Γράφει ο Τόπης Αθανάσιος Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Η Παγκόσμια Ημέρα Κατά του Καρκίνου καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της Διεθνούς Ένωσης κατά του Καρκίνου (UICC), που εκπροσωπεί 280 οργανώσεις σε 90 χώρες του κόσμου. Η εκστρατεία ενημέρωσης κάθε χρόνο στις 4 Φεβρουαρίου δίνει έμφαση στην πρόληψη και στη διαπίστωση ότι το 43% των καρκίνων μπορούν να αποφευχθούν με τις εξής προϋποθέσεις: •Περιβάλλον χωρίς τσιγάρο για τα παιδιά και τους νέους. •Φυσική άσκηση, ισορροπημένη διατροφή, υγιεινή δίαιτα και αποφυγή παχυσαρκίας. •Αποφυγή υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο. •Πληροφόρηση για τα εμβόλια που προλαμβάνουν μορφές καρκίνου. Με τη λέξη «καρκίνο» χαρακτηρίζουμε ένα σύμπλεγμα νόσων που σχετίζονται με τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό και την ανοργάνωτη ανάπτυξη των προσβεβλημένων κυττάρων.
Ο καρκίνος είναι η πρώτη αιτία θανάτου παγκοσμίως. Κάθε χρόνο 7 εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους και 11 εκατομμύρια νοσούν, το 70% των οποίων σε χώρες μέσου και χαμηλού εισοδήματος Μολονότι οι αποδεδειγμένα καρκινογόνοι διατροφικοί παράγοντες είναι πολύ λίγοι, εντούτοις επιδημιολογικές έρευνες αποδεικνύουν ότι η διατροφή συνδέεται με την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου σε σημαντικό βαθμό. Από πολλούς θεωρείται ότι οι διατροφικές συνήθειες μπορεί να σχετίζονται με το 30% των καρκίνων στις αναπτυγμένες χώρες και πιθανώς με το 20% των καρκίνων στις αναπτυσσόμενες χώρες (WCRF 1997). Τα δεδομένα αυτά αναγορεύουν τη διατροφή στη δεύτερη μετά το κάπνισμα αιτία καρκίνου, η οποία μπορεί να προβλεφθεί.
Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, το 60% όλων των περιπτώσεων καρκίνου οφείλονται σε λάθος διατροφή. Ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες, το κυρίαρχο διατροφικό πρότυπο με τις μεγάλες ποσότητες σε κρέας, λευκό αλεύρι και ζάχαρη αυξάνει τον κίνδυνο για αρκετές μορφές καρκίνου. Το κρέας είναι βέβαια καλή πηγή πρωτεϊνών, αλλά είναι πλούσιο σε ακόρεστα λίπη. Πιθανότατα γι’ αυτό τον λόγο η μεγάλη κατανάλωση βοδινού και χοιρινού κρέατος αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου και του προστάτη. Επίσης, κατά το ψήσιμο, τηγάνισμα και μαγείρεμα κρέατος στον φούρνο δημιουργούνται από τις ζωικές πρωτεΐνες χημικές ενώσεις, γνωστές ως ετεροκυκλικές αμίνες, που θεωρούνται καρκινογόνοι. Για όλους αυτούς τους λόγους η κατανάλωση κρέατος θα πρέπει να περιορίζεται σε δύο το πολύ γεύματα την εβδομάδα. Ο κίνδυνος περιορίζεται ακόμη περισσότερο όταν καταναλώνονται άπαχα κομμάτια κρέατος. Γενικά, πάντως, είναι προτιμότερη η κατανάλωση κοτόπουλου, γαλοπούλας και αρνιού από το βοδινό, μοσχαρίσιο και χοιρινό κρέας. Εκτός από το λίπος, καρκινογόνο δράση πιθανόν να ασκεί και η λευκή ζάχαρη.
