– Το Κτήριο και η Πλατεία, ένα αρθρωμένο σύνολο συλλογικής μνήμης και αστικής ταυτότητας
– Ανάγκη ενιαίας στρατηγικής αντιμετώπισης Πλατείας και Κτηρίου
–Η Πλατεία Ωρολογίου είναι για τη Βέροια, ό,τι η Πλατεία Συντάγματος για την Αθήνα
Της Αναστασίας Πάπαρη
Δρ Αρχιτέκτων και Πολεοδόμος / Urban Designer
Dipl., MSc, M. Phil. & PhD (A.U.Th. & U.C.L., The Bartlett)
Στη συνεδρίαση της 14ης Μαΐου 2025 του Δημοτικού Συμβουλίου Βέροιας παρουσίασα διεξοδικά την πρόταση για την Επανάχρηση του πρώην Δικαστικού Μεγάρου και τον Ανασχεδιασμό της Πλατείας Ωρολογίου, μια πρόταση που προσυπογράφουν πενήντα(50) συνδημότες μας.
Η Πρόταση έχει τη μορφή Οδικού Χάρτη για τη διαμόρφωση μιας Συνδυασμένης Στρατηγικής – επιστημονικά και θεσμικά - ώστε το Κτήριο και η Πλατεία να αποκτήσουν αλληλο-υποστηριζόμενες λειτουργίες, με όραμα και νόημα. Εκ προοιμίου τονίζεται η αναγκαιότητα θεμελίωσης του εγχειρήματος σε ένα κοινό ερευνητικό υπόβαθρο, που θα συμβάλει στην ενιαία προσέγγιση - Κτήριο + Πλατεία-, καθώς οτιδήποτε θα συμβαίνει μέσα στο κτήριο, θα έχει αντίκτυπο και στην λειτουργία της πλατείας και αντίστροφα: οτιδήποτε συμβαίνει στην πλατεία θα επηρεάζει τη λειτουργία του κτηρίου.
Αποτελεί ευτυχή συγκυρία το γεγονός, πως αυτή τη στιγμή υπάρχει αδιέξοδο ως προς τις χρήσεις και των δύο - κτηρίου και πλατείας-, καθώς το μεν κτήριο μελετάται χωρίς να έχουν αποφασισθεί οι χρήσεις του (!), ενώ για την πλατεία έχει αποδειχθεί με έρευνα κοινής γνώμης, πως απαιτείται ο άμεσος ανασχεδιασμός της.
Τα δύο αυτά μείζονα τοπόσημα έχουν ιδιαίτερη ιστορική, αρχιτεκτονική, πολιτισμική και πολιτιστική αξία για την πόλη και τον νομό μας. Στην Πλατεία Ωρολογίου υπογράφηκε η συνθήκη παραχώρησης της πόλης από τους Οθωμανούς στο Ελληνικό κράτος (1912), ενώ μέχρι και σήμερα αποτελεί το πολιτικό και κοινωνικό κέντρο της πόλης. Το πρώην Δικαστικό μέγαρο, διοικητήριο επί Οθωμανοκρατίας, στέγασε επί πολλές δεκαετίες το Ειρηνοδικείο της επαρχίας Βέροιας και το Πρωτοδικείο Ημαθίας, καθιστάμενο, μαζί με την Πλατεία, ο μεγαλύτερος πολιτικός – και επομένως αστικός - κόμβος της πόλης.
1. Επανάχρηση του πρώην Δικαστικού Μεγάρου
Η Επανάχρηση του πρώην Δικαστικού Μεγάρου συζητείται εδώ και 20 χρόνια μετά την πρώτη απόφαση του τότε Δημοτικού Συμβουλίου (2005) για διεκδίκηση της χρήσης του από τον Δ. Βέροιας. Έστω και καθυστερημένα και προκειμένου να αποφευχθούν λανθασμένες επιλογές, προτείνονται τα εξής:
1.1. Δημόσια Διαβούλευση με τους τοπικούς φορείς και προσωπικότητες της πόλης, με σκοπό τον προσδιορισμό των νέων χρήσεων
1.2. Εκπόνηση Ενιαίας Μελέτης Σκοπιμότητας και Καταλληλότητας με την Πλατεία Ωρολογίου, που να λαμβάνει υπόψη της τη Δημόσια Διαβούλευση και όλες τις παραμέτρους του κτηρίου (ιστορία, αρχιτεκτονική κλπ.), καθώς και τις ανάγκες για νέες χρήσεις.
