Του Παύλου Δ. Πυρινού
Ο Ιωάννης Μαλακούσης γεννήθηκε την πρώτη ή δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα και πέθανε στις 21-2-1895.
Έχουμε λίγες βιογραφικές πληροφορίες γι’ αυτόν από την εκδιδόμενη βιβλιογραφία. Ασχολείτο με τη γεωργία και το εμπόριο. Ήταν κάτοχος των τσιφλικιών (Μυλωβιού, Μπρανιάτας και Χολυβά). Άνθρωπος απλός και σεμνός. Έμπλεος χριστιανικών αρετών, άνδρας τίμιος και αξιόπιστος. Είχε την κοινωνική υπόληψη και εμπιστοσύνη του κοινού. Ήταν ελεήμων, πονετικός και ταπεινόφρων.
Όταν οι συντοπίτες του τον έβλεπαν να μεταφέρει στο φούρνο το ψωμί ή το ταψί με το φαγητό, στις παρατηρήσεις των συμπολιτών των «Εσύ κυρ Γιάγκο το ψωμί στο ώμο; ντροπή δεν είναι κοτζάμ Μαλακούσης...», εκείνος με γέλιο και με καλοσύνη απαντούσε, θα το φάγω αγαπητέ.
Από τους κώδικες και την εκδιδόμενη βιβλιογραφία φαίνεται ότι έως το 1863 δεν έχουμε καμιά πληροφορία για τον Ιωάννη Μαλακούση.
Συμμετείχε στα κοινοτικά δρώμενα της Βέροιας στα χρονικά διαστήματα 1863-1869 και 1892-1895, στα οποία αντίστοιχοι Μητροπολίτες ήταν οι: Σωφρόνιος Χρηστίδης (1863-1869) και Κοσμάς Ευμορφόπουλος (1892-1895) από τους πιο πετυχημένους ιεράρχες της περιόδου της Οθωμανικής κυριαρχίας στη Βέροια.
Ο Μητροπολίτης Βεροίας Σωφρόνιος Α΄ Χρηστίδη, έθεσε σε νέες βάσεις τη λειτουργία της Δημογεροντίας και συνετέλεσε πάρα πολύ στην καλή και εύρυθμη λειτουργία των σχολείων.
Ο Ιωάννης Μαλακούσης στις 15-10-1863 διορίστηκε από όλη την κοινότητα της Δημογεροντίας, πράγμα που προσδίδει ιδιαίτερη αναγνωρισιμότητα ως ατόμου άξιου να εργαστεί για την πρόοδο της Κοινοτικής διοίκησης και εκπαίδευσης προς όφελος των κατοίκων της.
Όπως φαίνεται από τους κώδικες, ο Ιωάννης Μαλακούσης ήταν άνθρωπος μορφωμένος και λόγο και των πολλών ικανοτήτων του εκλέχθηκε αντιπρόεδρος της Δημογεροντίας.
Πρόσφερε από τη θέση αυτή με πρόεδρο της Δημογεροντίας τον Σωφρόνιο Α΄ Χρηστίδη (έναν άξιο ιεράρχη στα Διοικητικά και Εκκλησιαστικά) μαζί με τους υπόλοιπους τέσσερις (4) Δημογέροντες πολλές υπηρεσίες και συνετέλεσε τα μέγιστα στην ανεύρεση «των χρηματικών μέσων προς διατήρησιν της Ελληνικής και Αλληλοδιδακτικής Σχολής».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έδειξε ο Ιωάννης για την ανοικοδόμηση της Ελληνικής Σχολής που κάηκε στη μεγάλη πυρκαγιά (1864).
Μετά από δύο θητείες στην Δημογεροντία, το 1866, υπηρέτησε, κατόπιν διορισμού, ως φοροεπίτροπος, την εκκλησία του Αγίου Αντωνίου Βέροιας και από τη θέση αυτή, «δυνάμει του περί εκλογής Δημογεροντίας κανονισμού» εκλέχθηκε ομόφωνα ως Δημογέροντας.