Η ζάχαρη όχι μόνο είναι ένας άδειος φορέας ενέργειας χωρίς ζωτικές ουσίες, αλλά αυξάνει στον οργανισμό την έκκριση του αυξητικού παράγοντα IFG-1, που προσομοιάζει στην ινσουλίνη και που ωθεί κάποια κύτταρα σε διαίρεση, ενώ παράλληλα τροφοδοτεί με ενέργεια κάποια ήδη υπάρχοντα καρκινογόνα κύτταρα. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να στερηθούμε τη χαρά των γλυκών ή των παγωτών, αλλά να περιορίσουμε την κατανάλωση λευκής ζάχαρης. Το ίδιο ισχύει και για το λευκό ψωμί. Οι επεξεργασμένοι υδατάνθρακες που περιέχονται και στο λευκό ψωμί έχουν ενοχοποιηθεί για αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Αντί για λευκό ψωμί, λοιπόν, καλύτερα να καταναλώνουμε ψωμί ολικής αλέσεως ή άλλες εναλλακτικές λύσεις. Σημαντικό επίσης, ρόλο στην πρόληψη ορισμένων καρκίνων και κυρίως του καρκίνου του παχέος εντέρου διαδραματίζουν οι φυτικές τροφές, φρούτα και λαχανικά, και κυρίως όσες έχουν υψηλό ποσοστό φυτικών ινών, όπως είναι τα χόρτα.
Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι πλούσια σε αντικαρκινικές ουσίες είναι τα πράσα, τα λάχανα, τα ζυμωμένα προϊόντα (βότανα, γάλα) και τα δημητριακά (σιτάρι, βρώμη, κριθάρι), καθώς και οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες. Γι’ αυτό και για την πρόληψη του καρκίνου θα πρέπει να αυξήσουμε την πρόσληψη αντιοξειδωτικών και φυτικών ινών μέσω της ημερήσιας κατανάλωσης τουλάχιστον 5 μερίδων φρούτων, λαχανικών, δημητριακών και οσπρίων. Μια καλή επιλογή θα ήταν, τέλος, η αντικατάσταση του κρέατος από όσπρια ή ψάρι. Καρκίνος Παχέος Εντέρου Ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί έναν από τους συχνότερους καρκίνους στις αναπτυγμένες χώρες, όπου είναι μέχρι και 10 φορές συχνότερος από ό,τι στις φτωχότερες χώρες (WHO 2008). Ένας σημαντικός αριθμός ερευνών τεκμηριώνει τη συσχέτιση της νόσου με μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά της σύγχρονης διατροφής: Την υψηλή πρόσληψη λιπών, τη μεγάλη κατανάλωση κόκκινου κρέατος, την υψηλή κατανάλωση αλκοόλ και την περιορισμένη πρόσληψη φυτικών ινών.
Καρκίνος Στομάχου Ο καρκίνος του στομάχου είναι ένας από τους λίγους καρκίνους που η συχνότητά τους στις αναπτυγμένες χώρες μειώνεται. Η συχνότητα της νόσου παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις μεταξύ των διαφόρων χωρών και είναι συχνότερη σε άτομα ομάδας αίματος Α (γεγονός που δείχνει την επίδραση κάποιου γενετικού παράγοντα), καθώς και σε ασθενείς με ατροφική γαστρίτιδα. Έρευνες έχουν δείξει θετική συσχέτιση του καρκίνου του στομάχου με τη μεγάλη κατανάλωση αλατισμένων τροφίμων, όπως παστά, τουρσιά και αλμυρά, καθώς και με αυξημένη περιεκτικότητα των τροφίμων σε νιτρικά άλατα εξαιτίας περιβαλλοντικών λόγων. Αντίθετα, αρνητική συσχέτιση έχει παρατηρηθεί με την κατανάλωση λαχανικών, εσπεριδοειδών και γαλακτοκομικών.