1.3. Προκήρυξη Αρχιτεκτονικού διαγωνισμού με βραβεία ή τουλάχιστον μέσω του Μητρώου Μελετητών, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία. Ελάχιστα αποδεκτή λύση η εφαρμογή του Ν. 4412/2016, όπου στο άρθρο 328, παρ. 1 αναφέρεται: «Προσφυγή στη διαδικασία της απευθείας ανάθεσης επιτρέπεται όταν η εκτιμώμενη αξία της σύμβασης είναι ίση ή κατώτερη από το ποσό των 30.000 Ευρώ, χωρίς να συμπεριλαμβάνεται ο ΦΠΑ».
Σύμφωνα με την Σύμβαση της ΕΤΑΔ (Α.Π. 19295/10-04-2023), ο προϋπολογισμός του Έργου ανέρχεται στο 1.750.000 Ευρώ, και με συντηρητικούς υπολογισμούς το κόστος των μελετών (αρχιτεκτονικά, στατικά κλπ.) κυμαίνεται μεταξύ 175.000 – 260.000 Ευρώ, πολλαπλάσιο των 30.000 + 30.000 Ευρώ, που ανακοίνωσε στη συζήτηση ο Δήμαρχος, με δύο συμβάσεις, που συνήψε. Ο νόμος όμως επιβάλλει, όταν το εκτιμώμενο κόστος των μελετών είναι υψηλότερο των 30.000 Ευρώ, να προκηρύσσεται διαγωνισμός και όχι απευθείας ανάθεση, όπως συνέβη εδώ, ενώ απαγορεύεται και η κατάτμηση του ‘πακέτου’ των μελετών.
1.4. Προτείνεται η αντικατάσταση των τριών χρήσεων, όπως περιγράφονται στη Σύμβαση της ΕΤΑΔ (Μουσείο Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης, Αρχείο Μουτσόπουλου και Κέντρο Τουριστικής Πληροφόρησης) με νέες χρήσεις πολιτιστικού περιεχομένου, όπως αυτές θα προκύψουν από τη Δημόσια Διαβούλευση, λαμβάνοντας υπόψη και την έρευνα κοινού, που αναφέρεται παρακάτω, διότι:
- Το μέγεθος του κτηρίου είναι περιορισμένο και δεν μπορεί να φιλοξενήσει τις τρεις ανεξάρτητες χρήσεις, ούτε να ικανοποιήσει τις μελλοντικές ανάγκες τους, καθώς είναι διατηρητέο και δεν διαθέτει καθόλου ακάλυπτο χώρο (το περίγραμμα του κτηρίου συμπίπτει με το περίγραμμα του οικοπέδου).
- Οι τρεις χρήσεις δεν διαθέτουν κοινά στοιχεία και ως εκ τούτου δεν μπορούν να μοιράζονται κοινούς χώρους
- Οι χρήσεις είναι προσανατολισμένες προς τους επισκέπτες και πολύ λιγότερο προς τους κατοίκους της πόλης
- Απαιτούνται μεγάλοι χώροι στάθμευσης ΙΧ και λεωφορείων, που θα επιδεινώσουν ακόμη περισσότερο τους κυκλοφοριακούς φόρτους της γύρω περιοχής.
- Επίσης, προτείνεται η επιστροφή του Αρχείου Μουτσόπουλου στην έδρα του Ινστιτούτου Βαλκανικής Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής (κτήριο Μπέκα, Εβραϊκή συνοικία), με παράλληλη ενεργοποίηση του ίδιου του Ινστιτούτου (δεν έχει λειτουργήσει από την ίδρυσή του το 2000).
