Η απαρχή του Μακεδονικού ζητήματος Ομιλία του δικηγόρου και συγγραφέα Ι. Μοσχόπουλου  στην εκδήλωση (30/1/2019) του Δικηγορικού Συλλόγου Βέροιας

Η απαρχή του Μακεδονικού ζητήματος Ομιλία του δικηγόρου και συγγραφέα Ι. Μοσχόπουλου στην εκδήλωση (30/1/2019) του Δικηγορικού Συλλόγου Βέροιας

Από το 1833 έως τα μέσα του 19ου αι. η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε εισέλθει σε περίοδο βαθιών μεταρρυθμιστικών αλλαγών, στην προσπάθειά της να μετατραπεί σε κράτος δυτικού τύπου.  Οι αλλαγές του Τανζιμάτ αποτέλεσαν το έναυσμα για την εμφάνιση του βουλγαρικού εκκλησιαστικού ζητήματος και συνέβαλαν στην αφύπνιση της εθνικής συνείδησης των Βουλγάρων. 

Ζήτησαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο μαζί με την ίδρυση της ανεξάρτητης Εκκλησίας τους και τον προσδιορισμό των ορίων δικαιοδοσίας της στη Μακεδονία και στη Θράκη. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις 49 επαρχίες του οικουμενικού θρόνου στην βαλκανική χερσόνησο οι Βούλγαροι διεκδικούσαν τις 301.   

Την εποχή εκείνη προωθούνταν σχέδια βαλκανικής σύμπραξης και προγράμματα εξεγέρσεων σε διάφορες υπόδουλες επαρχίες. Οι Έλληνες, με την περιορισμένη γνώση των πολιτικών εξελίξεων που σημειώνονταν στη βόρεια Βαλκανική,  συνέχιζαν να εμμένουν στο δόγμα της Μεγάλης Ιδέας, ότι η Μακεδονία ολόκληρη, μέχρι τα Σκόπια και τον Σκάρδο Ρίλα, έπρεπε να περιληφθεί στο μελλοντικό διευρυμένο ελληνικό κράτος2. 

Όμως το 1867 στη Μόσχα διεξήχθη συνέδριο με 75 αντιπροσώπους από όλες τις σλαβικές χώρες. Σ’ αυτό δόθηκε  έμφαση στους δεσμούς γλώσσας και αίματος των Σλάβων και τονίστηκε η ανάγκη λύσης του σλαβικού ζητήματος υπό την αρχηγία της Ρωσίας. Μετά το συνέδριο εμφανίσθηκε το φαινόμενο του «πανσλαβισμού», που πρέσβευε τη συσπείρωση και κίνηση των σλαβικών λαών με σκοπό την πολιτική ανεξαρτησία καθώς και την πνευματική ένωση τους3.  

Στις 27.2 / 11.3.1870, με σουλτανικό φιρμάνι ιδρύθηκε η Βουλγαρική Εκκλησία. Στα όρια της αρχικής δικαιοδοσίας της περιλαμβάνονταν και ορισμένες μητροπόλεις της βόρειας Θράκης και της άνω Μακεδονίας. Όμως το δέκατο άρθρο του φιρμανιού της Εξαρχίας, προέβλεπε την επέκταση της δικαιοδοσίας του Βούλγαρου Έξαρχου σε περιοχές της Οθωμανικής επικράτειας, όπου τα 2/3 του πληθυσμού θεωρούνταν Βούλγαροι ή δήλωναν σχετική επιθυμία. Αυτή ήταν η πιο επίμαχη διάταξη, που υποδαύλιζε την ένταση των εθνικών ανταγωνισμών. Έτσι μετά το 1870 ξεκίνησαν οι βουλγαρικές ενέργειες για την βίαιη προσέλκυση των χριστιανικών πληθυσμών σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας και για την εγκατάσταση Εξαρχικών παπάδων στις εκκλησίες και Βούλγαρων δασκάλων στα σχολεία4.  

Μετά από αυτό το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1872 κήρυξε την Εξαρχία σχισματική. Από τη στιγμή εκείνη η ελληνοβουλγαρική διένεξη στις διαφιλονικούμενες περιοχές της Μακεδονίας (και της Θράκης) έμπαινε στη φάση του ανοικτού ανταγωνισμού5.  

