Γράφει ο Τσιαμήτρος Κ. Γιάννης
‘Τo λεν οι κούκοι στa βουνά κι οι πέρδικες στa πλάγια, τo λέει κι o πετροκότσυφας σ’ αντάρτικα λημέρια. Οι αντάρτες εσκορπίσανε, γινήκανε μπουλούκια ο Μπρούφας στο Μορίχοβο, Ζαρκάδας στα Καλιάρια, κι ο Τάκης ο περήφανος ψηλά στο Περιστέρι. Και πάλιν εσυνάχτηκαν στην Παναγιά Λιμνίτσα κι εκείθεν στέλνουν προσταγές και την Τουρκία τρομάζουν: Τούρκοι, καθήστε φρόνιμα! Σας καίμε τα χωριά σας. Δεν είναι ο περσινός καιρός Βουλγάροι αρκουδιαραίοι, μον’ είναι Ελληνόπουλα, πού ζούνε στα λαγκάδια και πολεμούνε την Τουρκιά και νύχτα και ημέρα .’ i Έτσι και με άλλες πολλές παραλλαγές ύμνησε η λαϊκή μούσα τον Αθανάσιο Μπρούφα.
Είναι γνωστό ότι, εκτός της δράσης Μακεδόνων εντός και εκτός Μακεδονίας το 1821, έχουμε και αργότερα αρκετά επαναστατικά κινήματα σε αυτήν, όπως η κίνηση του Τσάμη Καρατάσου (‘Γερο Τσάμη’) στη Χαλκιδική το 1854, η επανάσταση του 1878 στον Όλυμπο και στα Πιέριαii κ.ά. Βέβαια, όταν ομιλούμε για Μακεδονικό Αγώνα γενικά, εννοούμε την περίοδο 1904-1908. Ωστόσο, αυτός ο Αγώνας δεν αναφάνηκε εντελώς ξαφνικά το 1904! Έχουμε και πρώιμα στάδια του σε ανεπίσημο βαθμό, αλλά με εξαιρετικό ζήλο και θέρμη. Άτυπα μπορούμε να πούμε ότι άρχισε γύρω στο 1870, ως αντίδραση στη σύσταση της αυτόνομης Βουλγαρικής Εξαρχίαςiii.
Η θεωρία του Πανσλαβισμού μαζί με τον Ρουμανισμό δεν είναι καθόλου αμελητέα στοιχεία στην όλη υπόθεση. Η ταύτιση της έννοιας του εξαρχικού με αυτή του Βούλγαρου καθόρισε απόλυτα τον εθνοφυλετισμό της Εξαρχίας και τη διείσδυση των Βουλγάρων όλο και νοτιότερα με άγριες προπαγάνδες (βουλγάρικα σχολεία και θηριώδη ένοπλα βουλγάρικα αντάρτικα σώματα). Παράλληλα, η ρουμανική προπαγάνδα επιδίωξε την εθνολογική ταύτιση των Βλάχων του ελληνικού χώρου με τους Ρουμάνους της Μολδοβλαχίας (μακεδονορουμανικό κομιτάτο-Α.Μαργαρίτης)iv .
Έτσι έχουμε αντίδραση από τους Έλληνες σε Αθήνα, Οθωμανική επικράτεια κλπ: ίδρυση (1867) της μυστικής οργάνωσης: ‘Νέα Φιλική Εταιρεία’ v - Πυχεωνικάvi , ίδρυση της ‘Μακεδονικής Επιτροπής’ το 1878 στην Αθήνα, ίδρυση (1894) της μυστικής πατριωτικής οργάνωσης, ‘Εθνική Εταιρεία’ (μέρος της το ‘Μακεδονικό Κίνημα’) με συνέπεια τη συγκρότηση ελληνικών ανταρτικών ομάδων κλπ.
Θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στον πρωτοπόρο Μακεδόνα αγωνιστή, Αθανάσιο Μπρούφα. Οφείλουμε να τονίσουμε ότι τα αρχεία του ερασιτέχνη, πλην όμως σοβαρού ερευνητή, Γεωργίου Θ. Λυριτζήvii, μας παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τη δράση του και για την ‘Εθνική Εταιρεία’. Παραθέτουμε εν συντομία τη δράση του από 1870 μέχρι το θάνατό του το 1896.
