Γράφει ο Παύλος Πυρινός
Η εργασία μου με τον ανωτέρω τίτλο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στα ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΗΜΑΘΙΑΣ (τόμος Β΄, σελ. 221-257) της Εταιρίας Μελετών Ιστορίας και Πολιτισμού Ν. Ημαθίας (Ε.Μ.Ι.Π.Η.).
Επειδή τα ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΗΜΑΘΙΑΣ, κυκλοφορούν σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων και δεν έγινε ευρύτερα γνωστό η ύπαρξη και λειτουργία του ΓΥΜΝΑΣΙΑΚΟΥ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟΥ ΒΕΡΟΙΑΣ, δημοσιεύω σήμερα περίληψη της εργασίας για το ευρύτερο κοινό.
Μέσα από την έρευνα των κωδικών και αρχείων της Βέροιας (Ιεράς Μητροπόλεως Βεροίας, Αγίου Αντωνίου, 1ου Λυκείου Βεροίας, Ιστορικού Αρχείου και 1ου Δημοτικού Βέροιας) αποδεικνύεται η πλούσια και αξιόλογη εκπαιδευτική δραστηριότητα του Ανώτερου Παρθεναγωγείου Βεροίας, τόσο κατά τη διάρκεια της ύστερης Οθωμανικής περιόδου, όσο και μετά από την απελευθέρωση της Μακεδονίας (1912).
Η ύπαρξη και λειτουργία του Ανωτέρου (Γυμνασιακού) Παρθεναγωγείου Βεροίας, που λειτούργησε στη Βέροια από το 1920 έως το 1940, παρέμεινε άγνωστη στην έρευνα της εκπαιδευτικής δραστηριότητας της πόλης.
Το άγνωστο αυτό Ανώτερο Παρθεναγωγείο που εξυπηρέτησε τις κοινωνικές ανάγκες εκείνης της εποχής παρουσιάζεται σήμερα, συνοπτικά, με απώτερο σκοπό να ερευνηθεί περαιτέρω από ειδικούς (1).
Α΄ Ίδρυση – Λειτουργία – Σκοπός του Παρθεναγωγείου
Η Ίδρυση τριτάξιου Ανωτέρου (Γυμνασιακού) Παρθεναγωγείου στη Βέροια πραγματοποιήθηκε βάσει του Β.Ν. Διατάγματος, της 31ης Δεκεμβρίου 1836, «Περί κανονισμού των Ελληνικών Σχολείων και Γυμνασίων».
Η απόφαση αυτή δημοσιεύθηκε στο υπ’ αριθμ. 181 ΦΕΚ (14-8-1919) και προέβλεπε τη λειτουργία Α΄ τάξης από το σχολικό έτος 1919-1920, της Β΄ από το επόμενο σχολικό έτος και ούτω καθεξής.
Όπως φαίνεται από τη συνεδρίαση της Εφορείας (των Σχολείων της Βεροίας), στις 4 Ιανουαρίου 1920, ο Γυμνασιάρχης του Γυμνασίου Βεροίας γνωστοποίησε με έγγραφο (αρ. πρωτ. 1/2—1-1920) τη λειτουργία του Ανωτέρου (Γυμνασιακού) Παρθεναγωγείου, το οποίο θα στεγαζόταν σε δύο δωμάτια του άνω ορόφου του Επιτροπικού του Ναού Αγίου Αντωνίου Βεροίας.
Βασικός σκοπός για τον οποίο ιδρύθηκε το Ανώτερο Παρθεναγωγείο υπήρξε το γεγονός ότι πολλές μαθήτριες αδυνατούσαν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα των εξαταξίων Γυμνασίων. Για το λόγο αυτό διέκοπταν τη φοίτησή τους. Έτσι, οι θεσμικοί παράγοντες της εκπαίδευσης, εκείνης της εποχής, πρότειναν στο Εκπαιδευτικό Συμβούλιο την ίδρυση του Παρθεναγωγείου αυτού, το οποίο αποτελούσε στην πραγματικότητα ένα ενδιάμεσο σχολείο, με λιγότερες απαιτήσεις, μεταξύ Δημοτικού και Γυμνασίου.