Παράλληλα οι εδαφικές διεκδικήσεις της Βουλγαρίας είχαν προσδιορισθεί με τρόπο αρκετά σαφή, δηλαδή ότι ο Βίστριτσα (Αλιάκμων) αποτελούσε το φυσικό όριο  μεταξύ Σλάβων και Ελλήνων6.  

Οι Έλληνες πρόξενοι εισηγήθηκαν ενεργότερη ανάμιξη του ελεύθερου κράτους στα μακεδονικά πράγματα. Στις εισηγήσεις τους ζητούσαν αφενός να διαγραφεί το βόρειο τμήμα της Μακεδονίας, ως αδιαμφισβήτητα σλαβικό και αφετέρου να ενισχυθεί γενικά η εκπαιδευτική, εκκλησιαστική και εθνική δραστηριότητα στην κεντρική ζώνη της Μακεδονίας και να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις σλαβόφωνες και βλαχόφωνες κοινότητες7.  

Στο Ελληνικό Βασίλειο οι ιθύνοντες δεν μπόρεσαν γρήγορα να  συνειδητοποιήσουν τις ραγδαίες εξελίξεις που σημειώνονταν  στις παρυφές του βόρειου υπόδουλου Ελληνισμού. Η πνευματική όμως ηγεσία της χώρας, στις τάξεις της οποίας συγκαταλέγονταν επιφανείς Μακεδόνες, δεν άργησε  να πάρει πρωτοβουλίες. Έτσι άρχισαν να ιδρύουν συλλόγους, με σκοπό τη σύσταση, ενίσχυση και ανάπτυξη σχολείων στη Μακεδονία, καθώς και σε άλλες υπόδουλες επαρχίες. Τότε η Μακεδονία βοηθήθηκε με αποστολές σχολικών βιβλίων και δασκάλων, με κατάρτιση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και με οικονομική ενίσχυση των πτωχότερων σχολικών εφοριών8.  

Στη διάσκεψη της Κωνσταντινούπολης που έγινε τον Δεκέμβριο του 1876, παραχωρήθηκαν στη Βουλγαρία μεγάλα τμήματα της ελληνικής Μακεδονίας, με εξαίρεση τις περιοχές της Κοζάνης, της Θεσσαλονίκης, της Χαλκιδικής και των Σερρών. Η ρύθμιση εκείνη ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών από τους ελληνικούς πληθυσμούς όλου του μακεδονικού χώρου9. 

Όμως τον Απρίλιο του 1877 κηρύχθηκε νέος ρωσοτουρκικός πόλεμος. Στις 8/20.1.1878 έπεσε στα χέρια των Ρώσων η Αδριανούπολη10.  Όταν στα τέλη Ιανουαρίου 1878 τα ρωσικά στατεύματα πλησίαζαν στην Κωνσταντινούπολη, ο ελληνικός στρατός έπαιρνε διαταγή να εισβάλει στη Θεσσαλία. Η αποστολή σωμάτων στη Μακεδονία έγινε εσπευσμένα και ασυντόνιστα11.  

Στο μεταξύ τα ρωσικά στρατεύματα έφθασαν έξω από τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης και, την ίδια ημέρα που συγκροτήθηκε η προσωρινή κυβέρνηση των επαναστατών του Ολύμπου, δηλαδή στις 19.2. / 3.3.1878, υπογράφηκαν οι προκαταρκτικοί όροι της συνθήκης ειρήνης του Αγίου Στεφάνου ανάμεσα στη ρωσική και τουρκική πλευρά, με την οποία επέβαλαν στους Τούρκους την ίδρυση εδαφικά τεράστιου ανεξάρτητου βουλγαρικού κράτους. Οι Ρώσοι πίεσαν ώστε στα όρια του βουλγαρικού κράτους να περιλαμβάνονται πολλές ελληνικές πόλεις και επαρχίες, όπως το Μοναστήρι, η Καστοριά, η Έδεσσα, η Καβάλα και άλλα ελληνικά κέντρα. Το σύνολο σχεδόν της Μακεδονίας περιέρχονταν στην Μεγάλη Βουλγαρία, με εξαίρεση τη Χαλκιδική, τη Θεσσαλονίκη και τις περιοχές νότια της Βέροιας - Καστοριάς, που παρέμεναν οθωμανικές. Δηλαδή τότε η Ημαθία θεωρούνταν μία από τις απώτατες βόρειες επαρχίες του ελληνισμού12. 