Ο Α. Μπρούφας γεννήθηκε στο Παλαιοκριμίνι της περιοχής του Βοΐου το 1850 (ή 1851). Γύρω στο 1865 κατέβηκε με τα αδέλφια του, Δημήτριο και Αναστάσιο στην Αθήνα, όπου εργάστηκε. Το 1870 επέστρεψε στο χωριό και διαπληκτίστηκε με το εκεί μπέη, με αποτέλεσμα να φύγει στην Αθήνα και ο μπέης να σκληρύνει τη στάση του απέναντι στους συγχωριανούς του Μπρούφα. Λόγω ερήμωσης του χωριού, η οικογένεια του μετοίκησε στο χωριό Στεχάζι (νυν Αηδόνια) Γρεβενών. Το μυαλό του, όμως, ήταν στη Μακεδονία που δεινοπαθούσε, τόσο από τους Τούρκους, όσο και από τους εξαρχικούς Βούλγαρους. Πήγε έτσι στη Μακεδονία. Η επαναστατική του δράση σε ελληνικά αντάρτικα σώματα του ήταν εξαιρετική στα τέλη της 10ετίας 1870 (κυρίως 1878) και στη περιοχή του, αλλά και στα ορεινά Κορέστια (Καστοριάς) & Πισοδέρι (Φλώρινας). Το 1881 (χρόνος προσάρτησης της Θεσσαλίας) κατέβηκε στην ελεύθερη Ελλάδα μαζί με άλλους Μακεδόνες οπλαρχηγούς. Εγκαταστάθηκε αρχικά στον Τύρναβο, όπου άνοιξε καφενείο που υπήρξε κέντρο πατριωτικής δράσης και στη συνέχεια στον Αμπελώνα Λάρισαςviii. Ο Α. Μπρούφας, κατά τη δράση του στη περιοχή Κορεστίων, είχε αναπτύξει ιδιαίτερες σχέσεις με την κυρίαρχη τότε μορφή του πρώιμου Μακεδονικού Αγώνα, τον Α. Πηχεώνα ix , ο οποίος τον είχε εξοπλίσει με όπλα κλπ.
Το 1893 συγκροτήθηκε μυστικά η ΕΜΕΟ, οι περισσότεροι λένε στη Θεσ/νίκη. Ήταν μια εσωτερική μακεδονική επαναστατική οργάνωση, τάχα για μια αυτόνομη Μακεδονία, στην ουσία όμως αποδείχθηκε μια οργάνωση για το συμφέρον της Βουλγαρίας. Τον επόμενο χρόνο (1894), στη Αθήνα συστήθηκε επίσης μυστικά η ‘Εθνική Εταιρεία’ από χαμηλόβαθμους έλληνες αξιωματικούς με ερείσματα ωστόσο στη υψηλή κοινωνία των Αθηνών και σε μια ανώτατη αόρατη αρχή. Κύριος σκοπός της ήταν η ‘αναζωπύρωση του εθνικού φρονήματος’, η απελευθέρωση των δούλων Ελλήνων και βέβαια η προστασία του ελληνισμού από τη βουλγαρική Εξαρχία.
Μέσα στα πλαίσια της δράσης αυτής της Εταιρείας, ο υπεύθυνος της στα Τρίκαλα, Εμμανουήλ Λυκούδης, βρήκε Μακεδόνες, βετεράνους αγωνιστές, καθώς και άλλους για τη συγκρότηση της ‘Μακεδονικής Κίνησης’. Το πρώτο σώμα αυτής είχε ως αρχηγό το ικανό βετεράνο, Α. Μπρούφα. Στο προαναφερθέν αρχείο του Γεωργίου Θ. Λυριτζή υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες για τη δράση αυτού του σώματος στο Βέρμιο το 1896. Σύντομα, αρκούμαστε στα εξής:
7 Ιουλίου 1896: έλευση του σώματος (89 άντρες) από θάλασσα μεσάνυκτα στη Σκάλα Ελευθεροχωρίου Πιερίας (νυν όρμος Μεθώνης). Το σώμα ακολούθησε το δρομολόγιο: Σκάλα Ελευθεροχωρίου - Μοναστήρι Μακρυράχης - Σπουρλίτα (νυν Ελαφίνα) - Παλατίτσια - Βεργίνα - Μετόχι Σκήτης Προδρόμου - διανυκτέρευση εκεί.
