Ενα θέμα που μπορεί να αφορά ως ρεπορτάζ στην Θεσσαλία, αλλά ενδιαφέρει και όλους τους αγροτικούς νομούς της χώρας, αναδεικνύει το Dnews.gr (Δικαιολογητικά) σχετικά με τα φυτοφάρμακα που έρχονται από Τουρκία και Βουλγαρία.
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, «η οικονομική πίεση και η κλιματική κρίση γονατίζουν τους αγρότες, το λαθρεμπόριο απαγορευμένων φυτοφαρμάκων ανθεί — με σοβαρούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία, το περιβάλλον και την ασφάλεια της τροφικής αλυσίδας».
Το δημοσίευμα αναφέρει:
«Καθώς το κόστος ψεκασμού των καλλιεργειών με φυτοφάρμακα αυξάνεται διαρκώς, οι αγρότες στον θεσσαλικό κάμπο στρέφονται σε μια φθηνότερη εναλλακτική: υγρά σε πλαστικά μπουκάλια χωρίς ετικέτα, που διακινούνται λαθραία μέσω ξηράς και θάλασσας. Σύμφωνα με δώδεκα αγρότες της περιοχής που μίλησαν στο Reuters, τα προϊόντα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά - αλλά και δυνητικά πιο επικίνδυνα.
Εργαστηριακές αναλύσεις που περιήλθαν σε γνώση του πρακτορείου δείχνουν ότι τα εν λόγω σκευάσματα περιέχουν φυτοφάρμακα τα οποία έχουν απαγορευτεί εδώ και χρόνια στην Ευρωπαϊκή Ένωση, λόγω πιθανών κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία ή το περιβάλλον.
Η κατάσταση στην Ελλάδα, όπως περιγράφεται από αγρότες, αιρετούς αξιωματούχους, στελέχη των διωκτικών αρχών και ειδικούς της βιομηχανίας φυτοπροστασίας, αντανακλά ένα ευρύτερο φαινόμενο σε ολόκληρη την ΕΕ, όπου οι αρχές διαπιστώνουν ότι η χρήση απαγορευμένων ή παραποιημένων φυτοφαρμάκων βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα.
Το πρόβλημα αυτό οξύνεται τη στιγμή που η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει τη μείωση ακόμα και των εγκεκριμένων αγροχημικών, στο πλαίσιο της «πράσινης μετάβασης».
Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ, τουλάχιστον το 14% των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται σήμερα στους αγρούς των κρατών-μελών είναι παράνομα – ποσοστό αυξημένο σε σχέση με το 10% του 2015.
Στην Ελλάδα, η Ένωση Προστασίας Φυτών (ΕΣΥΦ), που εκπροσωπεί τις εταιρείες φυτοφαρμάκων, εκτιμά ότι σε ορισμένες περιοχές της χώρας το ποσοστό αυτό φτάνει το 25%.
Το 2022 κατασχέθηκαν στην Ευρώπη ποσότητες-ρεκόρ ύψους 2.040 τόνων παράνομων φυτοφαρμάκων, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της Europol - τέσσερις φορές περισσότερες σε σύγκριση με το 2019.
Ωστόσο, οι αρχές στην Ελλάδα, αλλά και σε μεγάλες αγροτικές χώρες της ΕΕ όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Ισπανία, προειδοποιούν πως το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος είναι πιθανότατα πολύ μεγαλύτερο, καθώς μεγάλο μέρος του λαθρεμπορίου παραμένει αόρατο.
«Πρόκειται για ένα χρόνιο πρόβλημα», σχολίασε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, απαντώντας σε σχετικές ερωτήσεις του Reuters. Όπως είπε, η καταπολέμηση του λαθρεμπορίου είναι ευθύνη των κρατών-μελών, ωστόσο η Επιτροπή εργάζεται για την ταχύτερη έγκριση νέων, νόμιμων ουσιών ώστε να βοηθηθούν οι αγρότες στον αγώνα τους κατά των παρασίτων.
Ο Έλληνα υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης, Κώστας Τσιάρας, δήλωσε στο Reuters ότι η κυβέρνηση προσπαθεί να προστατεύσει τη δημόσια υγεία, να στηρίξει τους αγρότες και να προωθήσει μια ασφαλή και νόμιμη αγροτική παραγωγή. «Ο αγώνας κατά της παρανομίας αποτελεί προτεραιότητά μας», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Ζήτημα επιβίωσης ή εγκληματική πράξη που δηλητηριάζει την τροφική αλυσίδα;Οι Έλληνες αγρότες είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στο εμπόριο παράνομων φυτοφαρμάκων, εξαιτίας των μακροχρόνιων επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης 2010–2018, αλλά και της κλιματικής αλλαγής, η οποία έχει «στεγνώσει» τη γη, προκαλώντας εκρήξεις προσβολών από παράσιτα.Ορισμένοι αγρότες δήλωσαν ότι τα φυτοφάρμακα αντιστοιχούν ακόμη και στο 50% των ετήσιων εξόδων τους. Ένα λίτρο δημοφιλούς εντομοκτόνου κοστίζει έως και 380 ευρώ – ενώ στο παράνομο εμπόριο το αντίστοιχο σκεύασμα διατίθεται έναντι 200 με 230 ευρώ.Οι υψηλές τιμές απειλούν τον βιοπορισμό των αγροτών στη Θεσσαλία, τη «σιταποθήκη» της χώρας, η οποία παράγει μήλα, αμύγδαλα, δημητριακά και βαμβάκι. Πολλοί οπωρώνες έχουν εγκαταλειφθεί, καθώς οι αγρότες αναζητούν αλλού εργασία.