Φυσικά αυτές οι ρυθμίσεις ξεσήκωσαν θύελλα αντιδράσεων σε ολόκληρο τον ελληνισμό13. 

Αμέσως επαναστάτησε η Πιερία και τα Μελοκοχώρια, χάρη στις πρωτοβουλίες του επισκόπου Κίτρους Νικολάου, του αρχηγέτη των Βλάχων του Βερμίου Παύλου Πατραλέξη και πολλών ληστανταρτών14.  Όμως ο ελληνικός στρατός ανακλήθηκε, διότι στο μεταξύ είχε υπογραφεί ρωσο-τουρκική ανακωχή, αλλά οι εξεγέρσεις συνεχίστηκαν με σκοπό τώρα να προκληθεί «ελληνικό ζήτημα» στο Συνέδριο της Ειρήνης.

Οι έντονες αντιδράσεις των ελληνικών κοινοτήτων της Μακεδονίας στα προβλεπόμενα από τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, οι αλλεπάλληλες αναφορές τους προς την ελληνική κυβέρνηση, τις Μεγάλες Δυνάμεις και το Πατριαρχείο προκάλεσαν το ενδιαφέρον των ξένων διπλωματικών αντιπροσωπειών.  

Η Μεγάλη Βουλγαρία της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου δεν κράτησε παρά μερικούς μήνες. Η σφοδρή αντίδραση των Μεγάλων Δυνάμεων συνέβαλε αποφασιστικά στην προώθηση των ελληνικών θέσεων. 

Στις αρχές Μαΐου 1878 συγκλήθηκε το συνέδριο του Βερολίνου. Για την επίσημη ελληνική πολιτική υπήρχε ήδη καθορισμένο ένα ελάχιστο πρόγραμμα εδαφικών διεκδικήσεων. Ως προς τη Μακεδονία και τη Θράκη στην ελληνική πλευρά αρκούσε η αποτροπή της ενσωμάτωσής τους στη Βουλγαρία15. 

Η Βουλγαρία ανακηρύχθηκε ηγεμονία υποτελής στο σουλτάνο, αλλά το βουλγαρικό κράτος συρρικνώθηκε σημαντικά, αφού η Μακεδονία επιστράφηκε στους Οθωμανούς και δημιουργήθηκε η αυτοδιοικούμενη επαρχία της Ανατολικής Ρωμυλίας. Ωστόσο οι Βούλγαροι δεν ξέχασαν ποτέ το κράτος που τους είχαν αρχικά υποσχεθεί οι Ρώσοι, και ιδίως τα «χαμένα εδάφη» της Μακεδονίας έγιναν αντικείμενο των επεκτατικών τους ονείρων16.  

Οι απογοητευμένοι Βούλγαροι αντέδρασαν και αποφάσισαν να στραφούν στον ένοπλο αγώνα. Ο έντονα αλυτρωτικός προσανατολισμός τους υποδήλωνε σαφέστατα ότι σύντομα θα εκδήλωναν τη διάθεσή τους να επιλύσουν προς όφελός τους το μακεδονικό ζήτημα17.  

Η επανάσταση του 1878 δεν έφερε την ελευθερία στους Μακεδόνες, αλλά συνετέλεσε ώστε τα σύνορα της Ελλάδας να φτάσουν μέχρι τη Μακεδονία. Τον Φεβρουάριο του 1881 η Οθωμανική Αυτοκρατορία συμφώνησε να παραχωρήσει στην Ελλάδα τη Θεσσαλία18.  Από τότε η Mακεδονία και η Ήπειρος που είχαν παραμείνει στην οθωμανική επικράτεια  έγιναν ο αμέσως επόμενος στόχος για την ένταξή τους στα σύνορα του ελληνικού βασιλείου19.  

Μετά από την προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας με πολιτικο-στρατωτικό πραξικόπημα (6/18.9.1885) και τη σαφή αύξηση της επιρροής των Βουλγάρων στη Βαλκανική, η ελληνική πολιτική κατανόησε ότι έπρεπε να αποδεχθεί τη σλαβική κυριαρχία στη βόρεια ζώνη της Μακεδονίας. Κρίθηκε όμως πως η μεσαία ζώνη έπρεπε με κάθε θυσία  να διατηρηθεί στην ελληνική επιρροή. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη δημιουργία σχολείων στα κυριότερα χωριά της μεσαίας ζώνης20.  