Πρόσφερε τις υπηρεσίες του έως τη μετάθεση του Σωφρόνιου Α΄ Χρηστίδη στη μητρόπολη Ιωάννίνων.
Συμμετείχε στα κοινοτικά δρώμενα, ύστερα από χρόνια, όταν μητροπολίτης Βέροιας εκλέχθηκε ο Κοσμάς Ευμορφόπουλος (1892-1895), ένας άλλος πετυχημένος Ιεράρχης.
Ο Μητροπολίτης Κοσμάς Ευμορφόπουλος με τις μεταρρυθμίσεις στα κοινοτικά πράγματα (ψήφιση του πρώτου κανονισμού της κοινότητας), πέτυχε την οργάνωση και διοίκηση της κοινότητας και των Εκπαιδευτηρίων, κατά τέτοιο τρόπο που ξεχρεώθηκαν τα ελλείμματα των Σχολείων και ξοφλήθηκαν τα χρέη των εκκλησιών.
Αναγκαία μεταρρύθμιση, ήταν η «Ένωση των Εκκλησιών» δηλαδή η μείωση των ενοριών της κοινότητας, από δεκαέξι σε τέσσερις να καταπολεμήσει α) το μόλυσμα του Ρουμανισμού, β) τη μείωση των δαπανών για τη λειτουργία των εκκλησιών και γ) να αποκλειστούν σφετεριστές που οικειοποιούνταν κτήματα των εκκλησιών, για το σκοπό αυτό καθιερώθηκε η Κεντρική Εκκλησιαστική Επιτροπή (Κ.Ε.Ε.).
Στον Ιωάννη Μαλακούση ανατέθηκε η αντιπροεδρία της Κ.Ε. Επιτροπής με σκοπό τη διαχείριση όλων των εκκλησιών και των κτημάτων αυτών, ο οποίος μαζί με τους Αντώνιο Ι. Γεμιτζιόγλου, Θωμά Ωρολογά, Κων/νο Χατζηνικολάκη και Θωμά Στεφάνου που αποτελούσαν την πενταμελή επιτροπή που εξασφάλισε τα συμφέροντα των εκκλησιών και εκπαιδευτικών καταστημάτων (κώδιξ 16ος σ.σ. 14-15, Μανώλη Ξυνάδα, Κ. Ευμορφόπουλος σ.σ. 74-75).
Η ανωτέρω επιτροπή εκλέχτηκε με μυστική ψηφοφορία και ο αντιπρόεδρός της Ιωάννης Μαλακούσης χαρακτηρίστηκε ως «άνδρας τίμιος, αξιόπιστος και την κοινήν υπόληψιν και εμπιστοσύνην χαίροντα».
Πρόσφερε τις υπηρεσίες του στην Κοινότητα έως την 21η Μαρτίου 1895, χρονολογία του θανάτου του, κατά την οποία έγινε «Έκτακτος Συνεδρία» των πέντε σωματείων της Δημογεροντίας, Αντιπροσωπείας, Κ.Ε.Ε., Εφορείας και Αδελφότητας «Μελίσσης» της 21ης Μαρτίου προεδρεύοντος του Σεβ. Μητροπολίτου Αγίου Βεροίας κ. Κοσμά και αποφασίστηκε η εκφορά να γίνει «μετά πάσης μεγαλοπρεπείας», τα πέντε σωματεία να αποδώσουν «τας προσεικούσας τιμάς εις τον μεταστάντα», να επισκεφθούν τους οικείους για να συλλυπηθούν και να καταθέσουν στεφάνια κατά την κηδεία και να αργήσουν τα σχολεία. (Αντώνη Κολτσίδα, Ιστορία της Βέροιας, τόμος Α΄, σ. 696, του ιδίου Ιστορία της Μητροπόλεως Βέροιας, τόμος Α΄, σ. 208, 242, 474 και 790, κώδικας 17, σ. 45, 47 και 48).
Η προσφορά του Ιωάννη Μαλακούση, όταν ζούσε, ήταν μεγάλη και συνίστατο στο να μετέχει στα κοινά, σε καίριες θέσεις και ενίσχυε οικονομικά τη λειτουργία των σχολείων.
