Γράφει ο Θωμάς Γαβριηλίδης
Φιλόλογος-Συγγραφέας
ΕΠΙΑΣΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΙΑ ΜΟΥ ΓΙΟΥΣ ΠΕΝΗΝΤΑ.
1. Αφού μέσα σε μια κοιλιά γιους έπιασα πενήντα
2. Τον πρωτοπόρο σκότωσα όλων των πειρατών.
3. Αλλά ετούτος, ως γνωστόν,δύο φορές επέθανε
4. γιατί και δυο κοιλιές αυτόν κάποτε τον γεννούσαν,
5. η δεύτερη ήταν χάλκινη κι η ανθρώπινη η πρώτη.
-Ποια είμαι και ποιον αρχιπειρατή σκότωσα;
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (Ε.Α. XIV, 59)
1. Υίας πενήντα μιή ενί γαστρί λαβούσα
2. φηλητών πάντων έκτανον ηγεμόνα.
3. Αυτάρ ο δις τέθνηκεν, επεί δύο γαστέρες αυτόν
4. τίκτον, χαλκείη, και πάρος ανδρομέη.
ΣΧΟΛΙΑ
1. Και ο σημερινός και ο αρχαίος Έλληνας για να λύσει το αίνιγμα αυτό θα πρέπει να ξέρει καλά τη Μυθολογία και την Ιστορία της φυλής του, και όχι μόνο σε γενικές γραμμές, αλλά και τις λεπτομέρειες, που αφορούν στη ζωή και στη δράση των ηρώων εκείνων προπάντων, που υπήρξαν πρωτοπόροι σε στεργιές και θάλασσες, ανοίγοντας διάπλατα τους ορίζοντες του έθνους των Ελλήνων.
«ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΡΓΩ»
2. Στην αγγλική έκδοση της Ελληνικής Ανθολογίας η λύση μερικών αινιγμάτων, μεταξύ των οποίων είναι και αυτό που μας απασχολεί, διευκολύνεται με κάποιους ενημερωτικούς τίτλους, όπως π.χ. αυτού του αινίγματος που λέει «Εις την Αργώ».
Χάρη σε αυτόν τον τίτλο μαθαίνουμε ότι «το πρόσωπο» που μιλάει στο αίνιγμα είναι η Αργώ, το πλοίο που είχε κατασκευαστεί για να φιλοξενήσει τους πενήντα Αργοναύτες, που είχαν ως αρχηγό τους τον Ιάσονα, τον άμεσα ενδιαφερόμενο για την πραγματοποίηση της Αργοναυτικής εκστρατείας.
Η μετάφραση επομένως του πρώτου στίχου είναι πολύ εύκολη, παρόλο που η εγκυμοσύνη της Αργώς δεν απέδωσε δίδυμα ή τρίδυμα, αλλά πενήντα γιους, παλικάρια, ανάμεσά τους πρώτος και καλύτερος ο γιος του Δία και της Αλκμήνης, ο Ηρακλής, ο οποίος, όταν προτάθηκε για αρχηγός, πολύ σοφά, είπε «ο Ιάσονας οργάνωσε την εκστρατεία, αυτός πρέπει να είναι ο αρχηγός της».
3. Όσο εύκολη είναι όμως η μετάφραση του πρώτου στίχου του Αινίγματος της Αργώς, τόσο δύσκολη είναι η μετάφραση του δεύτερου στίχου, ο οποίος αρχίζει με μια λέξη ανύπαρκτη «μηληστών», γι’ αυτό και στην αγγλική έκδοση υπάρχει σταυρός πριν από αυτή τη λέξη, που δηλώνει ότι υπάρχει πρόβλημα στη μετάφραση. Ωστόσο, στα αγγλικά η φράση «έκτανον ηγεμόνα πάντων μηληστών» μεταφράζεται «σκότωσα τον αρχηγό όλων των κλεφτών».
Επειδή ο χαρακτηρισμός όλων των Αργοναυτών ως κλεφτών είναι πολύ βαρύς και για πολλούς ερευνητές απαράδεκτος, φαίνεται ότι προτάθηκαν διάφορες λύσεις. Στην έκδοση της Ελληνικής Ανθολογίας, που έχει υπόψη του ο Β.Ι. Λαζανάς, ένας από τους σημαντικότερους Νεοέλληνες μεταφραστές της, στη θέση της λέξης «μηληστών» της αγγλικής έκδοσης υπάρχει η λέξη «φηλητών», η οποία μπορεί γλωσσικά να λύνει κατά κάποιο τρόπο το πρόβλημα αλλά νοηματικά το επιβαρύνει ακόμα περισσότερο, αν όλοι οι Αργοναύτες χαρακτηρίζονται όχι πια κλέφτες αλλά απατεώνες,, πανούργοι, πειρατές, γι’ αυτό, όπως φαίνεται, ο Β. Λαζανάς προσπερνά τη λέξη χωρίς να την μεταφράσει.
ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ «ΜΗΔΕΙΑ»
4. Επειδή όμως πρόβλημα χωρίς λύση δεν πρέπει να υπάρχει, με βάση τη σκέψη ότι στα αινίγματα η διευκρίνιση μιας λεπτομέρειας, βοηθάει στη διευκρίνιση και κάποιας άλλης συνυφασμένης με αυτήν, έχω τη γνώμη ότι η απάντηση-λύση στο πρόβλημα του χαρακτηρισμού ως «αρχηγού όλων των απατεώνων» του Ιάσονα, τον οποίο σκότωσε η Αργώ, βρίσκεται στην πηγή από την οποία αντλείται η πληροφορία ότι η Αργώ σκότωσε τον Ιάσονα, που δεν είναι άλλη από την τραγωδία του κορυφαίου Αθηναίου δραματουργού Ευριπίδη «Μήδεια», στην οποία μας παραπέμπει και σχετική με το επίγραμμα της Αργώς σημείωση της αγγλικής έκδοσης.
Στους στίχους 1386-1387 της ομώνυμης τραγωδίας του Ευριπίδη η Μήδεια προλέγει τον θάνατό του Ιάσονα λέγοντας: «Συ, δ’ ώσπερ εικός, κατθανή κακός κακώς, Αργούς κάρα σον λειψάνω πεπληγμένος» (=Αλλά εσύ επειδή είσαι κακός θα πεθάνεις όπως σου ταιριάζει με κακό τρόπο, χτυπημένος από ένα απομεινάρι της Αργώς στο κεφάλι σου), και παρακάτω όταν ο Ιάσονας καταριέται τη Μήδεια, να την καταστρέψει η Ερινύα των σκοτωμένων παιδιών και η θεία δικαιοσύνη που τιμωρεί τους φονιάδες, η Μήδεια τον ρωτάει «Και ποιος θεός ή δαίμονας ακούει εσένα που είσαι ψεύδορκος και απατεώνας ξένων;».
Από τα τελευταία λόγια της Mήδειας και κυρίως από το χαρακτηρισμό από αυτήν του Ιάσονα ως «απατεώνα ξένων», έχω τη γνώμη ότι μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο επιγραμματοποιός του αινίγματος της Αργώς, επηρεασμένος από τη Μήδεια του Ευριπίδη, χαρακτηρίζει τον Ιάσονα «φηλητών πάντων ηγεμόνα» (= πρώτο δάσκαλο όλων των απατεώνων) σχετικά με την αθέτηση του όρκου πίστης, στη σύζυγό του Μήδεια, χωρίς να αναφέρεται σε όλους τους Αργοναύτες, παρά μόνο σε εκείνους που ανήκουν στην κατηγορία των άπιστων συζύγων.
Με άλλα λόγια, ο δραματουργός Ευριπίδης, διά στόματος Μήδειας, κατεβάζει από το βάθρο του άμεμπτου ήρωα τον Ιάσονα και τον κατατάσσει στην απεχθή κατηγορία των άπιστων συζύγων, στα πλαίσια της στάσης, που τον χαρακτήριζε, να μειώνει τους παραφουσκωμένους μυθικούς ήρωες.
ΟΙ ΔΥΟ ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΟ ΘΑΝΑΤΟΙ ΤΟΥ ΙΑΣΟΝΑ
5. Για τον τρόπο που πέθανε ο Ιάσονας υπήρχαν διάφορες εκδοχές. Μία από αυτές έλεγε ότι ο ήρωας της αργοναυτικής εκστρατείας την τελευταία μέρα της ζωής του είχε ξαπλώσει να ξεκουραστεί στην πρύμνη της Αργώς (που όπως φαίνεται είχε παραπαλιώσει) και εκεί τον βρήκε στο κεφάλι ένα απομεινάρι της (κάποιο κατάρτι;) και τον σκότωσε. Αυτός ήταν ο δεύτερος και τελευταίος θάνατος του Ιάσονα, γιατί ο πρώτος ήταν εκείνος που δηλώθηκε με μια ψεύτικη ανακοίνωση των γονιών του αμέσως μετά (την πρώτη!) γέννησή του.