Στις αρχές της δεκαετίας του 1890, ορισμένοι Βούλγαροι διανοούμενοι κατέληξαν σε μια νέα τακτική. Για να μην προβληθεί  υπέρμετρα ο βουλγαρικός χαρακτήρας του κινήματός τους και για να αμβλυνθούν οι αντιδράσεις των Ελλήνων, των Σέρβων και ορισμένων Δυνάμεων που εναντιώνονταν στην ενσωμάτωση της Μακεδονίας στη  Βουλγαρία, υιοθετήθηκε το φιλελεύθερο αλλά απατηλό σύνθημα: «η Μακεδονία στους Μακεδόνες». Με το σύνθημα αυτό, οι Βούλγαροι πρωταγωνιστές της ιδέας διακήρυσσαν ότι όλοι οι Μακεδόνες, δηλαδή όλες οι εθνότητες που ζούσαν στη Μακεδονία, θα αγωνίζονταν για μια αυτόνομη Μακεδονία. Για το σκοπό αυτό τo 1893 ίδρυσαν την Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (V.Μ.R.Ο. ή στα ελληνικά Ε.Μ.Ε.Ο.)21.   

Στο πλαίσιο της νέας επιθετικής πολιτικής που χάραζε η V.Μ.R.Ο., από το 1894 οι βουλγάρικες οργανώσεις δημιούργησαν τα πρώτα ένοπλα σώματα και τα έστειλαν για δράση στη βόρεια και κεντρική Μακεδονία22.  

Τη στιγμή που άρχισε να διαγράφεται η μεγάλη βουλγαρική εξόρμηση στη Μακεδονία, ο ελληνισμός βρέθηκε διχασμένος, οικονομικά ασθενής και διπλωματικά απομονωμένος. Όμως η εισβολή των βουλγαρικών σωμάτων στη Μακεδονία  επέδρασε ως καταλύτης για μια νέα κινητοποίηση με σκοπό τη διάσωση της Μακεδονίας. Κάτω από την πίεση των γεγονότων στην Κρήτη και τη Μακεδονία ορισμένοι νέοι αξιωματικοί ίδρυσαν στην Αθήνα το 1894 την «Εθνική Ιδέα». Σε λιγότερο από δύο χρόνια είχε διευρύνει την επιρροή της, είχε συγκεντρώσει τεράστιους οικονομικούς πόρους και είχε δημιουργήσει παραρτήματα στο Βασίλειο και σε πόλεις της Μακεδονίας23. 

Μετά την πτώση της κυβέρνησης Τρικούπη στις εκλογές του 1895, ανέλαβε η κυβέρνηση Θ. Δηλιγιάννη. Τότε η ελληνική Εθνική Εταιρία, ήταν κι αυτή σε θέση να στείλει στη Μακεδονία καλά εξοπλισμένα σώματα, που είχαν συγκροτηθεί από Μακεδόνες εγκαταστημένους στο Βασίλειο. Κυριότερος από αυτούς ήταν ο Αθανάσιος Μπρούφας. Το σώμα του αποβιβάστηκε κοντά στη Σκάλα Ελευθερoχωρίου Πιερίας τη νύκτα της 4/5.7.1896 και προχώρησε προς τα Πιέρια  και το Βέρμιο. Στη θέση Καρά Τσαΐρ του Ξηρολίβαδου νίκησε το οθωμανικό απόσπασμα, ξεσηκώνοντας κύματα ενθουσιασμού στο πανελλήνιο24.  

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1890-1900 η βουλγαρική πολιτική είχε επιδιώξει με επίσημη αίτησή της προς την Πύλη την παραχώρηση αυτονομίας στη Μακεδονία, ανάλογη μ’ εκείνη της Κρήτης. Αυτό έβρισκε αντίθετη την ελληνική κοινή γνώμη και πολιτική, που φοβόταν πως η αυτονομία της Μακεδονίας ευνοούσε τα βουλγαρικά συμφέροντα και τον διαμελισμό της Μακεδονίας, ενώ στόχευε στη μελλοντική προσάρτηση μιας αυτόνομης Μακεδονίας, όπως έγινε με την Ανατολική Ρωμυλία25.  