8 Ιουλίου: πέρασε τον Αλιάκμονα και πήγε στο Χάντοβο (νυν Πολύμυλος), όπου συνάντησε κάποιους τούρκους βοσκούς.
9 Ιουλίου: τις πρωινές ώρες έφθασε στο Καρατσαϊρ (περιοχή Ξηρολιβάδου), όπου αντίκρισε απο μακριά ένα απόσπασμα 100-150 Τούρκων στρατιωτών από τη Βέροια, το οποίο είχε ειδοποιηθεί από τους τούρκους βοσκούς του Πολύμυλου. Ακολούθησε συμπλοκή και μάχη. Στις 3 το απόγευμα τελικά το σώμα του Μπρούφα νίκησε. Αποτέλεσμα: Σκοτώθηκαν πάνω από 50 Τούρκοι & πιάστηκαν 18 αιχμάλωτοι μαζί με τον ανθυπολοχαγό τους. Το ελληνικό σώμα είχε 4 αγνοούμενους.
10 Ιουλίου: τα χαράματα κοντά στα καλύβια του Σελίου παρουσιάστηκε μεγάλη δύναμη τούρκικου στρατού με συνοδεία ιππέων. Ο Μπρούφας με ψυχραιμία και θάρρος, μέσω του αιχμαλώτου ανθυπολοχαγού, τους εξήγησε ότι: ο σκοπός του ήταν άλλος (βούλγαροι κομιτατζήδες) και δεν ήρθε να βλάψει Οθωμανούς. Αν όμως δεχόταν επίθεση από αυτούς, ήξερε να προστατέψει το σώμα του. Έτσι ο Τούρκοι απομακρύνθηκαν και άφησαν το ελληνικό σώμα να περάσει. Ο Μπρούφας κατόπιν απελευθέρωσε τους ήδη αφοπλισμένους Τούρκους αιχμαλώτους, με τον καθένα να κρατάει από ένα ραβδί. Ο Γ.Θ. Λυριτζής στο αρχείο του παραθέτει με δική του γραφή τα όσα είχε γράψει ο Μπρούφας σαν προκήρυξη προς τους Τούρκους άρχοντες. Αυτή παραδόθηκε στον αιχμάλωτο ανθυπολοχαγό για επίδοσή της στη Βέροια.
Η μάχη αυτή είχε ενθουσιώδη απήχηση στη κοινή γνώμη της ελεύθερης και μη Ελλάδας και δυσάρεστη στους Οθωμανούς, οι οποίοι τελικά επικήρυξαν το κεφάλι του Μπρούφα με 2.000 λίρες.
Τελικά το αντάρτικο σώμα του Α. Μπρούφα διαλύθηκε στις 19 Ιουλίου από τούρκικα αποσπάσματα βόρεια στη περιοχή Μορίχοβου x (βόρεια πλευρά του Καϊμάκτσαλαν, νυν νότιο μέρος του κράτους των Σκοπίων), μετά από μάχη στη στενωπό Ντεμίρ Καπού (Σιδηρές Πύλες), μια ώρα απόσταση από το Καφαντάρ (Τίκφες). Ο Μπρούφας τραυματίστηκε στο μηρό και δεν γνωρίζουμε επακριβώς πότε και πώς πέθανε. Ωστόσο, ο θάνατός του πρέπει να συνέβη τέλη Ιουλίου αρχές Σεπτεμβρίου 1896.
Ο Αθανάσιος Μπρούφας υπήρξε ένας θαρραλέος, ατρόμητος και αυθεντικός Έλληνας πρωτοπόρος αγωνιστής του πρώιμου Μακεδονικού Αγώνα. Δοξάστηκε και υμνήθηκε από τους Έλληνες Μακεδόνες με πλήθος δημοτικών τραγουδιών. Το χωριό του, Αηδόνια Γρεβενών, όπου η οικογένεια του έζησε το περισσότερο καιρό, τον τίμησε δεόντως (προτομήxi κλπ). Δυστυχώς δεν υπάρχει στον επίσημο κατάλογο των Μακεδονομάχων. Θεωρούμε ότι τέτοιοι αγωνιστές πρέπει να αναγνωρίζονται όπως τους αρμόζει από το επίσημο κράτος, γιατί πρωτοστάτησαν σε πολύ χαλεπούς και δύσκολους καιρούς του Ελληνισμού.