Το Ανώτερο (Γυμνασιακό) Παρθεναγωγείο ήταν κάτι ανάλογο με την μετέπειτα Ε΄ Δέσμη.
Οι απόφοιτοι του Ανωτέρου Παρθεναγωγείου δεν είχαν τη δυνατότητα να εισαχθούν σε πανεπιστημιακές σχολές. Μπορούσαν να διοριστούν σε τράπεζες και κρατικούς οργανισμούς, ενώ όταν μαθήτριες αποφοιτούσαν από το Παρθεναγωγείο, κατόπιν εξετάσεων, μπορούσαν να εγγραφούν στην Δ΄ τάξη του εξαταξίου Γυμνασίου και να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Β΄ Κανονισμός Λειτουργίας Ανωτέρου (Γυμνασιακού) Παρθεναγωγείου Βεροίας. Εσωσχολική και Εξωσχολική Τάξη – Ενδυμασία
Η όλη δομή και λειτουργία του Ανωτέρου (Γυμνασιακού) Παρθεναγωγείου προέβλεπε συγκεκριμένες και καθοριστικές αποφάσεις για την εύρυθμο λειτουργία του.
Στην κοινή συνεδρίαση της 15ης Οκτωβρίου 1938, Ανωτέρου και Αστικού Σχολείου, λήφθηκαν αποφάσεις οι οποίες αφορούσαν παραμέτρους Εσωσχολικής και Εξωσχολικής τάξης, οι οποίες περιγράφονται συνοπτικά στη συνέχεια (2).
Εσωσχολική τάξη
1. Καθορίστηκαν επιτροπές καθηγητών που ήταν υπεύθυνες να επιβλέπουν τις μαθήτριες στον αύλειο χώρο.
2. Στα διαλείμματα οι επιβλέποντες καθηγητές ορίστηκε να κατεβαίνουν στην αυλή για να επιβλέπουν τα παιχνίδια των μαθητριών, ευθυνόμενοι για κάθε τυχαία αταξία και ανωμαλία.
3. Κρίθηκε υποχρεωτική η συμμετοχή των καθηγητών στην πρωινή προσευχή/
Εξωσχολική τάξη
Οι καθηγητές θα έπρεπε να επιβλέπουν τις μαθήτριες κατά τους περιπάτους, κάνοντας τις δέουσες συστάσεις και κάθε φορά που αντιλαμβάνονταν κάποια παραβατική συμπεριφορά μαθητριών να τις τιμωρούν παραδειγματικά.
Ακόμη, η σχολική ενδυμασία αποφασίστηκε να είναι ομοιόμορφη: μαύρη ποδιά με λευκό περιλαίμιο.
Γ΄ Βιβλιοθήκη
Στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο Βέροιας, όπως φαίνεται από τον σχετικό κώδικα, από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής του, δημιουργείται αξιόλογη βιβλιοθήκη για τις ανάγκες του εκπαιδευτικού και μαθητικού δυναμικού (Βιβλιοθήκη Καθηγητών – Βιβλιοθήκη μαθητών).
Στη σελίδα 3 του κώδικα (3) παρουσιάζεται η εικόνα της Βιβλιοθήκης ως εξής:
1. Η Βιβλιοθήκη των καθηγητών περιέχει 152 βιβλία.
2. Η Βιβλιοθήκη των μαθητών περιέχει 41 βιβλία, σύνολο 193 βιβλία.
Πέρα απ’ αυτά τα βιβλία η Βιβλιοθήκη των καθηγητών διέθετε και ένα λεξικό του Σκαρλάτου Βυζαντίου, καθώς και μία εγκυκλοπαίδεια του Ελευθερουδάκη.