«Για να επιβιώσει ένας αγρότης, πρέπει να γίνει εγκληματίας;» διερωτάται ο Γιώργος Ζέικος, τέταρτης γενιάς μηλοπαραγωγός και επικεφαλής συνεταιρισμού στο χωριό Αγιά.
«Άλλο να παραβιάζεις τον νόμο για το κέρδος και άλλο για να τα βγάλεις πέρα», τονίζει. Ο ίδιος λέει ότι έχει αρνηθεί προσφορές για χρήση παράνομων φυτοφαρμάκων - όμως αγρότες σε έξι χωριά του θεσσαλικού κάμπου ανέφεραν στο Reuters πως οι ίδιοι, συγγενείς ή γείτονές τους τα έχουν δοκιμάσει.Ένα ακόμη κίνητρο είναι η αντίληψη ότι τα απαγορευμένα σκευάσματα είναι πιο αποτελεσματικά. Στο χωριό Μεταμόρφωση, όπου υπάρχουν πολλοί βαμβακοπαραγωγοί, αγρότες θυμούνται πώς παλαιότερα φυτοφάρμακα, σήμερα απαγορευμένα, ήταν τόσο ισχυρά ώστε τα πουλιά δεν πλησίαζαν τα χωράφια μετά τον ψεκασμό.Σήμερα, λένε, αναγκάζονται να ρίχνουν τη διπλάσια δόση από την προτεινόμενη στα νόμιμα προϊόντα.
Ο Γιώργος Ποντίκας, πρόεδρος της ΕΣΥΦ και διευθύνων σύμβουλος της ελληνικής θυγατρικής της ελβετικής Syngenta, απορρίπτει τους ισχυρισμούς των αγροτών ότι τα φυτοφάρμακα είναι ακριβά και αναποτελεσματικά. Αντίθετα, επιρρίπτει ευθύνες στις αρχές για την έλλειψη επαρκούς εποπτείας και κυρώσεων. «Όποιος δηλητηριάζει την τροφική αλυσίδα για να αποκομίσει κέρδος, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εγκληματίας», δηλώνει.
Πώς γινεται το παράνομο εμπόριο φυτοφαρμάκων
Τα προϊόντα εισάγονται λαθραία στην Ελλάδα οδικώς από τη Βουλγαρία, κρυμμένα σε ρεζέρβες αυτοκινήτων, ή δια θαλάσσης με σχεδίες που χρησιμοποιούν διακινητές μεταναστών από την Τουρκία προς την Ευρώπη, σύμφωνα με μαρτυρίες αγροτών και αξιωματούχων.
Σε ένα χωριό, παραγωγός αμυγδάλων ανέφερε πως είχε οδηγήσει ο ίδιος μέχρι τη Βουλγαρία, απ’ όπου προμηθεύτηκε πέντε κούτες με πλαστά φυτοφάρμακα για τον εαυτό του και τους γείτονές του. Σε άλλη περίπτωση, αγρότης δήλωσε ότι κάτοικοι του χωριού λειτουργούν ως μεσάζοντες για έναν άνδρα γνωστό ως «ο Βούλγαρος». Όταν εκείνος πρόκειται να έρθει, μαζεύουν παραγγελίες από τους υπόλοιπους.
Οι αγρότες πληρώνουν με μετρητά, ψεκάζουν τη νύχτα και στη συνέχεια καίνε τα άδεια δοχεία για να εξαφανίσουν τα ίχνη, όπως είπαν στο Reuters.
«Αν το θέλεις, το βρίσκεις», λέει ο Θανάσης Κωστής, αγρότης από τη Μεταμόρφωση, διευκρινίζοντας πάντως ότι ο ίδιος δεν έχει χρησιμοποιήσει παράνομα σκευάσματα.
Όσοι παραδέχτηκαν πως έχουν χρησιμοποιήσει τέτοια φυτοφάρμακα ζήτησαν να διατηρηθεί η ανωνυμία τους, φοβούμενοι αντίποινα από τις αρχές.Η Υπηρεσία Ασφάλειας Τροφίμων της Βουλγαρίας ανέφερε πως από τον Οκτώβριο έχει εντατικοποιήσει τους ελέγχους για την καταπολέμηση του εμπορίου και της χρήσης μη εγκεκριμένων προϊόντων. Από την πλευρά του, το τουρκικό Υπουργείο Εμπορίου δεν απάντησε σε σχετικό αίτημα του Reuters για σχόλιο.