- Επιστροφή του Μουσείου Εκπαίδευσης στις εγκαταστάσεις του πρώην στρατοπέδου της Αγ. Βαρβάρας (αντί να περιφέρεται από υπόγειο σε υπόγειο με κίνδυνο καταστροφής των τεκμηρίων του), αν όχι στους χώρους αρχικής εγκατάστασής του, σε άλλους παρακείμενους, υφιστάμενους ή νέους. Η παραχώρηση στρατιωτικών εγκαταστάσεων σε δημόσιους φορείς, με ή χωρίς συμβολικό αντάλλαγμα, είναι ειλημμένη απόφαση του Υπουργείου Άμυνας και οποιαδήποτε δυσκολία για εξεύρεση στέγης σε πρώην στρατόπεδο συνιστά αστήρικτη δικαιολογία.
- Αντικατάσταση του Κέντρου Οργανωμένης Τουριστικής Πληροφόρησης από QR code(s) και επομένως δεν απαιτούνται χώροι για τη λειτουργία του.
1.5. Όχι στη μόνιμη εγκατάσταση των Συλλογών Βαρλάμη λόγω α) του μεγάλου μεγέθους και αριθμού των πινάκων (τουλάχιστον άνω των 100 μεγέθους 70Χ100cm) και συνακόλουθα των απαιτήσεων σε αντίστοιχους χώρους έκθεσής τους και β) της αδυναμίας επέκτασης του κτηρίου, ώστε να καλυφθούν οι αναπόφευκτες μελλοντικές ανάγκες (π.χ., εργαστήρια). Τα μουσεία μοντέρνας τέχνης χωροθετούνται εκτός ιστορικών κέντρων και πυκνοδομημένων αστικών περιοχών, στις παρυφές των πόλεων, συνήθως σε εγκαταλελειμμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Παραδείγματα: η Μονή Λαζαριστών, (Συλλογή Κωστάκη - Ρωσική Πρωτοπορία) στον Δήμο Σταυρούπολης, Παράρτημα Μοντέρνας Τέχνης του Μουσείου Μπενάκη (οδός Πειραιώς, Αθήνα), Momus- Μουσείο Φωτογραφίας (Α’ Προβλήτα ΟΛΘ), Tate Modern (Southbank, Λονδίνο).
1.6. Σε διαδικτυακή έρευνα, που διεξήγαγα πριν από τις τελευταίες δημοτικές εκλογές, ανεξάρτητη από ιδεολογίες και πηγές χρηματοδότησης, με ανοικτό ερωτηματολόγιο, ανώνυμη, με διασφάλιση του αδιάβλητου και της αντικειμενικότητας, στο ερώτημα:
‘Ποιες κατά τη γνώμη σας θα πρέπει να είναι οι νέες χρήσεις των Παλιών Δικαστηρίων;’, ο 1 στους 2 απάντησε ‘Πολυχώρος Πολιτισμού’ και ‘Μουσείο Πόλης Βέροιας’, ο 1 στους 3 ‘Δημοτική Πινακοθήκη, Περιοδικές Εκθέσεις Εικαστικών, Πολυχώρος Κοινωνικής Συναναστροφής και Αναψυχής’ και ο 1 στους 4 ‘Μουσείο Εκπαίδευσης και Κέντρο Πληροφόρησης Τουριστών’. Ας σημειωθεί, πως η Βέροια είναι από τις λίγες πόλεις – πρωτεύουσες νομών, που δεν διαθέτει Μουσείο Πόλης.
Αναγέννηση Ιστορικού Κέντρου Βέροιας: Έρευνα Κοινού, 2023.
Ο Πολυχώρος Πολιτισμού μπορεί να περιλαμβάνει Μουσείο Πόλης, μικρή Δημοτική Πινακοθήκη και Εστία Κοινωνικής Συναναστροφής και Αναψυχής, σε σχέση και με την διαμόρφωση της Πλατείας. Σ’ αυτό το πλαίσιο, θα μπορούσε να στεγασθεί και ένα δείγμα των δύο Συλλογών Βαρλάμη.