Καρκίνος Μαστού. Ο καρκίνος του μαστού είναι ο συχνότερος καρκίνος των γυναικών στις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου. Σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρία Καρκίνου (2008) ο καρκίνος του μαστού είναι μαζί με τον καρκίνο του δέρματος ο συχνότερα διαγνωσμένος καρκίνος στις γυναίκες: «Στις αναπτυγμένες χώρες οι τρεις πιο κοινοί τύποι καρκίνου στους άντρες είναι του προστάτη, των πνευμόνων και του παχέος εντέρου, ενώ στις γυναίκες, του μαστού, του παχέος εντέρου και του πνεύμονα. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, όμως, οι πιο κοινές μορφές καρκίνου είναι των πνευμόνων, του στομάχου, του ήπατος για τους άνδρες και του μαστού, του τράχηλου της μήτρας, του στομάχου για τις γυναίκες» (Garcia et al. 2007). Μολονότι οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου συνδέονται με αναπαραγωγικές και ορμονικές λειτουργίες, υπάρχουν εντούτοις αποδείξεις για τη συσχέτιση του καρκίνου του μαστού με ορισμένους διατροφικούς παράγοντες, και ειδικότερα τη συνολική πρόσληψη λιπιδίων, την κατανάλωση αλκοόλ και την παχυσαρκία. Μερικές έρευνες διαπιστώνουν επίσης συσχέτιση με την κατανάλωση κρέατος ή με το επίπεδο πρόσληψης των κεκορεσμένων λιπαρών οξέων, ενώ άλλες παρέχουν ενδείξεις για πιθανό προστατευτικό ρόλο των βιταμινών Α και Ε, της β-καροτίνης και της ρετινόλης.
Άλλοι Καρκίνοι Ο καρκίνος του οισοφάγου έχει σχετισθεί με τη μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ, την κατανάλωση μπύρας από καλαμπόκι και ορισμένες παραδοσιακές μορφές διατροφής. Οι γλυκαντικές ουσίες κυκλαμάτη και σακχαρίνη προκαλούν σε πειραματόζωα καρκίνο της ουροδόχου κύστης, ενώ οι αφλατοξίνες των τροφίμων καρκίνο του ήπατος. Αντίθετα υπάρχουν ενδείξεις ότι η επαρκής πρόσληψη βιταμίνης Α με τις τροφές μπορεί να έχει προστατευτική δράση έναντι του καρκίνου του πνεύμονα. Τροφές που φοβάται ο καρκίνος…… Μπρόκολο Όλα τα φυλλώδη λαχανικά περιέχουν ιδιότητες αντικαρκινικές αλλά το μπρόκολο είναι το μόνο με μεγάλες ποσότητες σουλφοραφάνης, μια ιδιαίτερα ισχυρή ουσία που ενισχύει τα προστατευτικά ένζυμα και αποβάλλει ουσίες που προκαλούν καρκίνο. Πρόσφατη έρευνα του University of Michigan σε ποντικούς, ανακάλυψε ότι η σουλφοραφάνη, επίσης στοχεύει καρκινικά βλαστικά κύτταρα- αυτά που βοηθούν στην ανάπτυξη του όγκου. Βοηθά στη μάχη κατά του καρκίνου του μαστού, του ήπατος, του πνεύμονα, του προστάτη, του δέρματος, του στομάχου και της ουροδόχου κύστης. Όσο πιο πολύ μπρόκολο καταναλώνετε τόσο το καλύτερο, σύμφωνα με την έρευνα, επομένως προσθέστε το όπου μπορείτε, από τις σαλάτες και τις ομελέτες μέχρι την πίτσα.