Δ΄ Επιλογή και κρίση των διδακτικών βιβλίων του Ανωτέρου
Παρθεναγωγείου
Ο σύλλογος των διδασκάλων στα σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης;, σύμφωνα με το άρθρο 7 του Νόμου 5042 «Περί σχολικών Βιβλίων» (4), είχε τη δυνατότητα να επιλέγει κάθε χρόνο, σε συνεδρίαση του Ιουνίου, από εγκεκριμένο κατάλογο του Υπουργείου Παιδείας, τα βιβλία (διαφόρων συγγραφέων) που θα διδάσκονταν στο επόμενο διδακτικό έτος (το διδακτικό έτος άρχισε από 15/9 και τελείωνε 15/7).
Μερικά (ελάχιστα) μαθήματα διδάσκονταν χωρίς βιβλία, όταν δεν υπήρχαν στον εγκεκριμένο κατάλογο ανάλογο βιβλίο.
Σπουδαία πράξη του συλλόγου των διδασκόντων στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο, αναμφισβήτητα, ήταν η θετική ή αρνητική διατύπωση (ο κάθε καθηγητής για τα μαθήματά του) για τα διδακτικά βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν κατά το λήγον σχολικόν έτος.
Τα συμπεράσματα από την κρίση και αξιολόγηση των βιβλίων ήταν χρήσιμα και σπουδαία, γιατί τόνιζαν τα θετικά και αρνητικά όλων των βιβλίων των συγγραφέων που διδάσκονταν.
Ακόμη, από αυτά μπορεί κανείς να αντιληφθεί το βάθος και το πλάτος της διδασκομένης ύλης και το πόσο ανταποκρίνονταν στην αντιληπτική ικανότητα των μαθητριών.
Εάν μελετήσει κανείς τα συμπεράσματα – αξιολογήσεις των σχολικών ετών 1930-1931 έως το 1939-1940, θα διαπιστώσει ότι στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο υπηρέτησαν άξιοι καθηγητές με πολλές εκπαιδευτικές ικανότητες.,
Ε΄ Τάξεις – Μαθήματα – Συγγραφείς
Το Ανώτερο (Γυμνασιακό) Παρθεναγωγείο Βεροίας, σύμφωνα με την ιδρυτική πράξη της εφημερίδας της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 181/19-8-1919), θα ήταν τριτάξιο.
Πράγματα, από της ιδρύσεώς του (1919-1920) έως το σχολικό έτος 1931-1932, δηλαδή για 13 σχολικά έτη, λειτούργησε ως τριτάξιο και από το σχολικό έτος 1932-1933 έως το 1939-1940, δηλ. για 8 σχολικά έτη, ως τετρατάξιο. Το σχολείο λειτούργησε συνολικά 21 σχολικά έτη.
Από τον κώδικα 3 «Ανώτερον Παρθεναγωγείον εν Βεροία» (που αναφέρθηκε πιο πάνω) και από τις πράξεις του Συλλόγου των διδασκόντων για την επιλογή και αξιολόγηση των διευθυντικών βιβλίων, καταρτίστηκαν 4 πίνακες (ΠΙΝΑΚΑΣ 1, 2, 3 και 4) (5) από τους οποίους φαίνονται τα μαθήματα, η διδασκομένη ύλη και οι συγγραφείς των βιβλίων κατά τάξη σε όλη τη διάρκεια λειτουργίας του Ανωτέρου Παρθεναγωγείου Βεροίας.
ΣΤ΄ Πρόοδος – Διαγωγή
Μαθητριών
Σύμφωνα με το Ν.Δ. της 11ης Ιουλίου 1930 «Περί εγγραφών, εξετάσεων κ.λπ. εν τοις σχολείοις Μέσης Εκπαιδεύσεως», ο σύλλογος των διδασκόντων συνεδρίαζε για την πρόοδο και φοίτηση των μαθητριών (6). Σημείωνε με πράξη του τις αδυναμίες των μαθητριών στα διάφορα μαθήματα, ονομαστικά.
