Επιμέλεια: Απόστολος Ιωσηφίδης
Δ΄
{γαμήλια έθιμα}
Ἡ ἐπίσημος ἡμέρα τῶν γάμων, ὅταν ἀνέτειλε, εὑρῆκε τοὺς πάντας εἰς συναγερμόν. Τόσον ἑορτάσιμη ἡμέρα γιὰ ἕναν τόπον σπάνια τυχαίνει. Μεγάλη ἡ γιορτὴ ἡ θρησκευτική, τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου καί μεγάλη κοινωνικὴ γιορτὴ μὲ τοὺς δώδεκα γάμους, ποὺ ἔγιναν ἀφορμὴ ν᾿ ἀνταμώσουν ἀπὸ τὰ πέρατα Μακεδονίας καὶ Θράκης συγγενεῖς καὶ φίλοι. Ἡ καμπάνες τῶν ἐκκλησιῶν ἠχολογοῦν ἁδιάκοπα μὲ τὸν ὄρθρον, οἱ μουσικὲς παίζουν τὴν ἴδια ὥρα εἰς τὰ σπίτια καὶ ἡμεῖς ξυπνῶντας εἰς τὸ μικρὸ σπίτι μας τοῦ ὁποίου ἡ επίπλωσις εἶναι ὅλο βελέντσες, δὲν ὑστεροῦμε. Εἰς ἐνέργειαν τὸ γραμμόφωνον τοῦ συνοδοιπόρου μας κ. Φίλιππα Χατζηνικολάου[1], ἕνα γραμμόφωνον περιπετειῶδες τὸ ὀποῖον ἐγύρισε στεργιὲς καὶ θάλασσες. Βάζουμε μιὰ πλάκα “γκάϊντας” ἡ ὁποία εἶναι κατάλληλη γιὰ τὸ περιβάλλον καὶ κάνουμε συμβούλιο. Ἔχομε προσκλήσεις γιὰ ὅλους σχεδὸν τοὺς γάμους. Σὲ ποιὸν νὰ πᾶμε; Δύσκολη ἡ θέσις μας. Ἀποφασίζομε τελικὰ νὰ μὴ πᾶμε ἐπισήμως σὲ κανένα πρὸς ἀποφυγὴν παραπόνων.
Κι᾿ ἦταν τὸ καλύτερο ποὺ εἴχαμε νὰ κάνωμε γιὰ νὰ μπορέσωμε ἀνεπισήμως νὰ ἰδοῦμε γιὰ λίγο ὅλους τοὺς γάμους. Ἔτσι ἀποφασίσαμε πρῶτα νὰ ἰδοῦμε τὴν μεταφορὰ τῶν προικιῶν ποὺ ἐγίνετο τὸ πρωῒ μετὰ τὴν ἀπόλυσι τῆς ἐκκλησίας. Ἀπὸ τὸ μπαλκόνι τοῦ ἀρχοντικοῦ σπιτικοῦ τοῦ κ. Κ. Σίμου στὴν πλατεῖα παρακολουθήσαμε τὶς πομπὲς τῶν προικιῶν. Ἀπὸ τὸ σπίτι κάθε νύφης ἐφορτώθησαν εἰς τὰ ἄλογα τὰ προικιά της. Μπαοῦλα, βελέντσες, κάδρα κλπ. Προηγεῖται ἡ μουσική, ἀκολουθοῦν τὰ ἄλογα μὲ τὰ προικιὰ καὶ ἀκολουθοῦν συγγενεῖς καὶ φίλοι. Πρὶν ξεκινήσουν στήνεται χορὸς στὸ σπίτι τῆς νύφης, ὅταν φθάσουν δὲ πάλιν στὸ σπίτι τοῦ γαμπροῦ ἄλλος χορὸς ἐκεῖ στὸ ξεφόρτωμα. Δέκα τέτοιες συνοδεῖες εἴδαμε ὡς τὸ μεσημέρι. Ὅλες σχεδὸν ἐπέρασαν ἀπὸ τὴν πλατεῖα ποὺ ἦταν γεμάτη κόσμο καὶ αἵματα ἀπὸ τὰ γιδοπρόβατα ποὺ ἔσφαξαν οἱ χασάπηδες γιὰ τὰ γλέντια τῆς ἡμέρας ἐκείνης.
