Την Ετήσια Έκθεση του 2025 για την ελληνική οικονομία και την απασχόληση έδωσε στη δημοσιότητα το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ (ΙΝΕ-ΓΣΕΕ), με αποκαλυπτικά στοιχεία για την πορεία της ελληνικής οικονομίας και της απασχόλησης αλλά και την πολύ δύσκολη κατάσταση εργαζομένων και συνταξιούχων. Λαμβάνοντας υπόψη το ύψος των εισοδημάτων και το κόστος διαβίωσης, η Ελλάδα είναι το δεύτερο φτωχότερο κράτος-μέλος της ΕΕ, τονίζει η έκθεση, προσθέτοντας πως μεταξύ 2019 και 2023 το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών αυξήθηκε περίπου 8,3 δισ. ευρώ και η πραγματική κατανάλωση κατά 7,9 δισ. ευρώ. Ωστόσο, η αντίστοιχη αύξηση του συνόλου των πραγματικών μισθών ήταν μόλις 130 εκατ. ευρώ, όταν το πραγματικό εισόδημα από μη μισθωτή εργασία αυξήθηκε κατά 2,6 δισ. ευρώ και το πραγματικό εισόδημα από πλούτο κατά 4,5 δισ. ευρώ. Για το ίδιο διάστημα οι μισθοί στην Ελλάδα είχαν τη δεύτερη μικρότερη συμβολή στην αύξηση των πραγματικών πρωτογενών εισοδημάτων των νοικοκυριών στην ΕΕ. Ταυτόχρονα, η μέση μηνιαία πραγματική κατανάλωση των νοικοκυριών, των οποίων το εισόδημα προέρχεται κυρίως από μισθωτή εργασία, παρέμεινε στάσιμη, η κατανάλωση των αυτοαπασχολούμενων περιορίστηκε, ενώ για τα νοικοκυριά στα οποία το κυρίως υπεύθυνο άτομο είναι εργοδότης αυξήθηκε και έγινε σχεδόν διπλάσια της αντίστοιχης των μισθωτών.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που προκύπτει από τα βασικά συμπεράσματα είναι η κατάσταση που διαμορφώνεται στις Περιφέρειες της Χώρας όπου τα ποσοστά του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού διαφέρουν μεταξύ τους, αλλά και οι κίνδυνοι από την συνεχή μείωση του πληθυσμού στη χώρα μας.
Από την έκθεση προκύπτουν μεταξύ άλλων ενδιαφέροντα συμπεράσματα για την οικονομική και εργασιακή κατάσταση των πολιτών αλλά και των αποκλίσεων – ανισοτήτων των περιφερειών της χώρας.
Οι συνθήκες διαβίωσης των εργαζομένων το 2024
Παρά τη βελτίωση των βασικών ποσοτικών δεικτών της αγοράς εργασίας, η μειωμένη αγοραστική δύναμη μεγάλου τμήματος των εργαζομένων συνεχίζει να επηρεάζει αρνητικά τις συνθήκες διαβίωσης στη χώρα μας.
Τo 2024 το ποσοστό αυτό στη χώρα μας ανήλθε στο 8,8%, έναντι 8% το 2023 και 3,8% στο σύνολο της ΕΕ. Αν και χαμηλότερο του αντίστοιχου το 2019 (10,2%), το συγκεκριμένο ποσοστό είναι το δεύτερο υψηλότερο στην ΕΕ, με την Ελλάδα να καταγράφει καλύτερη επίδοση μόνο σε σύγκριση με τη Βουλγαρία (9,5%) και να υπολείπεται άλλων οικονομιών της περιφέρειας (π.χ. Ισπανία, Πορτογαλία και Κύπρος), αλλά και χωρών της ανατολικής Ευρώπης, όπως η Ρουμανία (7,8%), η Ουγγαρία (5,4%) και η Σλοβακία (3,3%).
Για τους φτωχότερους μισθωτούς, το αντίστοιχο ποσοστό το 2024 διαμορφώθηκε στη χώρα μας στο υψηλό 66%, καταγράφοντας μόνο μια σχετικά οριακή βελτίωση έναντι του. Ενδεικτικό της οικονομικής δυσπραγίας που αντιμετωπίζουν αρκετοί μισθωτοί στη χώρα μας είναι το γεγονός ότι το ποσοστό όσων ανήκουν στο 2ο πλουσιότερο εισοδηματικό πεμπτημόριο και δηλώνουν ότι δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν τέτοιου είδους δαπάνες είναι υψηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό των πιο φτωχών μισθωτών στο σύνολο της ΕΕ.
Μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ Ελλάδας και ΕΕ εντοπίζονται όμως και σε άλλες κατηγορίες του εργατικού δυναμικού. Για παράδειγμα, το 2024 το ποσοστό των εργαζόμενων πλην όσων ήταν μισθωτοί, που αντιμετώπιζαν δυσκολίες να ξοδέψουν ένα μικρό ποσό για τον εαυτό τους ανερχόταν στην Ελλάδα στο 31,4% (έναντι μόλις 7,5% στο σύνολο της ΕΕ), ενώ για τους ανέργους στο 61,7%, τιμή σχεδόν διπλάσια από τον μέσο όρο της ΕΕ. Όσον αφορά τους μη οικονομικά ενεργούς πολίτες (πλην συνταξιούχων) το αντίστοιχο ποσοστό ανήλθε το 2024 στο 41,3% (έναντι 16% στην ΕΕ), ενώ πιο χαμηλά, στο 30,4% διαμορφώθηκε το ίδιο έτος το ποσοστό αυτό για τους συνταξιούχους (έναντι μόλις 9% στην ΕΕ).
Για τους φτωχότερους μισθωτούς το ποσοστό αυτό το ίδιο έτος ανήλθε στη χώρα μας στο 58,7% (έναντι 26,5% στην ΕΕ), για όσους ανήκουν στο 2ο και στο 3ο εισοδηματικό πεμπτημόριο στο 36% και στο 29,7% αντίστοιχα, ενώ για τους μισθωτούς με τις υψηλότερες συγκριτικά αποδοχές το ποσοστό αδυναμίας συμμετοχής τακτικά σε δραστηριότητες αναψυχής διαμορφώθηκε στο 20,5% και 7,7%, έναντι 6% και 2,2% στην ΕΕ
Απογοητευτικά, εξακολουθούν να είναι και τα αντίστοιχα ποσοστά για το σύνολο των εργαζομένων στη χώρα μας. Στη χειρότερη θέση όσον αφορά τη δυνατότητα συμμετοχής σε τέτοιες δραστηριότητες το 2024 βρίσκονται οι άνεργοι με το αντίστοιχο ποσοστό να διαμορφώνεται στο 56,3% (έναντι 37,4% στην ΕΕ), ακολουθούμενοι από τα μη οικονομικά ενεργά άτομα (πλην συνταξιούχων) και τους εργαζομένους πλην μισθωτών με τα σχετικά ποσοστά να διαμορφώνονται στο 31,7% και στο 24,1% αντίστοιχα.
Πιο βελτιωμένη είναι η εικόνα που καταγράφεται στην ομάδα των συνταξιούχων, με το ποσοστό όσων δήλωνε το 2024 αδυναμία συμμετοχής τακτικά σε δραστηριότητες αναψυχής να περιορίζεται στο 19%, παραμένοντας όμως σημαντικά υψηλότερο έναντι του αντίστοιχου ποσοστού στο σύνολο της ΕΕ (απόκλιση 9,3 ποσοστιαίων μονάδων).
Ιδιαίτερα διαφωτιστικός σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης των εργαζομένων στη χώρα μας είναι ο δείκτης της υποκειμενικής φτώχειας, που δείχνει το ποσοστό όσων ατόμων δηλώνουν ότι τα βγάζουν πέρα οικονομικά με δυσκολία ή με μεγάλη δυσκολία. Tο ποσοστό αυτό ανήλθε στην Ελλάδα στο 57,1%, σημειώνοντας μικρή μόνο βελτίωση τόσο έναντι του 2023 (58,8%) όσο και έναντι του 2019 (63,3%).
Ανησυχητική εξέλιξη η μείωση του πληθυσμού
Μια ιδιαίτερα ανησυχητική εξέλιξη για τις αναπτυξιακές προοπτικές της ελληνικής οικονομίας και των περιφερειών της είναι η μείωση του πληθυσμού στη χώρα μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο σύνολο της επικράτειας ο πληθυσμός τα χρόνια της πολυκρίσης (2009-2024) μειώθηκε κατά 6,3%, από 11,1 εκατ. κατοίκους το 2009 σε 10,4 εκατ. το 2024. Αντίστοιχα ανησυχητική μείωση παρουσίασε και ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της χώρας, το ύψος του οποίου μειώθηκε την ίδια περίοδο κατά 6,8% ή 335,7 χιλ. άτομα.
Η σημαντική αυτή πληθυσμιακή συρρίκνωση δεν σχετίζεται απλώς και μόνο με την τάση φυσικής δημογραφικής γήρανσης της χώρας που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια ως απόρροια του αρνητικού ισοζυγίου γεννήσεων και θανάτων. Μπορεί να θεωρηθεί, μεταξύ άλλων, και ως το αναμενόμενο αποτέλεσμα της βαθιάς οικονομικής κρίσης που βίωσε η Ελλάδα την προηγούμενη δεκαετία, η οποία μειώνοντας το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των πολιτών, ενίσχυσε το αίσθημα αβεβαιότητας και ανασφάλειας για το μέλλον, προκαλώντας την υποχώρηση του δείκτη γεννητικότητας και την αύξηση των ροών μετανάστευσης προς το εξωτερικό.