Μούρα Όλα τα μούρα έχουν ουσίες κατά του καρκίνου (φυτοθρεπτικές). Ωστόσο, τα μαύρα σμέουρα περιέχουν μεγάλη ποσότητα ανθοκυανινών, που μειώνουν την ανάπτυξη προκαρκινικών κυττάρων και εμποδίζουν τη δημιουργία νέων αγγείων, σύμφωνα με τον Gary D. Stoner, PhD, καθηγητή στο Ohio State University College of Medicine.Βοηθούν κατά του καρκίνου του παχέος εντέρου, του οισοφάγου, του στόματος και του δέρματος. Ο Stoner χρησιμοποιεί συμπυκνωμένη σκόνη μούρων στις έρευνες, αλλά δηλώνει ότι μισό φλιτζάνι την ημέρα μπορεί να βοηθήσει την υγεία. Ντομάτα Η χυμώδης ντομάτα είναι η καλύτερη διατροφική πηγή λυκοπένιου. Η ουσία φάνηκε πως σταματά την ανάπτυξη των κυττάρων στον καρκίνο του ενδομητρίου, σε έρευνα που δημοσιεύεται στο περιοδικό ‘Nutrition and Cancer.’ Βοηθά κατά του καρκίνου του ενδομητρίου, του πνεύμονα, του προστάτη και του στομάχου. Το μεγαλύτερο όφελος προέρχεται από μαγειρεμένες ντομάτες (σάλτσα για ζυμαρικά), καθώς η διαδικασία θέρμανσης αυξάνει την ποσότητα λυκοπένιου που μπορεί να απορροφήσει ο οργανισμός. Καρύδια Οι φυτοστερόλες φάνηκε ότι μπλοκάρουν τους υποδοχείς στα κύτταρα καρκίνου του μαστού, πιθανόν επιβραδύνοντας την ανάπτυξη του κυττάρου, δήλωσε η Elaine Hardman, PhD, του Marshall University School of Medicine στο Huntington, West Virginia. Βοηθούν στη μάχη του καρκίνου μαστού και του προστάτη.
Η κατανάλωση λίγων καρυδιών την ημέρα μπορεί να δώσει τα καλύτερα οφέλη, ανακάλυψε έρευνα του Hardman. Σκόρδο Τα φυτοχημικά στο σκόρδο φάνηκε ότι σταματούν τη δημιουργία νιτροσαμινών, καρκινογόνων που δημιουργούνται στο στομάχι (και στα έντερα σε ορισμένες καταστάσεις) όταν καταναλώνουμε νιτρικά άλατα, ένα σύνηθες συντηρητικό. Η έρευνα Iowa Women’s Health Study ανακάλυψε ότι γυναίκες που κατανάλωναν το περισσότερο σκόρδο στη διατροφή είχαν 50% χαμηλότερο κίνδυνο για καρκίνο παχέος εντέρου σε σχέση με γυναίκες που κατανάλωναν το λιγότερο. Βοηθούν στη μάχη κατά του καρκίνου του μαστού, του παχέος εντέρου, του οισοφάγου και του στομάχου. Κόψτε μια σκελίδα από φρέσκο θρυμματισμένο (που βοηθά την απελευθέρωση ωφέλιμων ενζύμων) σκόρδο και βάλτε το σε σάλτσα ντομάτας, ενώ σιγοβράζει και περιχύστε. Φασόλια Έρευνα από το Michigan State University, ανακάλυψε ότι τα φασόλια μειώνουν σημαντικά τον καρκίνο παχέος εντέρου σε ποντικούς, μερικώς επειδή μια διατροφή πλούσια σε όσπρια αύξανε τα επίπεδα ενός λιπαρού οξέος που σε μεγάλες συγκεντρώσεις έχει προστατευτική επίδραση έναντι του καρκίνου. Άλλη έρευνα στο περιοδικό ‘Crop Science’,ανακάλυψε ότι τα ξηρά φασόλια είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά στην πρόληψη του καρκίνου του μαστού σε ποντικούς. Βοηθούν κατά του καρκίνου του μαστού και του παχέος εντέρου. Προσθέστε μια μερίδα όσπρια μερικές φορές την εβδομάδα στη συνήθη εναλλαγή πράσινων ή άλλων λαχανικών.