Ὅταν τελειώσῃ τὸ ξεφόρτωμα τῆς προίκας εἰς τὸ σπίτι τοῦ γαμπροῦ, στήνεται, ὅπως εἶπα, χορός, κερνιοῦνται ὅλοι ἐπὶ ποδὸς καὶ κάθονται ὕστερα εἰς τὸ τραπέζι. Πολλὰ εἶνε τὰ τραγούδια ποὺ τραγουδοῦν τότε, εἶνε δὲ ἀπ᾿ ὅλα ἕνα σχετικὸ μὲ τὴ νύφη ποὺ ἀφίνει πιὰ τὸ σπίτι της θλιμμένο γιὰ νὰ ἔλθῃ σὲ λίγο στὸ σπίτι τοῦ γαμβροῦ.
Νηψὲς πέρδικα ἔπιασα
καὶ σήμερα τριγῶνα
κι᾿ ἔκατσα κι᾿ ἐμαγείρεψα
σ᾿ ἀρχοντικὸ τραπέζι,
καὶ κάλεσα τὴς ὤμορφες,
κι᾿ αὐτὲς τὶς μαυρομάτες.
Ὅλες κινοῦσαν κι᾿ ἔρχονταν
ὅλες μὲ τὴν ἀράδα.
Καὶ μιὰ πολὺ μελαχροινὴ
δὲν φάνηκε νὰ ἔλθῃ.
Εἴπανε πὼς ἀρρώστησε
βαρειὰ γιὰ νὰ πεθάνῃ
ἀρρωστικὸ ἐγύρευε
ἀρρωστικὸ γυρεύει.
Γυρεύει μῆλο κόκκινο
μῆλο καθαρισμένο
γυρεύει κι᾿ ἀπὸ λαγὸ τυρὶ
κι᾿ ἀπ᾿ ἄγρια γίδα γάλα
καὶ ἀπὸ μάννα γόνατα
κι᾿ ἀπ᾿ ἀδελφὴ κουβέντα
κι᾿ ἀπ᾿ ἀδελφὸ παρηγοριά.
Θλιβερὸ τραγοῦδι ἀλλὰ σύνηθες εἰς γάμους. Μέσα στὴ χαρὰ τοῦ γάμου πάντα κάποια λύπη ἐπικρατεῖ καὶ στὸ σπίτι τοῦ κοριτσιοῦ καὶ στὸ σπίτι τοῦ γαμβροῦ. Εἶναι ἀπὸ τὰ δημοτικὰ τραγούδια τὰ γαμήλια, ποὺ ἔχουν πολὺ συναισθηματικότητα.
**
Ἐν τῷ μεταξὺ γίνεται τὸ ντύσιμο τῆς νύφης γιατὶ ἡ ὥρα γιὰ τὰ στεφανώματα πλησιάζει.
Εἰς τὸ ντύσιμο τῆς νύφης σπουδαῖον ρόλον παίζει ὁ μπράτιμος. Φίλος ἐπιστήθιος τοῦ γαμβροῦ ὁ μπράτιμος τὸν παραστέκει καθ᾿ ὅλας τὰς τελετουργίας μαζὺ μὲ τὸν κουμπάρο. Ὁ μπράτιμος περνᾶ εἰς τὰ πόδια τῆς νύφης τὰ παπούτσια καὶ τῆς τοποθετεῖ εἰς τὸ κεφάλι τὸ πέπλο. Ἡ νύφη τρεῖς φορὲς πετᾶ τὸ πέπλο ἀπὸ τὸ κεφάλι κι᾿ ὕστερα φιλῶντας τὸ χέρι τοῦ μπράτιμου τὸ δέχεται καὶ τῆς τὸ στεφανώνουν στὰ μαλλιά.
Μόλις ὁ μπράτιμος τελειώσῃ τὴ δουλειὰ αὐτὴ δέχεται τὴν ἐπίθεσιν ὅλων τῶν νέων οἱ ὁποῖοι ἀρχίζουν νὰ τὸν δέρνουν. Τὸ ἴδιο ἔγινε λίγο πρὶν ὅταν ἐπέρασε τὰ παπούτσια εἰς τὰ πόδια τῆς νύφης. Τότε ἠχολόγησαν καὶ ἀλάλαξαν τὰ κορίτσια, φίλες τῆς νύφης.