Δημογραφικό ανά Περιφέρεια
Φθίνουσα δημογραφική εξέλιξη κατέγραψε το ίδιο διάστημα το σύνολο σχεδόν των περιφερειών της χώρας.
Ειδικότερα, τη μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση πληθυσμού εμφάνισαν οι περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας (-13,7%), Πελοποννήσου (-9,5%), Στερεάς Ελλάδας (-9,4%) και Θεσσαλίας (-9%), ακολουθούμενες από τις περιφέρειες Ανατολικής Μακεδονίας ‒ Θράκης, Δυτικής Ελλάδας, Κεντρικής Μακεδονίας και Ηπείρου, οι οποίες εμφάνισαν μείωση πληθυσμού 7% και άνω. Μικρότερη δημογραφική συρρίκνωση κατέγραψαν οι περιφέρειες Αττικής (-5,4%), Ιονίων Νήσων (-3,6%) και Νοτίου Αιγαίου (1,4%), ενώ οριακή αύξηση πληθυσμού (0,7%) παρατηρήθηκε στις περιφέρειες Κρήτης και Βορείου Αιγαίου.
Αξιοσημείωτη ήταν το ίδιο διάστημα και η μείωση του εργατικού δυναμικού σε περιφερειακό επίπεδο.
Τη μεγαλύτερη ποσοστιαία πτώση εμφάνισε η Περιφέρεια Θεσσαλίας (-13,8%), ενώ μεγάλη συρρίκνωση εργατικού δυναμικού καταγράφηκε και στις περιφέρειες Αττικής (-10,4%), Ηπείρου (-8,5%), Δυτικής Μακεδονίας (-7,9%) και Ιονίων Νήσων (-7%), ενώ σχετικά πιο περιορισμένη ήταν η μείωση του ενεργού πληθυσμού, μεταξύ άλλων, στις περιφέρειες Πελοποννήσου (-5,4%), Νοτίου Αιγαίου (-5,1%) και Δυτικής Ελλάδας (-4,8%).
Αξίζει να σημειωθεί ότι η μοναδική περιφέρεια της χώρας που σημείωσε αύξηση τόσο του πληθυσμού όσο και του εργατικού δυναμικού ήταν η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου.
Βιοτικό επίπεδο και ασυμμετρίες μεταξύ Περιφερειών
Αποκαλυπτικά των επιπτώσεων που προκάλεσε η περίοδος της πολυκρίσης στο βιοτικό επίπεδο των πολιτών και των εργαζομένων που ζουν στις περιφέρειες της χώρας είναι η μεταβολή των μέσων πραγματικών αμοιβών εξαρτημένης εργασίας ανά ώρα απασχόλησης. Συγκριτικά με το 2009 οι περιφέρειες της χώρας στο σύνολό τους κατέγραψαν το 2022 μείωση αμοιβών που υπερέβαινε το 25%.
Η μεγαλύτερη μείωση παρατηρείται στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (-40,3%) και ακολουθούν οι περιφέρειες Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης (-35,6%), Βορείου Αιγαίου (-35%), Δυτικής Ελλάδας (-30,3%) και Ιονίων Νήσων (-30,1%). Αντίστοιχα μεγάλη πτώση των αμοιβών εξαρτημένης εργασίας ανά ώρα εργασίας σε πραγματικούς όρους κατέγραψαν και οι υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας, ενώ η μικρότερη μείωση σημειώθηκε στην Περιφέρεια Θεσσαλίας (-25,7%).
Υψηλά ποσοστά κινδύνου φτώχειας
Αντανάκλαση των παραπάνω μεταβολών είναι και οι παρατηρούμενες ασυμμετρίες μεταξύ περιφερειών όσον αφορά βασικούς δείκτες της ποιότητας ζωής των κατοίκων τους. Το ποσοστό του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, στη συντριπτική πλειονότητα των περιφερειών της χώρας ήταν το 2024 υψηλότερα από το αντίστοιχο στο σύνολο της ΕΕ.