Η δραστηριότητα αποκτά όλο και πιο οργανωμένη δομή, παρόμοια με εκείνη του οργανωμένου οικονομικού εγκλήματος, σύμφωνα με υψηλόβαθμο αξιωματούχο της ΕΛ.ΑΣ., ο οποίος μίλησε ανώνυμα. Οι ρόλοι είναι διακριτοί: εισαγωγή, αποθήκευση, διανομή. Εν τω μεταξύ, η αστυνομία βασίζεται κυρίως σε πληροφοριοδότες, ανέφεραν τρεις αξιωματούχοι της αστυνομίας και της αγοράς φυτοπροστασίας.
Ο Δημήτρης Σταυρίδης, επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας Θεσσαλίας, παραδέχτηκε ότι θα μπορούσαν να γίνονται περισσότεροι έλεγχοι στις λαϊκές αγορές, αλλά σημείωσε πως ορισμένες περιφέρειες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υποστελέχωσης.
Οι αγρότες είναι αυτοί που κινδυνεύουν περισσότερο
Τα κατασχεμένα φυτοφάρμακα αποστέλλονται στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο στην Αθήνα για ανάλυση. Πολλά φτάνουν με βουλγαρικές, τουρκικές ή ακόμα και χειρόγραφες ετικέτες.
Ορισμένα πλαστά προϊόντα μοιάζουν με εγκεκριμένα σκευάσματα της Ε.Ε., αλλά ενδέχεται να περιέχουν επικίνδυνα υποκατάστατα, όπως άγνωστους διαλύτες, ενώ σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, νόμιμα θεωρούνται μόνο τα φυτοφάρμακα που φέρουν ελληνικές ετικέτες.Οι απαγορεύσεις της Ε.Ε. έχουν βασιστεί σε αξιολογήσεις που εντόπισαν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία, όπως βλάβες στο ήπαρ, τα νεφρά ή τους πνεύμονες, καθώς και ενδεχόμενη καρκινογόνο δράση. Ωστόσο, ορισμένα από τα ίδια χημικά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται νόμιμα σε άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων και οι ΗΠΑ.
Μόνο το 2024, σε εργαστηριακούς ελέγχους που έχει στη διάθεσή του το Reuters, ανιχνεύθηκαν στην Ελλάδα περισσότερα από δώδεκα απαγορευμένα φυτοφάρμακα — κάποια εκ των οποίων έχουν τεθεί εκτός νόμου ήδη από το 2009.
«Το πρόβλημα είναι σοβαρό», δηλώνει ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας, Δημήτρης Κουρέτας, καθηγητής τοξικολογίας, αναφερόμενος σε έρευνες για τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία.
Τον τελευταίο χρόνο, δέκα απαγορευμένα σκευάσματα εντοπίστηκαν σε ελληνικά αγροτικά προϊόντα όπως ελιές, κεράσια, ντομάτες, σταφύλια και πορτοκάλια, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης.
Ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι ο κίνδυνος για τους καταναλωτές από χαμηλά επίπεδα φυτοφαρμάκων είναι ελάχιστος, οι αγρότες που έρχονται σε άμεση επαφή με τα παράνομα σκευάσματα εκτίθενται σε σημαντικά μεγαλύτερους κινδύνους.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, πνευμονολόγοι στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας παρατήρησαν πως πολλοί ασθενείς που κάπνιζαν και εκτίθεντο ταυτόχρονα σε φυτοφάρμακα ανέπτυσσαν μια σπάνια μορφή πνευμονικής ίνωσης. Το 2006, οι δημοσιευμένες τους μελέτες, σε συνδυασμό με αντίστοιχα ευρήματα στη Γαλλία, συνέβαλαν στην επίσημη αναγνώριση μιας νόσου που σήμερα είναι γνωστή ως Συνδυασμένη Πνευμονική Ίνωση και Εμφύσημα (CPFE).
«Σχεδόν όλοι οι ασθενείς που είχαν έκθεση και στο κάπνισμα και στα φυτοφάρμακα ανέπτυξαν αυτή τη διακριτή παθολογία», λέει ο γιατρός Ηλίας Δήμεας.
Σε άλλες αγροτικές περιοχές της χώρας, γιατροί αναφέρουν αύξηση των αναπνευστικών νοσημάτων τα τελευταία χρόνια, πιθανώς λόγω της έκθεσης σε φυτοφάρμακα, και έχουν αρχίσει να καταγράφουν το επαγγελματικό ιστορικό των ασθενών τους.Οι αγρότες, ωστόσο, δείχνουν να υποβαθμίζουν τον κίνδυνο: «Όλα τα φυτοφάρμακα έχουν συνέπειες», λέει ο Κωστής από τη Μεταμόρφωση. «Είχα μάσκα, αλλά φέτος δεν τη φόρεσα καθόλου».