Ως γνωστόν οι γονείς του Ιάσονα, επειδή φοβούνταν μήπως σκοτώσει ο βασιλιάς της Ιωλκού Πελίας το γιο τους, που ήταν νόμιμος διάδοχος του θρόνου, μόλις γεννήθηκε, είπαν ότι πέθανε αμέσως, και άρχισαν να πενθούν, ενώ το νεογέννητο το έστειλαν κρυφά στον Κένταυρο Χείρωνα, στο Πήλιο, για να το αναθρέψει.
Έχοντας αυτά υπόψη του ο συγγραφέας του ανοίγματος της Αργώς έγραψε στον τρίτο στίχο του ότι ο (Ιάσων) «δις τέθνηκεν» προσθέτοντας ότι είχε γεννηθεί και από δύο κοιλιές, εννοώντας ότι η πρώτη κοιλιά ήταν εκείνη της φυσικής του μανάς, ενώ η δεύτερη κοιλιά, η «χαλκείη» ήταν εκείνος ο χάλκινος λέβητας (το χάλκινο καζάνι) μέσα στο οποίο με μαγικό τρόπο «τον μαγείρεψε» η Μήδεια, όταν στα γεράματα, σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, είχαν συμφιλιωθεί, και τον ξαναέκανε νέο!
ΙΑΣΩΝ ΑΙΣΩΝΟΣ
Έπειτα από όσα είπαμε αποσπασματικά για τον Ιάσονα ας κάνουμε και ένα σύντομο βιογραφικό του.
Ο Ιάσων ήταν γιος του Αίσωνα και της Αλκιμήδης (ή Πολυμήδης ή Πολυμήλης). Ο πατέρας του Ιάσονα ο Αίσων ήταν πρωτότοκος γιος του βασιλιά Κρηθέα, ιδρυτή της Ιωλκού (Θεσσαλία) και της Τυρώς, που παραγκωνίστηκε από τον ετεροθαλή αδερφό του τον Πελία, που ήταν γιος της Τυρώς και του θεού Ποσειδώνα.
Επειδή οι γονείς του Ιάσονα φοβούνταν για τη ζωή του, τον έστειλαν κρυφά στον Κένταυρο Χείρωνα για να τον αναθρέψει και ανακοίνωσαν στο παλάτι ότι το μωρό τους πέθανε.
Ο σφετεριστής του θρόνου της Ιωλκού Πελίας, επειδή ανησυχούσε για τον θρόνο του, ρώτησε το Μαντείο των Δελφών αν κινδυνεύει, και εκείνο του απάντησε να φυλάγεται από τον μονοσάνδαλο.
Ο Ιάσων όταν έγινε είκοσι χρονών, έφυγε από τον Κένταυρο Χείρωνα και πήρε το δρόμο του γυρισμού στην Ιωλκό. Όταν έφτασε στον ποταμό Άναυρο συνάντησε εκεί μια γριούλα που ήθελε να περάσει το ποτάμι. Την πήρε στους ώμους του και την πέρασε, έχασε όμως το ένα του σανδάλι στο πέρασμα του ποταμού και έφθασε στην Ιωλκό μονοσάνδαλος.
Ας σημειωθεί εδώ ότι η γριούλα την οποία κουβάλησε στους ώμους του, ήταν θεά Ήρα, μία από τις τρεις θεές προστάτισσες του Ιάσονα. Οι άλλες δύο ήταν η Αθηνά και η Αφροδίτη.
Όταν ο Ιάσων βρέθηκε μπροστά στον θείο του Πελία, μόλις εκείνος τον είδε μονοσάνδαλο, τον ρώτησε «τι θα έκανε κάποιον από τον οποίο κινδύνευε η ζωή του;» και ο ανυποψίσατος Ιάσων του απάντησε ότι θα τον έστελνε να του φέρει το χρυσόμαλλο δέρας. Τότε ο Πελίας ζήτησε από τον Ιάσονα να πάει στην Κολχίδα και να του φέρει το χρυσόμαλλο δέρας και ο Ιάσων υποχρεώθηκε να οργανώσει την Αργοναυτική Εκστρατεία.
Φωτογραφία: Αναπαράσταση της «Αργώς», Βόλος