Ακόμη, ο Σύλλογος των διδασκόντων σημείωνε εάν οι μαθήτριες ακολουθούσαν τον κανονισμό του σχολείου. Για όσες διεπίστωναν παραβατικότητα ή παρουσίαζαν μαθησιακές δυσκολίες, καλούσαν τους γονείς τους για τις δέουσες συστάσεις. Τις μαθησιακές δυσκολίες των μαθητριών απέδιδαν στην αδιαφορία των γονέων.
Η διαγωγή των περισσοτέρων μαθητριών στα σχολικά έτη 1930-1931 έως 1934-1935 ήταν «Κοσμιωτάτη», εκτός από 6 που η διαγωγή τους μειώθηκε σε «Κοσμία». Πρόκειται για 5 μαθήτριες στο σχολ. έτος 1935-1936 και για μία μαθήτρια στο σχολ. έτος 1937-1938.
Οι πίνακες 5 έως 8 (7) συντάχθηκαν στηριζόμενοι στο Μαθητολόγιο (8) και το βιβλίο πράξεων του Ανωτέρου Παρθεναγωγείου Βεροίας (Κώδικας 3).
Στον πίνακα 5 παρουσιάζονται αριθμητικά στοιχεία των μαθητριών που γράφτηκαν στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο, κατά τάξη, στα σχολ. έτη 1919-1920 έως 1929-1930.
Στα σχολικά αυτά έτη γράφτηκαν συνολικά! 316 μαθήτριες στην Α΄ τάξη, 209 στη Β΄ και 121 στη Γ΄ τάξη, ενώ στο σύνολό τους γράφτηκαν 646 μαθήτριες.
Για την περίοδο αυτή, προς το παρόν, δεν διαθέτουμε άλλες πληροφορίες.
Στον πίνακα 6 παρατίθεται το σύνολο των μαθητών που γράφτηκαν, προάχθηκαν ή απολύθηκαν, απορρίφθηκαν και διέκοψαν, κατά τάξη, από το 1930-1031 έως το 1939-1940.
Η σπουδαιότητα του πίνακα 6 έγκειται στο ότι μας δίνεται η δυνατότητα να διαπιστώσουμε την πρόοδο και γενικά τη μαθητική κατάσταση των μαθητριών του Ανωτέρου (Γυμνασιακού) Παρθεναγωγείου. Μελετώντας τον πίνακα 6 (σχετικά με τα ποσοστιαία δεδομένα των μαθητριών που γράφτηκαν, προάχθηκαν ή απολύθηκαν) προέκυψαν οι πίνακες 7 και 8, στους οποίους αποτυπώνεται συνολικά η πρόοδος των μαθητριών.
Συνολικά γράφτηκαν στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο Βεροίας, στην περίοδο από 1919-1920 έως 1939-1940, στην Α΄ τάξη 489, στη Β΄ τάξη 317, στη Γ΄ τάξη 198 και στη Δ΄ τάξη 96, σύνολο 1050 μαθήτριες.
Ζ΄ Διευθυντές και καθηγητές στο Ανώτερο (Γυμνασιακό)Παρθεναγωγείο Βεροίας
Στο Ανώτερο (Γυμνασιακό) Παρθεναγωγείο Βεροίας δίδαξαν, κατά καιρούς καταξιωμένοι διευθυντές και καθηγητές, όπως φαίνεται στους κώδικες (9) του Ιστορικού Αρχείου Βεροίας (Γ.Α.Κ. Ν. Ημαθίας).
Στους παρακάτω πίνακες (πιν. 9, 10) παρουσιάζονται τα ονόματα Διευθυντών – Καθηγητών καθώς και οι ειδικότητές τους:
Η΄ Σχολική Ζωή – Δραστηριότητες
Οι μαθήτριες παρακολουθούσαν μαθήματα από8-1 μ.μ. και 3-5 μ.μ. Οι Γυμναστικές επιδείξεις ήταν το γεγονός της χρονιάς και πραγματοποιούνταν στο στρατιωτικό γήπεδο, στους Στρατώνες. Οι μαθήτριες υποχρεωτικά έπαιρναν μέρος σ’ αυτές και συνδιοργανώνονταν με το Γυμνάσιο.