Πολύ υψηλά ποσοστά κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού εντοπίζονται, μεταξύ άλλων, στις περιφέρειες Ιονίων Νήσων (41,4%), Δυτικής Μακεδονίας (36,3%), Δυτικής Ελλάδας (35,2%), Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης (33,8%), Βορείου Αιγαίου (33,2%) και Πελοποννήσου (32,3%). Αντίθετα, το 2024 κοντά στον εθνικό μέσο όρο της χώρας (26,9%) διαμορφώθηκαν τα αντίστοιχα ποσοστά στην Περιφέρεια Θεσσαλίας (25,8%) και στη Στερεά Ελλάδα (25,7%), ενώ τα λιγότερα επεισόδια φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού εντοπίστηκαν το ίδιο έτος στην Ήπειρο (19,6%), στο Νότιο Αιγαίο (20,3%) και στην Κρήτη (20,7%). Το 2024 στο σύνολο των 13 περιφερειών της χώρας καταγράφηκαν ποσοστά αρκετά υψηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ (6,4%).
Ειδικότερα, τα περισσότερα επεισόδια σοβαρής υλικής και κοινωνικής στέρησης ως προς το σύνολο του πληθυσμού εντοπίστηκαν στις περιφέρειες Ιονίων Νήσων (28%), Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης (21,4%), Πελοποννήσου (16%), Δυτικής Ελλάδας (15,8%) και Κεντρικής Μακεδονίας (15,6%), ενώ ποσοστά κοντά στον μέσο όρο της χώρας (14%) εμφάνισαν και οι περιφέρειες Αττικής (14%), Δυτικής Μακεδονίας (13,3%) και Στερεάς Ελλάδας (12,7%). Αντίθετα, τα χαμηλότερα ποσοστά σοβαρής υλικής και κοινωνικής στέρησης σημειώθηκαν στο Βόρειο Αιγαίο (7,7%), στην Ήπειρο (7,7%), στη Θεσσαλία (7,7%), στο Νότιο Αιγαίο (9,6%) και στην Κρήτη (9,6%), ποσοστά μάλιστα που είναι σημαντικά μικρότερα έναντι των αντίστοιχων το 2019. Πάρα το γεγονός όμως ότι και σε αρκετές περιφέρειες της Ελλάδας τα ποσοστά σοβαρής υλικής και κοινωνικής στέρησης το 2024 σημείωσαν πτώση συγκριτικά με το 2019, στα Ιόνια Νησιά πρωτίστως, αλλά και στις περιφέρειες Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης, Κεντρικής Μακεδονίας και Στερεάς Ελλάδας, τα αντίστοιχα ποσοστά σημείωσαν αύξηση.
Ενδεικτικά του χαμηλού επιπέδου διαβίωσης σε αρκετές περιφέρειες της χώρας είναι και τα σχετικά υψηλά ποσοστά πολιτών που αδυνατούν να πραγματοποιήσουν ιατρικές εξετάσεις εξαιτίας οικονομικής στενότητας, μεγάλης λίστας αναμονής ή απόστασης. Σε αντίθεση με την ΕΕ, το 2024, τόσο στη χώρα μας όσο και στο σύνολο των περιφερειών της, καταγράφηκε σημαντική άνοδος του ποσοστού αυτού.
Τα σχετικά χαμηλά ακόμη ποσοστά απασχόλησης σε πολλές περιφέρειες της χώρας έχουν επίσης ως συνέπεια αρκετές από αυτές να εμφανίζουν υψηλό, σε σχέση με τον εθνικό και ευρωπαϊκό μέσο όρο, ποσοστό πολιτών που διαβιούν σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας. Έτσι, το 2024 στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 13,3%, τιμή που, αν και μικρότερη από εκείνη του 2019, υπερβαίνει κατά 5,8 και 5,4 ποσοστιαίες μονάδες την αντίστοιχη μέση τιμή στο σύνολο των περιφερειών της χώρας και στην ΕΕ. Υψηλά ποσοστά πολιτών που διαβιούν σε νοικοκυριό με χαμηλή ένταση εργασίας εμφάνισαν το 2023 και οι περιφέρειες Στερεάς Ελλάδας (10%), Δυτικής Ελλάδας (9,7%), Θεσσαλίας (9,6%), Κεντρικής Μακεδονίας (9,2%) και Ανατολικής Μακεδονίας ‒ Θράκης (8,8%).
Σαφώς πιο βελτιωμένη έναντι των άλλων περιοχών της χώρας ήταν η εικόνα σε νησιωτικές περιφέρειες (Νότιο Αιγαίο, Ιόνια Νησιά, Κρήτη, Βόρειο Αιγαίο), καθώς και στις περιφέρειες Ηπείρου (4,6%) και Αττικής (6,5%), όπου τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν χαμηλότερα του μέσου όρου της ΕΕ. Παρ’ ότι η αύξηση της απασχόλησης τα τελευταία τέσσερα χρόνια είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του ποσοστού πολιτών που ζουν σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, τα ποσοστά αυτά είναι ακόμη υψηλά.
Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη ανάληψης δράσεων για την αύξηση της απασχόλησης, ειδικά στις περιφέρειες που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα οξυμμένο πρόβλημα ανεργίας.
