Γράφει η Νανά Στ. Παπαϊωάννου
Φιλόλογος- λογοτέχνις
«Μπορούμε να ισχυριστούμε πως οι περισσότεροι τύραννοι προήλθαν από τους δημαγωγούς, αφού κέρδισαν την εμπιστοσύνη του λαού, κατηγορώντας τους προνομιούχους» (Αριστοτέλους «Πολιτικά», 3ο και 5ο βιβλίο)
Σύμφωνα με τον μεγάλο Μακεδόνα φιλόσοφο Αριστοτέλη,( α’ μισό 4ου π.Χ αιώνα, από τα Στάγειρα της Χαλκιδικής) η τυραννίδα περιέχει όλα τα κακά της δημοκρατίας και της ολιγαρχίας. Από την ολιγαρχία έχει κρατήσει την επιδίωξη του πλούτου, για να εξασφαλίσει τη διατήρησή της και τη σπάταλη ζωή των τυράννων, καθώς και την καχυποψία προς τον καθένα και το καθετί, γι αυτό καταφεύγει σε ακραίες συμπεριφορές απέναντι στους πολίτες ( βασανιστήρια, εξορίες και εξαθλίωση-φτωχοποίηση).
Από την ακραία, την εκφυλισμένη δημοκρατία έχει πάρει την επιδίωξη για άσκηση της εξουσίας από δημαγωγούς πολιτικούς, την παρεμπόδιση και δίωξη, με εξορίες ή σκηνοθετημένες δολοφονίες κ. α δόλια μέσα, πολιτών με κύρος και πολιτικό ήθος, γιατί τους θεωρεί αντιπάλους της και εμπόδιο στην εξουσία της.
Σύμφωνα, πάντα, με τον σταγειρίτη φιλόσοφο, ο τύραννος είναι, κατ’ εξοχήν, λαϊκιστής, διακατέχεται από άκρατη φιλοδοξία, προβαίνει σε αδίστακτες ενέργειες και έχει απολυταρχικό ήθος. Διακρίνεται για τη χρησιμοθηρική αντίληψη των πάντων, γι αυτό και φορά ποικίλα προσωπεία. Συχνά, σκηνοθετεί απόπειρες εναντίον του (π.ρ.β.λ Πεισίστρατος, τύραννος Αθηνών, Διονύσιος ο πρεσβύτερος, τύραννος Συρακουσών
κ. α), ώστε να κερδίσει τη συμπάθεια του λαού. Παριστάνεται ως υπερασπιστής των λαϊκών συμφερόντων, ενώ, συγχρόνως, συγκεντρώνει πλούτο, σε βάρος του κοινωνικού συνόλου, για να καλύψει τα έξοδα από την πολυτελή και χλιδάτη ζωή της «αυλής» του.
Ο μέγας φιλόσοφος Αριστοτέλης,(μία πρωτοφανής διάνοια για την εποχή του), μελετητής και γνώστης των πολιτικών πραγμάτων, καταθέτει τις μεθόδους και την τακτική των τυράννων, προκειμένου να κάνουν μακροβιότερη την πολιτική τους παρουσία, αγνοώντας, φυσικά, πως εξουσία που δεν έχει τη λαϊκή αποδοχή, είναι ασταθής και αμφισβητούμενη.
Λέει, λοιπόν, πως οι τυραννίδες επιβιώνουν: α) με τον περιορισμό των πολιτών που έχουν ιδιαίτερα προσόντα και πλεονεκτήματα β) με τον αφανισμό των υψηλόφρονων και γενναίων (δημεύσεις περιουσιών τους, συκοφάντηση και εξόντωσή τους) γ) με τη φτωχοποίηση των πολιτών και την πνευματική τους απαιδευσία, επειδή η μόρφωση είναι απειλή για τους τυράννους, αφού διαμορφώνει πολιτική σκέψη, κάτι επικίνδυνο για κάθε μορφή εξουσίας δ) με τη διάσπαση των πολιτών, επειδή η ενότητα του λαού είναι μια μεγάλη γροθιά γι αυτούς, όπως και η αμοιβαία εμπιστοσύνη, μια και οι τύραννοι κατατρύχονται από μια διαρκή και εφιαλτική καχυποψία ε) χρησιμοποιούν έναν ολόκληρο μηχανισμό πληροφοριοδοτών, επιβάλλοντας αστυνομοκρατία, για να ελέγχουν την κοινή γνώμη και να είναι έτοιμοι, ανά πάσα στιγμή, για την καταστολή οιασδήποτε αντίδρασης και λαϊκής εξέγερσης κατά της εξουσίας τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο τύραννος Ιέρων των Συρακουσών (477-467 π.Χ), που διέθετε τους λεγόμενους «ωτακουστές»( πανέμορφες οι ελληνικές σύνθετες λέξεις: ους=αυτί+ρ.ακούω). Τους έστελνε σε φιλικές ή πολιτικές συγκεντρώσεις, για να κρυφακούν και να του μεταφέρουν τις συζητήσεις των πολιτών. Φυσικά, οι πολίτες, μαθαίνοντας τις μεθόδους του, απέφευγαν να ομιλούν φανερά για πολιτικά ή κοινωνικά θέματα. Έπαυε, έτσι, η ελευθερία της έκφρασης, θεμελιώδες δικαίωμα των ελεύθερων πολιτών. Επίσης ο Διονύσιος ο πρεσβύτερος, (τύραννος Συρακουσών 430-367 π.Χ και άλλοι), είχε τις «ποταγωγίδες»( ποτό+ρ. άγω= παρασέρνω κάποιον, με ποτό κ.α ευτελή μέσα, ώστε να εκμαιεύσω μυστικά), που ήταν γυναίκες εταίρες ή αυλητρίδες. Φυσικά, όλοι αυτοί οι «μισθοφόροι» των τυράννων είχαν τις ανάλογες παροχές και αμοιβές.