Ακόμη, έπαιρναν μέρος στην τέλεση αγώνων, αθλοπαιδιών, καθώς επίσης και σε όλες τις εθνικές γιορτές.
Όλες οι μαθήτριες ντύνονταν ομοιόμορφα: μαύρη ποδιά με άσπρο περιλαίμιο. Επικρατούσε στη σχολική ζωή τάξη και πειθαρχία.
Υποχρεωτικά εκκλησιάζονταν κάθε Κυριακή με τη συνοδεία και επίβλεψη του 1/2 προσωπικού του Παρθεναγωγείου.
Θεσμικά όργανα της σχολικής εκπαίδευσης ήταν και οι σχολικές εφορείες, με μόνη δραστηριότητα την οικονομική διαχείριση των σχολείων.
Οι τελευταίες απόφοιτες του Ανωτέρου Παρθεναγωγείου ήταν: Ιωαννίδου Αικατερίνη, Μουράτογλου Δέσποινα, Μπατζάκα Ολυμπία και Πατμανίδου Ελένη.
Το σχολείο αυτό που τόσα πρόσφερε στην θήλεια νεολαία της Βέροιας, τερμάτισε τον κύκλο διάρκειας της ζωής του, με την υπ’ αριθμ. 7 πράξη της 17-7-1940 του συλλόγου διδασκόντων του Ανωτέρου Παρθεναγωγείου Βεροίας, βάσει οδηγιών του Υπουργείου Παιδείας.
Παραπομπές – Βοηθήματα – Αρχειακές πηγές
1. Για πρώτη φορά πληροφορήθηκα για την ύπαρξη και λειτουργία του Ανωτέρου (Γυμνασιακού) Παρθεναγωγείου, πριν από 5 χρόνια, από την Αικατερίνη Ιωαννίδου, σύζυγο Εμμανουήλ Αναστασίου Χριστοδούλου. Η Αικατερίνη Ιωαννίδου, όπως μου είπε, αποφοίτησε από το Ανώτερο Παρθεναγωγείο το 1940. Το έτος αυτό σταμάτησε και η λειτουργία του. Ύστερα από την πληροφορία αυτή, ερεύνησα τους κώδικες του Ιστορικού Αρχείου Βεροίας (Γ.Α.Κ. Ν. Ημαθίας). Από την έρευνα διεπίστωσα ότι στους κώδικες 3, 73, 75, 91 και 124 περιέχονται χρήσιμες και πολύτιμες πληροφορίες για το Ανώτερο (Γυμνασιακό) Παρθεναγωγείο, οι οποίες παρατίθενται συνοπτικά στη συνέχεια.
2. Όλα τα στοιχεία αντλήθηκαν από τον Κώδικα (3) του Ιστορικού Αρχείου Βεροίας.
3. Κώδικας 3 «Ανώτερον Παρθεναγωγείον εν Βεροία…», σελ. 3.
4. Βλέπε Κώδικα 3 «Ανώτερον Παρθεναγωγείον…» σελ. 9-10.\
5. Τους αναλυτικούς αυτούς πίνακες μπορεί να δει ο ενδιαφερόμενος στο ανάτυπο από το Επιστημονικό Περιοδικό ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΗΜΑΘΙΑΣ, Τόμος Β΄, σελ. 235-238.
6. Βλέπε Κώδικα 3, «Ανώτερον Παρθεναγωγείον…» ο.π. σελ. 12-13.
7. Τους πίνακες αυτούς μπορεί να δει ο ενδιαφερόμενος στο ανάτυπο από το Επιστημονικό Περιοδικό ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΗΜΑΘΙΑΣ σελ. 239-242.
8. Κώδικας 73 «Μαθητολόγιον Αστικών Σχολείων Θηλέων» Βεροίας 1919-1920 έως 1939-1940 (βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο Βεροίας).
9. Οι κώδικες αυτοί είναι: 3, 73, 75, 91, 112 και 124