2. Ανασχεδιασμός της Πλατείας Ωρολογίου
Εντοπίσθηκαν οι δυσ-λειτουργίες, η εσωστρέφεια της Πλατείας σε σχέση με τους γύρω δρόμους, οι προβληματικές διαμορφώσεις στο εσωτερικό της, τα κυκλοφοριακά προβλήματα στις διασταυρώσεις προς τις οδούς Μητροπόλεως – Χης Μεραρχίας – Μιαούλη, Μ. Μπότσαρη – Μαυρομιχάλη και 16ης Οκτωβρίου – Βερόης. Τονίσθηκε η μεγάλη δυσκολία, αλλά και το επείγον επίλυσης αυτών των δυσλειτουργιών, ενώ σημειώθηκε, πως στην Πλατεία συμβάλλουν ένδεκα (11) δρόμοι συν το Μονοπάτι της Βασ. Βεργίνας, άρα πρόκειται για ένα ζήτημα πολύπλοκο και απαιτητικό, μαζί με το επείγον της επίλυσής του.
Στην ίδια διαδικτυακή έρευνα, που αναφέρθηκε παραπάνω και
2.1. Στην ερώτηση ‘Ποιες από τις Αστικές Αναπλάσεις των τελευταίων ετών θεωρείτε επιτυχημένες’, οι 2 στους 3 απάντησαν ‘καμμιά’ και μόνο ο 1 στους 40 απάντησε την ‘Πλατ. Ωρολογίου’.
2.2. Στην ερώτηση ‘Εάν υπήρχε η δυνατότητα διορθωτικής παρέμβασης ή ανασχεδιασμού αυτών των παρεμβάσεων, με ποια χρονική σειρά θα προτείνατε τον σχεδιασμό τους’, η Πλατεία Ωρολογίου ήρθε 2η μετά την οδό Μητροπόλεως, αφήνοντας πίσω της άλλες πλατείες και οδούς της ‘Αστικής Ανάπλασης’.
Αναγέννηση Ιστορικού Κέντρου Βέροιας: Έρευνα Κοινού, 2023.
2.3. Στο ερώτημα ‘Σύμφωνα με τις εξαγγελίες της τοπικής αυτοδιοίκησης, προγραμματίζεται ανασχεδιασμός της πλατείας Ωρολογίου. Συμφωνείτε;’. Συμφωνεί το 95,1%.
Αναγέννηση Ιστορικού Κέντρου Βέροιας: Έρευνα Κοινού, 2023.
2.4. Στο ερώτημα ‘Ποια στοιχεία θεωρείτε πως θα πρέπει να διαθέτει η πλατεία Ωρολογίου, που δεν διαθέτει σήμερα’, οι 3 στους 3 απάντησαν ‘περισσότερο πράσινο’, οι 2 στους 3 ‘περισσότερο νερό με βρύσες’ και ‘ενοποίηση με την έκταση πίσω από το κτήριο των Παλιών Δικαστηρίων’, και ο 1 στους 3 ‘συμβατότητα με τις νέες χρήσεις των Παλιών Δικαστηρίων’.
Αναγέννηση Ιστορικού Κέντρου Βέροιας:
Έρευνα Κοινού, 2023.
2.5. Στην ερώτηση ‘Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, για τον ανασχεδιασμό της Πλ. Ωρολογίου θα πρέπει να διεξαχθεί Πανελλήνιος Διαγωνισμός Αστικού Σχεδιασμού. Συμφωνείτε;’. Συμφωνεί το 75,6%.