Ἀπὸ τὶς πρῶτες ἀπογευματινές ὧρες ἄρχισαν τὰ στεφανώματα εἰς τὰς δύο ἐκκλησίας. Ὡραιότατο τὸ θέαμα τῶν γαμηλίων πομπῶν. Ἡ μία βγαίνει ἀπὸ τὴν ἐκκλησία ἡ ἄλλη μπαίνει. Οἱ ἱερεῖς ἔχουν δουλειὰ ἀρκετή. Κι᾿ ὕστερα διὰ μέσου τῶν στενῶν δρομίσκων μὲ τὰ καλντερίμια βγαίνουν οἱ πομπὲς ἔξω ἀπὸ τὸ χωριό, εἰς ἀνοικτὸν μέρος ὅπου οἱ νεόνυμφοι μὲ τοὺς συγγενεῖς καὶ τοὺς καλεσμένους στήνουν χορὸν χωριστά. Ἂν συμβῇ κάποιος νὰ εἶνε καλεσμένος εἰς δύο ἢ περισσοτέρους γάμους τότε χορεύει εἰς τὸν ἕνα, πηγαίνει παρέκει καὶ εἰς τὸν ἄλλον χορὸν καὶ καταλήγει εἰς τὸν κύκλον μὲ τὸν ὁποῖον συνδέεται περισσότερον. Πρέπει νὰ χορεύσουν κοντὰ εἰς τὴν νύμφην οἱ στενώτεροι συγγενεῖς, ὕστερα οἱ μακρυνότεροι, ὕστερα οἱ φίλοι. Καὶ προσέχουν πολὺ εἰς αὐτὸ τὸ ζήτημα γιὰ νὰ μὴ γίνουν παρεξηγήσεις καὶ χαλάσῃ κανενὸς ἡ καρδιά. Γιὰ νὰ παύσῃ δὲ ἡ ἐθιμοτυπία, ἡ νύμφη καὶ ὁ γαμβρὸς ἀποσύρονται ἀπὸ τὸν χορὸν καὶ τότε πρωτόκολλον δὲν τηρεῖται. Ὅλοι μποροῦν νὰ χορέψουν ὅπως θέλουν. Καλὸν θέαμα παρουσιάζουν οἱ χορεύοντες μὲ τὰ δῶρα. Ὅ,τι τοὺς ἐδώρησαν ἀπὸ τὸ σπίτι τοῦ γαμβροῦ ἢ τῆς νύμφης τὸ ἔχουν κρεμασμένο ἐπάνω των. Καὶ βλέπει κανεὶς νὰ κρέμωνται κάτω ἀπὸ τὰ σακκάκια τῶν χορευτῶν ὑποκάμισα διπλωμένα ὅπως τὰ πωλοῦν εἰς τὰ καταστήματα.
Ἡ νύφη πάλιν ἔχει εἰς τὴν ζώνην της σκαλωμένα τὰ χαρτονομίσματα ποὺ τῆς ἐδώρησαν οἱ συγγενεῖς. Οἱ χορεύοντες δωρίζουν εἰς τοὺς μουσικοὺς χρήματα. Προθυμοποιοῦνται δὲ εἰς τοῦτο ὅταν χορεύει πρώτη ἡ νύφη. Αὐτὸ εἶναι μιὰ τιμὴ γιὰ τὴ νύφη.
Κατὰ τὴν διάρκειαν τοῦ χοροῦ εἰς τὸ ὕπαιθρον προσφέρουν οἱ συγγενεῖς οὖζο εἰς τοὺς χορευτάς, ὅπως προσφέρουν καὶ καθ᾿ ὁδὸν ὅταν ἡ πομπὴ πηγαίνει κι᾿ ἐπιστρέφει ἀπὸ τὴν ἐκκλησία. Μιὰ τέτοια περίπτωσις μοῦ ἔτυχε ὅταν ἀνεβασμένος ἐπάνω σ᾿ ἕναν τοῖχο ἐφωτογράφιζα μιὰ νυμφικὴ πομπὴ ἡ ὁποία ἐδημοσιεύθη εἰς τὸ πρῶτον σημείωμά μου[2]. Ἕνας συγγενὴς τῆς νύφης ἔβγαλε ἀπὸ τὴν τσέπη του ἕνα μπουκάλι τῆς μπύρας ἀπ᾿ ἐκεῖνα τὰ παληὰ ποὺ κλείνουν μὲ μηχάνημα, ἔβγαλε ἕνα ποτηράκι ἀπὸ τὴν τσέπη τοῦ γελέκου του καὶ μὲ ἐκέρασε ρακί.