Επιθυμούσε την ανοικοδόμηση διδακτηρίου για τη στέγαση του Ημιγυμνασίου.
Πριν πεθάνει, συνέταξε διαθήκη με την οποία δώρησε για: α) τα σχολεία (λειτουργία) της Βέροιας, 200 λ.τ., β) την ανοικοδόμηση διδακτηρίου (Ελληνικού Γυμνασίου), 300 λ.τ., γ) στην εκκλησία Αγίου Αντωνίου, 200 λ.τ. και δ) στην Αδελφότητα «Μέλισσα», 100 λ.τ.
Θεωρήθηκε ένας από τους μεγαλύτερους ευεργέτες της Βέροιας. Αναρτήθηκε στη μεγάλη αίθουσα του παραδοσιακού Γυμνασίου (νυν Δημαρχείου) η φωτογραφία του, όπου ήταν αναρτημένη και του ευεργέτου των σχολείων της Βέροιας, Δημητρίου Ρακτιβάν.
Επειδή δεν υπήρχε φωτογραφία του Ιωάννη Μαλακούση, στην συνεδρία υπ’ αριθμ. 10/12-5-1895 (πρακτικά Κ.Ε.Ε. 2 Οκτωβρίου 1892, σ. 12) της Κ.Ε.Ε. αποφασίστηκε:
«υπό την προεδρίαν του Ανασ. Καραγεωργίου, παρουσία δε πάντων των μελών… απεφασίσθη… ο δε ενταύθα χρηματίσας μαθητής Χρήστος Ζιάφας ιχνογραφίση την εικόνα του μακαρίτου ευεργέτου Ι. Μαλακούση ουχί εκ φωτογραφίας, ως μη υπαρχούσης, αλλ’ εκ φαντασίας.
Μετά ταύτα λιαλύεται η συνεδρία.
Εν Βεροία τη 12η Μαΐου 1895
Η Κεντρ. Εκκλ. Επιτροπεία
Κωστάκης Μαλούτας, Στεφ. Χατζηνικολάκης, Δ. Σμερλής, Κωνσταντίνος Μανουήλ
Αυτός σε γενικές γραμμές ήταν ο Ιωάννης Μαλακούσης. Ευτυχώς υπάρχουν τα πρακτικά της Κ.Ε. Επιτροπής, ο κώδικας 135 των Γενικών Αρχείων του Κράτους Νομού Ημαθίας (Γ.Α.Κ.) και ο υπ’ αριθμ. 17 κώδικας των Πρακτικών των Γενικών Συνελεύσεων 19 Ιουλίου 1892-1898 της Ι.Μ. Βεροίας και αποκαθίσταται η όλη αλήθεια για τον ευεργέτη Ιωάννη Μαλακούση.
Η ιχνογράφηση της εικόνας του μεγάλου ευεργέτη Ιωάννη Μαλακούση από το Χρήστο Ζιάφα «ουχί εκ φωτογραφίας, ως μη υπαρχούσης, αλλ’ εκ φαντασίας», κοσμούσε τη μεγάλη αίθουσα του παραδοσιακού Γυμνασίου, μαζί με την εικόνα του Δημητρίου Ρακτιβάν, ενός άλλου μεγάλου ευεργέτου των σχολείων από το 1895 έως το 1933 (;).
Κάθε χρόνο οι Βεροιείς τιμούσαν με Αρχιερατική Θεία Λειτουργία και κατάλληλο ομιλία τους δύο αυτούς μεγάλους ευεργέτες. Η διαπίστωση της ύπαρξης της φωτογραφίας του Ιωάννη Μαλακούση, στη μεγάλη αίθουσα του Γυμνασίου, φαίνεται από την καταγραφή που έκανε ο Π. Βαρβατσούλης, Γυμνασιάρχης του εξαταξίου Γυμνασίου (παραδοσιακού Γυμνασίου) το σχολικό έτος 1926-1927 στον κώδικα 135, στη στήλη Μεγάλη Αίθουσα (Π. Πυρινού, Βεροιώτικα Σημειώματα, τ. 3ος, σ. 90).