Αναγέννηση Ιστορικού Κέντρου Βέροιας: Έρευνα Κοινού, 2023.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω και αξιοποιώντας τη διαθέσιμη γνώση και εμπειρία, προτείνεται ο Ανασχεδιασμός της Πλατείας
- να προέλθει από Διαγωνισμό Αστικού Σχεδιασμού, μετά από της εκπόνηση της κοινής Έρευνας Σκοπιμότητας – Καταλληλότητας, αξιοποίηση της Έρευνας Κοινού και Προδιαγραφές εγκεκριμένες από τη Διεθνή Ένωση Αρχιτεκτόνων (UIA)
- να περιλαμβάνει την επίλυση του κυκλοφοριακού προβλήματος γύρω από την πλατεία και την ευρύτερη περιοχή
- να εντάσσει και το πίσω μέρος των πρώην Δικαστηρίων στη συνολική διαμόρφωση του χώρου
- να προτείνει σύγχρονη κατασκευή για Πύργο Ωρολογίου, καθώς και στοιχεία βιώσιμης αρχιτεκτονικής τοπίου.
Συνοψίζοντας,
Ο Οδικός Χάρτης για την Επανάχρηση των πρώην Δικαστηρίων και τον Ανασχεδιασμό της Πλατείας Ωρολογίου προτείνεται να περιλαμβάνει τα εξής συνδυασμένα στρατηγικά βήματα:
* Βήμα 1ο : Διατύπωση αιτήματος προς την ΕΤΑΔ για παράταση της τριετούς προθεσμίας (λήγει αρχές του 2026), με σκοπό τη δυνατότητα υλοποίησης του προτεινόμενου Οδικού Χάρτη εντός της νέας προθεσμίας, που θα συμφωνηθεί εκατέρωθεν
* Βήμα 2ο: Εκπόνηση ΕΝΙΑΙΑΣ Μελέτης Σκοπιμότητας και Καταλληλότητας για τις νέες χρήσεις του Κτηρίου και της Πλατείας, μετά από Δημόσια Διαβούλευση με φορείς και προσωπικότητες της πόλης και αξιοποίηση της Έρευνας Κοινού - Διασφάλιση της συμβατότητας των νέων χρήσεων του Κτηρίου και αυτών της Πλατείας
* Βήμα 3ο: Εκπόνηση Προδιαγραφών Βιώσιμης Επανάχρησης του Κτηρίου και Ανασχεδιασμού της Πλατείας στη βάση της ΕΝΙΑΙΑΣ Μελέτης Σκοπιμότητας & Καταλληλότητας – Έγκριση των Προδιαγραφών από τη Διεθνή Ένωση Αρχιτεκτόνων (UIA)
* Βήμα 4ο: Για το κτήριο των πρώην Δικαστηρίων: Προκήρυξη Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού με Βραβεία (προτιμητέο) ή τουλάχιστον βάσει Ν. 4412/2016.
* Βήμα 5ο: Για την Πλατεία Ωρολογίου: Προκήρυξη Πανελλήνιου Διαγωνισμού Αστικού Σχεδιασμού με Βραβεία (Κριτική Επιτροπή: ΤΕΕ, ΥΠΕΝ, ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, UIA Ελλάδος, ΠΚΜ, Δ. Βέροιας)
* Βήμα 6ο: Έναρξη δι-επιστημονικής Έρευνας για την Αναγέννηση – Αναζωογόνηση του Ιστορικού Κέντρου Βέροιας
Επιπλέον, ζήτησα ευγενικά από τον Δήμο Βέροιας να απαντήσει δημόσια:
1. Εάν έγινε εγγραφή του Προϋπολογισμού για τις απαιτούμενες εργασίες αποκατάστασης και επανάχρησης του πρώην Δικαστικού Μεγάρου στους Προϋπολογισμούς και τα Τεχνικά Προγράμματα του Δ.Β. των ετών 2024 και 2025, καθώς και εγγραφή του ετήσιου εγγυημένου ανταλλάγματος (1.800 Ε), όπως προβλέπεται από τη Σύμβαση με την ΕΤΑΔ.
2. Ποια τα στοιχεία των δύο συμβάσεων, αξίας 30.000 Ε εκάστη, που υπέγραψε ο Δ. Βέροιας με ιδιώτες μελετητές, καθώς και τα αντίστοιχα στοιχεία αυτών των συμβάσεων στη ΔΙΑΥΓΕΙΑ και το ΚΗΜΔΗΣ.