Τὸ ἤπια εὐχόμενος ἐνῶ μιὰ ἀπὸ τὴς πεθερὲς μ᾿ ἐπλησίασε καὶ μ᾿ ἐκάλεσε καὶ στὸν χορόν.
Συγκινητικὴ εἶναι ἡ σκηνὴ τῆς εἰσόδου τῆς νύφης εἰς τὸ σπίτι τοῦ γαμβροῦ μετὰ τὴν στέψιν καὶ τὸν χορόν.
Εἰς τὴν εἴσοδον στρώνουν χαλιὰ γιὰ νὰ πατήσῃ ἡ νύφη ἡ ὁποία κάμνει τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ, ἀλοίφει τὴν πόρτα μὲ βούτυρο, δεῖγμα εὐτυχίας καὶ κρατεῖ ἄσπρο μαλλὶ σημεῖο γηρατειῶν. Μὲ τραγούδια καὶ εὐχὰς τὴν συνοδεύουν ὕστερα τὰ πεθερικὰ ἀφοῦ δεχθοῦν τὸν ἀσπασμόν της εἰς τὸ χέρι καὶ τὴν φιλήσουν εἰς τὸ μέτωπον.
Αὐτὸ γίνεται πρὸς τὸ βράδυ. Οἱ προσκαλεσμένοι κάθονται τότε εἰς τὶς βελέντσες καὶ ἀρχίζει τὸ γαμήλιο γλέντι μὲ φαγητὰ τὰ ὁποῖα ἔβρασαν μέσα εἰς μεγάλα καζανια καὶ ἄφθονα ποτὰ ἐνῶ οἱ μουσικὲς δὲν παύουν νὰ παίζουν.
«Τὸ Φῶς», 26-08-1936.
Στο επόμενο φύλλο:
Ε΄ {γεύματα, άσματα, χοροί και φωληές}
[1] «Ο παλαιότερος επώνυμος επαγγελματίας φωτογράφος στη Βέροια ήταν ο Φίλιππος Δ. Χατζηνικολάου και εργάστηκε στην πόλη στα τέλη του 19ου αιώνα. Στις συλλογές των Γ.Α.Κ. Ημαθίας διασώζεται φωτογραφία η οποία χρονολογείται το έτος 1898.», Εμμανουήλ Ξυνάδας, Φωτογράφοι και εκδότες φωτογραφικού υλικού στη Βέροια στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, ανάρτηση στον διαδικτυακό τόπο www.veriahistory.gr.
[2] Στο πρώτο σημείωμά του (της 23-08-1936) ο Ν. Σφενδόνης δημοσίευσε (προοιμιακώς) την φωτογραφία «μιὰ νυμφικὴ πομπὴ», η οποία, εφόσον μνημονεύεται ειδικότερα στο σημείωμα της 26-08-1936, συνοδεύει εδώ το τελευταίο.
Ο Νικόλαος Σφενδόνης (1909-1971) ήταν γιός του Αθανασίου Σφενδόνη από τη Σιάτιστα. Ο Αθανάσιος Σφενδόνης ξυλογλύπτης στο επάγγελμα (λεπτουργός σύμφωνα με τον Εκλογικό Κατάλογο Σιάτιστας του 1915), εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη, όπου και γεννήθηκε ο Νικόλαος. Ο Νικόλαος από πολύ νέος, πριν την εγγραφή του στο Πανεπιστήμιο, ασχολήθηκε με την δημοσιογραφία, το 1925 σε ηλικία μόλις 16 ετών ξεκινάει την έκδοση ημερολογίου με την ονομασία «Μακεδονικόν Ημερολόγιον Σφενδόνη» και δύο χρόνια αργότερα, το 1927-28, σε ηλικία 18 ετών, γράφεται στην Φιλοσοφική Σχολή του νεοσύστατου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το 1934-35 αποφοίτησε από την Φιλοσοφική Σχολή αποκτώντας πτυχίο Ιστορίας.
