίχνη των δεκαοχτώ περίπου αιώνων ζωής της. Η μορφή του αφιερωτή της μοναχικού μονομάχου λειάνθηκε και το κάτω μέρος της έσπασε και χάθηκε. Σώθηκε, ευτυχώς, η επιγραφή της, που είναι χαραγμένη στο γείσο του αετώματός της και εντυπωσιάζει με τη λακωνικότητά της: ΙΑΣΩΝ ΕΑΥΤΩ. Πιο λακωνική δε γινόταν!
Ο μονομάχος Ιάσων φορώντας μια πλατιά ζώνη και κρατώντας με το αριστερό του χέρι ως σύμβολο νίκης ένα κλαδί φοίνικα (σπάδικα), ενώ ακουμπά το δεξί του χέρι στην κορυφή ενός κράνους, μας κοιτάει περήφανος και μας λέει: «Είμαι ο Ιάσων και παρήγγειλα ο ίδιος την επιτύμβια στήλη μου πριν πεθάνω και την αφιερώνω στον εαυτό μου».
Η λευκομαρμάρινη επιτύμβια στήλη του μονομάχου Ιάσωνα είναι αναρτημένη τώρα στην ανατολική πλευρά του Τοίχου της Μνήμης στον υπαίθριο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου της Βέροιας ανάμεσα σε λευκομαρμάρινες επίσης στήλες ομοτέχνων του αφιερωμένες σ’ εκείνους από τις συζύγους τους, οι περισσότερες, ή από φίλους και συναδέλφους τους: «Αλεξάνδρα Μαρίσκω…», «Αυγούστα Μάρωνι…»,
«Σιλβανή Μαρίσκω», «Βασιλική Ποδηνέμω τω και Ασκληπιοδότω…», «Αιγιαλός Αντιοχιανώ τω και Κλαυδιανώ…», «Πούπλιον Σουμουρούδην οι υπογεγραμμένοι…».
Ο Ιάσων δεν είναι ο μόνος μονομάχος που αφιέρωσε επιτύμβια στήλη στον εαυτό του, υπάρχουν και άλλοι δύο στον Τοίχο της Μνήμης.
Β΄ «ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΕΚ ΤΩΝ ΕΑΥΤΟΥ ΕΑΥΤΩ ΜΝΕΙΑΣ ΧΑΡΙΝ»
Η επιτύμβια στήλη του μονομάχου Νικηφόρου είναι αναρτημένη πρώτη στη σειρά στο νότιο άκρο της ανατολικής πλευράς του Τοίχου της Μνήμης στο Αρχ. Μουσείο της Βέροιας. Χρονολογείται στον τρίτο μετά Χριστόν αιώνα και όπως και άλλες σύγχρονές της έχει στη θέση του γιώτα έψιλον γιώτα, μαρτυρία ότι και τότε, όπως και τώρα το –ει- προφερόταν όπως το –ι-.
Η επιγραφή της επιτύμβιας στήλης του μονομάχου Νικηφόρου (Νεικηφόρος στη στήλη) είναι λεπτομερέστερη από του Ιάσωνα (2ος μ.Χ. αι.), έχει την καθιερωμένη μορφή που βλέπουμε στις περισσότερες επιτύμβιες επιγραφές: «Νεικηφόρος εκ των εαυτού εαυτώ μνείας χάριν» (=Εγώ ο Νικηφόρος αφιέρωσα με δικά μου χρήματα αυτήν την επιτύμβια στήλη στον εαυτό μου χάριν μνήμης, για να μείνω στη μνήμη των ανθρώπων».
Στην επιτύμβια στήλη του μονομάχου Νικηφόρου, που της λείπει η πάνω δεξιά, όπως τη βλέπουμε, γωνία, παριστάνεται ο μονομάχος κατά μέτωπο. Φοράει δυσδιάκριτο, λόγω φθοράς της στήλης, θώρακα. Διακρίνεται η ζώνη. Κρατάει στο δεξί του χέρι ξίφος και στο αριστερό του χέρι ένα στέλεχος που καταλήγει σε μηνοειδές άγκιστρο. Η αρχαιολόγος Αλλαμανή-Σουρή χαρακτηρίζει τον μονομάχο Νικηφόρο ως κοντραρητιάριο.
Η επισήμανση της επιτύμβιας στήλης του μονομάχου Νικηφόρου έγινε για πρώτη φορά από τον Delacoulonche στο ναό της Αγίας Βαρβάρας στη Βέροια. Έπειτα από τη μεταφορά της σε διάφορα μέρη της πόλης μας κατέληξε στο Αρχαιολογικό Μουσείο, στον Τοίχο της Μνήμης, όπως προαναφέρθηκε.
Γ΄ «ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΜΑΙ…»
Ο πιο φιλοσοφημένος απ’ όλους τους μονομάχους, των οποίων διασώθηκαν στη Βέροια οι επιτύμβιες στήλες και είναι αναρτημένες τώρα στον Τοίχο της Μνήμης στο Αρχαιολογικό της Μουσείο (Λεωφόρος Ανοίξεως), είναι ο μονομάχος Αρχιμήδης, ο οποίος όπως φαίνεται από την επιγραφή της επιτύμβιας στήλης του, την είχε παραγγείλει σε κάποιο μαρμαρογλυφείο όσο ακόμα ζούσε, δίνοντας στο μαρμαρογλύπτη σημείωμα με το περιεχόμενο της επιγραφής ή υπαγορεύοντάς την.