Πλέον ούτε οι Βούλγαροι ούτε οι Σέρβοι έκρυβαν τις προθέσεις τους σε περίπτωση γενίκευσης της αναταραχής να επέμβουν για να αποκομίσουν εδαφικά οφέλη κυρίως στη Μακεδονία26.  

Η κυβέρνηση Δηλιγιάννη, με αφορμή την ανακήρυξη της Κρήτης  σε Ηγεμονία, παρασύρθηκε από στοιχεία ανεύθυνα, που ζητούσαν την εφαρμογή μεγαλοϊδεατικής εθνικής πολιτικής, σε εποχή που δεν είχε συντελεστεί καμία προετοιμασία και κήρυξε τον πόλεμο κατά της ισχυρά οργανωμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Την 5.4.1897 άρχισαν οι εχθροπραξίες τόσο στα Μακεδονικά όσο και στα Ηπειρωτικά σύνορα, που κατέληξε σε βαριά ήττα του Ελληνικού Στρατού27.  Η Ελλάδα καταδικάσθηκε σε επιζήμια συνοριακή ρύθμιση και σε πληρωμή αποζημιώσεως 4.000.000 τουρκικών λιρών. Το ελληνικό κράτος συγκέντρωσε το ποσό αυτό με δάνειο και έτσι η χώρα υπήχθη σε Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο. Η κακή έκβαση του πολέμου προκάλεσε και την εύνοια της Πύλης υπέρ των βουλγαρικών επιδιώξεων28.  

Οι Βούλγαροι στη Μακεδονία μπορούσαν πλέον ευχερέστερα να πιέζουν τα πατριαρχικά χωριά, να καταλαμβάνουν εκκλησίες και σχολεία, και να τα εξαναγκάζουν να δηλώνουν ότι προσχωρούν στον Εξαρχισμό. Παράλληλα άρχισαν να εισχωρούν στον μακεδονικό χώρο νέα ένοπλα σώματα κομιτατζήδων. Υπό το σύνθημα «Η Μακεδονία στους Μακεδόνες» ήθελαν να εμφανίσουν το χώρο σαν να βρίσκεται σε κατάσταση εξέγερσης, αλλά στην πραγματικότητα με έξυπνο τρόπο εξυπηρετούσαν τις ιδιοτελείς βουλγαρικές εθνικές επιδιώξεις. Με το πρόσχημα  της δημιουργίας αυτόνομου «Μακεδονικού Κράτους» επεδίωκαν να κινητοποιήσουν όλες τις εθνικές ομάδες που συνυπήρχαν στον γεωγραφικό χώρο της Μακεδονίας προς όφελος της Βουλγαρικής Ιδέας29.  

H ηττημένη πλέον Ελλάς δεν μπορούσε να προβάλει καμιά απαίτηση για τα εδάφη της Μακεδονίας. Στα επόμενα χρόνια η επίσημη ελληνική πολιτική χαρακτηριζόταν μόνιμα από την άτολμη και χλιαρή «άψογη στάση», δηλαδή την τουρκοφοβική στάση της απέναντι στο Μακεδονικό ζήτημα30.  Άμεση συνέπεια ήταν ότι η Μακεδονία γινόταν ανταρτοκρατούμενη από τις πολλές ένοπλες βουλγαρικές ομάδες, που έστελνε το κομιτάτο τους. 

Οι χειμαζόμενοι Έλληνες Μακεδόνες μπροστά στη βουλγαρική κινητοποίηση  απαιτούσαν πλέον ανάλογη ελληνική δράση, αλλά αυτό δεν ερχόταν31.  

Μέσα σ’ αυτό το νοσηρό κλίμα τίποτε δεν προοιωνιζόταν την εκπληκτική  εθνική ανάταση, που έμελλε να συντελεσθεί στα αμέσως επόμενα χρόνια με τον Μακεδονικό Αγώνα και τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους.-

ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ

mosio@otenet.gr 

1 Βακαλόπουλος Κ. 1986, σ. 38, 41 – Κωφός 1982, σ. 451, 452.

2 Κωφός 1982, σ. 449.