ε) επιβάλλουν βαριές φορολογίες στους πολίτες, ώστε να μην έχουν τη διάθεση και τον χρόνο να ασχολούνται με τα «κοινά» ή για τη βελτίωση της προσωπική τους ζωής αλλά η μόνη τους έγνοια να είναι το πώς θα επιβιώσουν. Σε αντίθεση, οι ίδιοι τύραννοι διατηρούσαν πολυτελή αυλή, κάναν σπάταλη ζωή, διοργανώνοντας φιέστες καλλιτεχνικές ή φιλοσοφικά συμπόσια. Παράδειγμα, ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος ο πρεσβύτερος, που είχε επιβάλλει, εκτός της κανονικής βαριάς φορολογίας και έμμεσους φόρους, όπως: τέλη στην κτηνοτροφία, αναγκαστικά δάνεια στους πολίτες, ιδιοποίηση κοσμημάτων ή φορολόγησή τους , δημεύσεις ιδιωτικών περιουσιών.
Κατά τον Αριστοτέλη, πάντα, ο τύραννος διψά για εξουσία, είναι αδίστακτος στη χρήση άνομων μέσων και μεθόδων και «πολύ σκληρός για να πεθάνει!»
Όμως, το τίμημά του είναι βαρύ, γιατί, όπως ομολογεί ο τύραννος Ιέρων στον ποιητή Σιμωνίδη, «ο τύραννος δεν έχει φίλους ούτε την αγάπη των άλλων, δε νιώθει ασφάλεια, ζει διαρκώς με το φόβο της προδοσίας, της συνωμοσίας, της δολοφονίας» ( έργο διαλογικό του Ξενοφώντα)
Κάτι, επίσης, χαρακτηριστικό, που επισημαίνει ο μεγάλος φιλόσοφος για τους τυράννους είναι ότι δεν αντέχουν την περιφρόνηση και απαξίωση από τους άλλους, σχετικά με τα προσόντα και τις ικανότητές τους, που νομίζουν ότι διαθέτουν.
Έτσι, ο τύραννος Διονύσιος των Συρακουσών έστειλε στα λατομεία-ζωντανά νεκροταφεία- τον ποιητή Πολύξενο, θανάτωσε τον ποιητή Αντιφώντα, επειδή διακωμώδησαν τις ποιητικές και καλλιτεχνικές του επιδόσεις. Ακόμη, τσακώθηκε άσχημα με τον αθηναίο φιλόσοφο Πλάτωνα και δάσκαλο του Αριστοτέλη, γιατί επέκρινε το τυραννικό καθεστώς. Ο φιλόσοφος φυγαδεύθηκε, κρυφά, με πλοίο αλλά ο κυβερνήτης του, ήδη, είχε πάρει διαταγή από τον τύραννο να τον πουλήσει ως δούλο, πράγμα που έγινε. Στη συνέχεια εξαγοράστηκε από τους φίλους του.
Γεγονός είναι πως στοιχεία, από όσα εκθέτει ο μεγάλος Μακεδόνας φιλόσοφος Αριστοτέλης, επιβίωσαν στους κατοπινούς αιώνες σε ποικιλία πολιτευμάτων είτε σε μικρό είτε σε μεγάλο βαθμό και, δυστυχώς, παρεμπόδισαν την απρόσκοπτη λειτουργία και πορεία της ανόθευτης και γνήσιας δημοκρατίας. Του πολιτεύματος που αναδεικνύει πολιτικούς με υψηλό φρόνημα, υπευθυνότητα και σεβασμό απέναντι στους πολίτες και τις αρχές της δημοκρατίας. Πολιτικούς που ενδιαφέρονται για τη σωστή αγωγή των πολιτών, τη βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου, την αξιοποίηση των προσωπικών τους προσόντων και την κατοχύρωση των εργασιακών τους δικαιωμάτων, φροντίζοντας, παράλληλα, για την προστασία και την ασφάλειά τους.
Έμμεσα, ο μεγάλος φιλόσοφος, αφήνει να εννοηθεί πως η εξουσία, φοβάται, κατ’ ουσίαν, την πραγματική δημοκρατία, γιατί είναι το όπλο που δίνει τη δυνατότητα σε
όλους τους πολίτες να ενεργοποιηθούν σε κάθε επίπεδο, με ίσες ευκαιρίες για μόρφωση και αξιοπρεπή διαβίωση, με την ελευθερία της έκφρασης στη δυναμική της κοινωνικής προόδου, την αξιοκρατική καθιέρωση και τη συμμετοχή στα «Κοινά».
Άλλωστε, η ζωή ομορφαίνει με σκοπούς και όνειρα και όχι με {Ε}φιάλτες...