Η επιτύμβια επιγραφή του μονομάχου Αρχιμήδη αποτελείται από τέσσερις σειρές. Η πρώτη και η τέταρτη σειρά είναι σχεδόν ίδιες με τις αντίστοιχες σειρές των περισσότερων επιτύμβιων επιγραφών. Ο νεκρός αυτοπαρουσιάζεται και χαιρετάει τον περαστικό ή τους περαστικούς διαβάτες που περνούν μπροστά από τον τάφο του. Η δεύτερη και τρίτη σειρά, που αποτελούν το κύριο μέρος της επιγραφής του Αρχιμήδη, αποτελούν και την ειδοποιό διαφορά της από όλες τις άλλες επιτύμβιες επιγραφές του Τοίχου της Μνήμης. Σ’ αυτές ο μονομάχος Αρχιμήδης επέλεξε να χρησιμοποιήσει μια φράση, η οποία, σύμφωνα με κάποιον Άγγλο ερευνητή και συγγραφέα, ήταν πολύ δημοφιλής τον δεύτερο αιώνα μετά Χριστόν και στην ελληνόφωνη Ανατολή και στην λατινόφωνη Δύση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Η ΕΠΙΤΥΜΒΙΑ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΜΟΝΟΜΑΧΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ
Αρχιμήδης ενθάδε κείμαι
ΟΥΚ ΗΜΗΝ ΚΑΙ ΕΓΕΝΟΜΗΝ
ΟΥΚ ΕΙΜΑΙ ΚΑΙ ΟΥ ΜΕΛΟΙ ΜΟΙ.
Χαίρε παροδίτα.
Η ΛΑΤΙΝΟΦΩΝΗ ΦΡΑΣΗ
NON Fui, Fui, nonsum , non curo.
(=Δεν υπήρξα, υπήρξα, δεν υπάρχω, δεν με νοιάζει)
Η φιλοσοφική άποψη που διατυπώθηκε με την προαναφερθείσα φράση είναι η εξής περίπου:
Ο άνθρωπος με τη γέννησή του περνάει από την ανυπαρξία στην ύπαρξη και με το θάνατό του ξαναπερνά στην ανυπαρξία, κάτι για το οποίο δεν πρέπει να νοιάζεται ούτε επομένως να στενοχωριέται.
Ο Αρχιμήδης μας λέει βέβαια με την επιτύμβια επιγραφή του, τη χαραγμένη πάνω σε μαρμάρινη επιτύμβια στήλη, ότι δεν τον νοιάζει αν ξαναπέρασε στην ανυπαρξία, αλλά ωστόσο φρόντισε ώστε η μνήμη της ύπαρξής του να μείνει αθάνατη όσο, οπωσδήποτε, θα υπάρχει η επιτύμβια στήλη του… χάρη στην οποία τον μνημονεύουμε και τώρα, έπειτα από χίλια οχτακόσια περίπου χρόνια.
Η ΕΠΙΤΥΜΒΙΑ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΜΟΝΟΜΑΧΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ
ΜΕ ΤΑ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΗΣ ΛΑΘΗ
Αρχιμήδης ενθάδε κίμε (sic)
ουκ ήμην κε εγενόμην
ουκ ίμε (sic) κε ου μέλι (sic) μοι
χέρε (sic) παροδίτα.
Η επιτύμβια επιγραφή του μονομάχου Αρχιμήδη η οποία σκόπιμα παρουσιάστηκε αρχικά ορθογραφημένη, παρουσιάζεται τώρα και με τα ορθογραφικά της λάθη, επειδή έτσι τη βλέπει ο επισκέπτης του Τοίχου της Μνήμης και επειδή έχω τη γνώμη ότι αυτός που την έγραψε ανορθόγραφα θα μπορούσε να τη γράψει και ορθογραφημένα, διότι οι επιλογές του και στο περιεχόμενο και στην ορθογραφία δείχνουν άνθρωπο διαβασμένο, στοχαστικό και πολύ προβληματισμένο, ο οποίος παρόλο που ήξερε την αττική διάλεκτο προτίμησε να γράψει το επιτύμβιο επίγραμμά του στην ομιλουμένη στην εποχή του (2ος αι. μ.Χ.) Ελληνιστική Κοινή, στην εποχή της οποίας το αι προφερόταν ήδη ως ε και το ει ως ι.
Η επιτύμβια στήλη του μονομάχου Αρχιμήδη μοιάζει με εκείνην του συναδέλφου του Ιάσωνα, για την οποία έγινε λόγος στην αρχή του σημερινού μου σημειώματος. Και οι δύο σύγχρονοι μάλλον μονομάχοι φορούν όμοια σχεδόν μονομαχική στολή και παριστάνονται κρατώντας με το ένα τους χέρι κλαδί φοίνικα (σπάδικα), σύμβολο νίκης και ακουμπώντας το άλλο του χέρι πάνω σε ανάγλυφο κράνος. Η επιτύμβια στήλη του μονομάχου Αρχιμήδη διατηρείται σε άριστη κατάσταση, ενώ του ομοτέχνου του Ιάσωνα είναι πολύ φθαρμένη.
Φωτογραφία: Επ. στήλης Αρχιμήδη.
Βιβλιογραφία: Λ. Γουναροπούλου – Μ.Β. Χατζοπούλου επιγραφές κάτω Μακεδονίας, τ.Α΄ Επιγραφές Βεροίας, Αθήνα 1998