3 Berard 1892, σ. 157. 

4 Berard 1892, σ. 232 επ., όπου αναφέρεται ολόκληρο το φιρμάνι – Κωφός 1982,

σ. 452 – Βακαλόπουλος Κ. 

1986, σ. 40, 66-69 – Βακαλόπουλος Κ. 1987, σ. 193 επ. –

 Βακαλόπουλος Κ. 1993, σ. 56 επ.

5  Κωφός 1982, σ. 452, 453. 

6  Κωφός 1982, σ. 454.

7 Κωφός 1982, σ. 454.

8 Κωφός 1982, σ. 454.

9  Κωφός 1982, σ. 456 – Βακαλόπουλος Κ. 1986, σ. 91-93.

10  Τζανακάρης 2012, σ. 129.

11 Κωφός 1982, σ. 457.

12 Κωφός 1982, σ. 455.

13  E. Κωφός 1982, σ. 456, Τζανακάρης 2012, σ. 139 – Ιορδανίδης 2013, 

σ. 219 – Βακαλόπουλος Κ. 1986,

 σ. 120-124 – Βακαλόπουλος Κ. 1993, σ. 62. 

14  Κωφός 1982, σ. 457 – Kωφός 1992, σ. 67 – Βακαλόπουλος Κ. 1987, 

σ. 165 – Αγγελίδης 1989, σ. 264 – 

Πολύζου 1971, σ. 30-44,  128-182 – Βακαλόπουλος Κ. 1986, 

σ. 105-111 – Βακαλόπουλος Κ., Μορφές ληστρικής 

δραστηριότητας στη Μακεδονία μετά την επανάσταση του 1878 [χ.χ.], 

σ. 125-132 – Χιονίδης 1984, σ. 91.

15  Βακαλόπουλος Κ. 1986, σ. 126 – Βακαλόπουλος Κ. 1993, σ. 70 – ΓΕΣ 1932, σ. 6.

16 Κωφός 1982, σ. 458, Μαζάουερ  2012, σ. 175 επ.

17  Κωφός  1982, σ. 458 – Βακαλόπουλος Κ. 1986, σ. 189. 

18  Τζανακάρης 2012, σ. 140 υποσ. 35 – Berard 1892, σ. 206, 213. 

19  Δημαράς 1982, σ. 494 επ.

20  Berard 1892, σ. 158  –  Κωφός  1982, σ. 460 επ.

21 Τσάμης 1975, σ. 47 – Κωφός  1982, σ. 462)

22  Κωφός  1982, σ. 462 επ.

23  Κωφός  1982, σ. 464.

24  Τσάμης 1875, σ. 65 επ. – Κωφός 1982, σ. 464 επ. – Βακαλόπουλος Κ. 1986,

 σ. 206, 245 – Γ.Ε.Σ. Aρχεία 2014

 (τ. 2-3), σ. 65. Το επίθετο Μπρούφας επιχωριάζει στην Αλεξάνδρεια.

25 Βακαλόπουλος Κ. 1986, σ. 207.

26  Κωφός  1982, σ. 465.

27  Βασδραβέλης 1968, σ. 93 επ. – ΓΕΣ 1932, σ. 6 επ. – Finkel 2007, σ. 631.

28  Βασδραβέλης 1968, σ. 93 επ. – ΓΕΣ 1932, σ. 6 επ. – Finkel 2007, σ. 631 – Γ.Ε.Σ

. Aρχεία 2014 (τ. 2-3), 

σ. ζ΄, 67-71 – Βακαλόπουλος Κ. 1986, σ. 206.

29  Κωφός 1982, σ. 465 επ. – Βακαλόπουλος Κ. 1993, σ. 164 επ. – Μελάς 1957,

 σ. 54 επ.

30 Τζανακάρης 2012, σ. 223 – Βακαλόπουλος Κ. 1993, σ. 191 επ.

31  Κωφός 1982, σ. 470 επ. – Μαζαράκης Αινιάν 1981, σ. 29.

Εφημερίδα Λαός
ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: Εφημερίδα Λαός - Τοπική Εφημερίδα

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Το Λύκειο των Ελληνίδων Βέροιας στο νηπιαγωγείο του Διαβατού Ημαθίας

Το Λύκειο των Ελληνίδων Βέροιας στο νηπιαγωγείο του...