Ο Ιωάννης Μαλακούσης ήταν σύζυγος της Ευδοξίας Μαλακούση, της μεγάλης ευεργέτιδος της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου Βέροιας.
Πρότασή μου είναι, η οδός Ευδοξίας Μαλακούση να μετονομασθεί σε Ιωάννη και Ευδοξίας Μαλακούση.
Πηγές-Βοηθήματα:
1. Κώδιξ Γ΄ Πρακτικά Δημογεροντίας, Αντιπροσωπείας και Γενικών Συνελεύσεων εν οις και Συμβόλαιο και Διζύγια (1863-1892). Ι.Μ.Β.
2. Κώδιξ 16 Επαρχιακής Αλληλογαρφίας, «επί Μητροπολίτου Κοσμά Ευμορφοπούλου από Δριυνουπόλεως εν Βεροία τη 15η Μαΐου 1882 Ι.Μ.Β. (σ.σ. 14-15).
3. Κώδιξ 17 Πρακτικά Συνελεύσεως 19 Ιουλίου 1892-1898, (σ.σ. 45, 47-48).
4. Κώδιξ 54 Πρακτικά Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής της Πόλεως Βεροίας, Βέροια 2 Οκτωβρίου 1892, Αρχείο Αγίου Αντωνίου Βέροιας.
5. Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Βεροίας ΠΑΥΛΟΥ, Ιστορία του επί Τουρκοκρατίας Ανεγερθέντος Αρρεναγωγείου της Ελληνικής Κοινότητος Βεροίας, Βέροια 2009, σ. 373.
6. Γεωργίου Χ. Χιονίδη, Τα Σχολεία της Βεροίας κατά τα έτη 1849-1912 βάσει ανέκδοτων εγγράφων, ανάγνωση εκ του ΙΑ τόμου των «Μακεδονικών», Θεσσαλονίκη 1971 (σ.σ. 16-22).
7. Αναστασίου Εμμ. Χριστοδούλου, Ιστορία της Βεροίας, Μάρτιος 1960 (σ.σ. 58-59, 89).
8. Παύλου Δ. Πυρινού, Η Συμβολή της Μητροπόλεως Βεροίας στην Παιδεία κατά τον 19ο αιώνα, Θεσσαλονίκη 1983 (σ.σ. 20, 59-60), του ιδίου οι Ευεργέτες της Βέροιας, Βέροια 2009 (σ. 25), του ιδίου Εξατάξιο Γυμνάσιο Βέροιας: Βιβλιοθήκη Καθηγητών, Βιβλιοθήκη Μαθητών, Εποπτικό υλικό, έπιπλα και σκεύη (1926-1927 / 1936-1937), σ.σ. 8 Περιοδικό Βέροιας Ερατεινή Ημαθία Δρ. Αντωνίου Μ. Κολτσίδα, του ιδίου Βεροιώτικα Σημειώματα, τόμος Γ΄ (2014-2019), έκδοση Ε.Μ.Ι.Π.Η., σ. 90/
9. Νίκου Αδαλόγλου, Ξενάγηση στα Μοναστήρια Ημαθίας… Θεσσαλονίκη 1988 (σ.σ. 51-52).
10. Μανώλη Ξυνάδα, Κοσμάς Ευμορφόπουλος, Διδακτορική Διατριβή (σ.σ. 74-75).
11. Αντώνη Μ. Κολτσίδα, Ιστορία της Βέροιας, τ. Α+Β (σ. 675, 698), του ιδίου Ιστορία Μητροπόλεως Βεροίας, τόμοι Α+Β (σ. 208, 242, 474 και 790).
12. Κώδικας 135, Εξατάξιο Γυμνάσιο Βεροίας, Βιβλιοθήκη Καθηγητών, Μαθητών, εποπτικό υλικό, Έπιπλα και Σκεύη (1926-1927και 1936-1937), Γ.Α.Κ. Ν. Ημαθίας.