Βιβλιογραφική παραπομπή:
i Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών: Πετρόπουλος Δ. Α. (1968). Δημοτικά τραγούδια του Μακεδονικού Αγώνα. Μακεδονικά, 8(1), 323–364. https://doi.org/10.12681/makedonika.309, σελ. 335-336 τραγούδι αφιερωμένο στον Αθανάσιο Μπρούφα.
ii Αθανάσιος Μπρούφας: ‘Ένας πρωτοπόρος του Μακεδονικού Αγώνα’, Μιχάλης Στούκας, 30.11 2019, εφ. ‘Πρωτοθέμα’.
iii Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο https://users.sch.gr/markmarkou/1871_1900/1872/non_can/bul1872.htm
iv Ο Μακεδονικός Αγώνας (μέρος 1ο): Τα πρόδρομα γεγονότα (1870-1893) https://istorikakastorias.blogspot.com/2011/08/blog-post_26.html 27.08.2011. Ιστορικά Καστοριάς: πρότζεκτ ιστορικής έρευνας (έχει σημαντικές πηγές). Ο Πηχεών είχε συγκρουστεί με φιλορουμανική μερίδα της Καστοριάς και τον Α. Μαργαρίτη (γνωστού ιδρυτή ρουμανικών σχολείων στις ελληνικές χώρες).
v ο.π. ο Μπρούφας είχε συνεργαστεί με τον Πηχεώνα.
vi -Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών: βιβλιοκρισία Αγγελόπουλος Α. (1983) του βιβλίου του Κωνσταντίνου Α. Βακαλοπούλου: Ο Βόρειος Ελληνισμός κατά την πρώιμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα (1878-1894). Απομνημονεύματα Αναστασίου Πηχεώνα. Μακεδονικά, 23(1), 408-412. https://doi.org/10.12681/makedonika.349 Ο Α. Αγγελόπουλος‘ γράφει στη σελίδα 411: …Τα Πηχεωνικά αποτελούσαν μέχρι τη δημοσίευση της εργασίας αυτής ένα εντελώς άγνωστο κεφάλαιο της νεοελληνικής ιστορικής βιβλιογραφίας….
vii Αρχείο Γεωργίου Θ Λυριτζή με τίτλο: ‘Άγωνιστής-Μακεδονομάχος Αθανάσιος Μπρούφας και το αντάρτικο σώμα του’. Βρίσκεται στη Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης. Εργασίες του (10ετία 60) https://atom.kozlib.gr/index.php/informationobject/browse?ancestor=2648&topLod=0&view=card&onlyMedia=1
viii Αθανάσιος Μπρούφας: ‘Ένας πρωτοπόρος του Μακεδονικού Αγώνα’, Μιχάλης Στούκας, 30.11 2019, εφ. ‘Πρωτοθέμα’.
ix ‘Τα Πηχεωνικά’, ‘Σύλλογος: Φίλοι Μουσείου Μ. Αγώνα Ν. Καστοριάς’, επιμέλεια Χ. Σ. Παπασταύρου. Ανάτυπο από το βιβλίο του Κ. Βακαλόπουλου, ‘Ο βόρειος ελληνισμός κατά την πρώιμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα (1878-1894). Απομνημονεύματα Αναστάσιου Πηχεώνα’, ΙΜΧΑ, Θεσ/νίκη, 1983, σ. 405-406.
x Η δράση και ο θάνατος του Αθανάσιου Μπρούφα στο Μακεδονικό αντάρτικο του 1896 απόσπασμα άρθρου του Χαλάστρα Κωνσταντίνου από το περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, τεύχος 263, Φεβρουάριος 2019 https://cognoscoteam.gr/archives/8638
xi Ο Οπλαρχηγός Αθανάσιος Μπρούφας. Ντερόπουλος Χριστόφορος, συνταξιούχος δάσκαλος, 2017 στην ιστοσελίδα του χωριού Αηδόνια .
https://web.archive.org/web/20200223122127/http://aidoniagrevenon.gr/mproufas.html
Φωτογραφίες: Αθανάσιος Μπρούφας (1,
2), τοπωνύμιο ‘του Μπρούφα’ (3) & προκήρυξη του με γραφή του Γ. Θ. Λυριτζή
(4)]