Στα πλαίσια της δράσης μας "Το Λ.Ε.Β ντύνει τα νιάτα...

ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΒΕΡΟΙΑΣ - Από την Δευτέρα 1 Απριλίου το θερινό ωράριο των καταστημάτων της Βέροιας

ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΒΕΡΟΙΑΣ - Από την Δευτέρα 1 Απριλίου...

Ξεκινάει από την Δευτέρα 1 Απριλίου 2024 το θερινό ωράριο...

Έφυγε από τη ζωή ο Γεώργιος Ευθ. Παπαδόπουλος σε ηλικία 90 ετών

Έφυγε από τη ζωή ο Γεώργιος Ευθ. Παπαδόπουλος σε ηλικία...

Έφυγε από τη ζωή και κηδεύεται το Σάββατο 30 Μαρτίου 2024...

Τo Λύκειο των Ελληνίδων Βέροιας  στο Νηπιαγωγείο Ασωμάτων

Τo Λύκειο των Ελληνίδων Βέροιας στο Νηπιαγωγείο...

Την Τρίτη 26 Μαρτίου 2024, μέλη του Δ.Σ. του Λυκείου των...

Η  ΦΙΛΟΠΤΩΧΟΣ  ΕΥΧΑΡΙΣΤΕΙ  ΤΟΥΣ  ΠΡΟΣΚΟΠΟΥΣ

Η ΦΙΛΟΠΤΩΧΟΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΕΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΚΟΠΟΥΣ

Με μεγάλη μας χαρά, υποδεχτήκαμε και φέτος, τους...

ΜΑμΑ: Ένας αγώνας για καλό σκοπό!

ΜΑμΑ: Ένας αγώνας για καλό σκοπό!

Την  Κυριακή 24 Μαρτίου στο  Δημοτικό Αθλητικό Κέντρο...

Μέχρι 5 Απριλίου οι αιτήσεις για το πρόγραμμα απασχόλησης με έμφαση στην πράσινη οικονομία και τις γυναίκες  -Για κάθε θέση εργασίας η επιχορήγηση ανέρχεται σε 12.264 ευρώ

Μέχρι 5 Απριλίου οι αιτήσεις για το πρόγραμμα...

Την Παρασκευή 5 Απριλίου, λήγει η προθεσμία υποβολής...

Παρά τις παρεμβάσεις,  συνεχίζονται εσπευσμένα  και ανεξέλεγκτα οι εργασίες στον χώρο της Παλιάς Μητρόπολης Βέροιας

Παρά τις παρεμβάσεις, συνεχίζονται εσπευσμένα και...

Από την Κίνηση Ενεργών Πολιτών Βέροιας ανακοινώνονται...

ΑΚΟΥ 99.6FM

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΧΕΤΙΚΩΝ ΑΡΘΡΩΝ

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ # ΝΕΑ

Σχετικά άρθρα

Από τη Διεύθυνση Περιβάλλοντος - Καθαριότητας και Πολιτικής Προστασίας του Δήμου Βέροιας, ανακοινώνεται ότι επικαιροποιήθηκε από την ΕΜΥ, το έκτακτο δελτίο επιδείνωσης καιρού, το οποίο για την περιοχή μας,...

Ο χαρακτηριστικός ήχος και το προειδοποιητικό μήνυμα από το 112 ελήφθη πριν λίγο(απόγευμα Δευτέρας 04/9) από τους κατοίκους σε όλη την Ημαθία. Το «καμπανάκι» από την Πολιτική Προστασία χτύπησε λόγω της...

Παρουσίαση: ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΒΑΣΙΑΔΗΣ Στις ανατολικές παρυφές του Γράμμου σε ύψος 1240 μέτρων και μια ανάσα από την αλβανική μεθόριο, βρίσκεται το χωριό Πληκάτι στο οποίο γεννήθηκε το 1937 και έζησε τα πρώτα παιδικά...

-Ε.Σ.Υ., μικρομεσαίοι, ακρίβεια, EΛΓΑ και πρώτη κατοικία, στις προτεραιότητας του κόμματοςΣτα πλαίσια της περιοδείας του στην Ημαθία και Πέλλα το προηγούμενο Σάββατο(17/6), ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ Αλέξης...