Του Απόστολου Ιωσηφίδη
Προαναγγέλοντας τον πανηγυρικό εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου στην, μεταξύ Καστανιάς και Πολυμύλου, Ζωοδόχο Πηγή[1], και προσκαλώντας τους εκ Θεσσαλονίκης, Βεροίας και Κοζάνης ευλαβείς προσκυνητές και φυσιολάτρες εκδρομείς, ο Ορειβατικός Σύνδεσμος Κοζάνης, το 1933[2], και η οικεία Εκκλησιαστική Επιτροπή, το 1936[3], προβάλλουν το απαράμιλλο κάλλος και την απεριόριστη θέα που προσφέρουν στους επισκέπτες τους οι κορυφές του Βερμίου.
Προς πιστοποίηση των επαγγελιών τους υπενθυμίζουν, στους αποδέκτες των προκηρύξεών τους, τον ενθουσιασμό από τον οποίο κατελήφθη και τον θαυμασμό που αυθόρμητα, δημόσια και δοξολογικά εκδήλωσε κατά την διέλευσή του από την Ζωοδόχο Πηγή ο Ούγγρος ελληνιστής Αντρέας Χόρβατ:
«Ἀδύνατον ἄνθρωπος μὲ ψυχὴν καὶ καρδιὰ νὰ μὴ ἐξυψωθῇ καὶ νὰ μὴ συγκινηθῇ βλέπων τὸ γέρο-Ὄλυμπον νὰ τινάζῃ πίσω τὴν χαίτη του, τὰ Πιέρια ὄρη νὰ προβάλλουν τὰ ἀειθαλῆ των δάση, τὸν Ἀλιάκμονα ὀφιοειδῶς κάτω νὰ στέλνῃ εἰς τοὺς πόδας τῶν Πιερίδων παρθένων Μουσῶν τὰ ἀργυρᾶ νερά του.
Τόσον μεγαλοπρεπὲς καὶ ὑποβλητικὸν εἶνε τὸ θέαμα ἐκεῖ εἰς τὰ σύνορα τοῦ νομοῦ Κοζάνης καὶ Θεσσαλονίκης, ὥστε ὁ Οὖγγρος καθηγητὴς Χόρβατ ταξιδεύων ἀπὸ Θεσ)νίκης εἰς Κοζάνην δὲν βάσταξε, κατέβηκε ἀπὸ τὸ αὐτοκίνητον καὶ γονατιστὸς προσευχήθη ἐπὶ πέντε λεπτὰ μὲ δάκρυα εἰς τὰ μάτια δοξάζων τὸν δημιουργὸ τοιούτου μεγαλείου.»
Ο Αντρέας Χόρβατ (Endre Horváth, 1891-1945) ειδικεύτηκε στην ελληνική και λατινική φιλολογία και την αρχαία ιστορία. Ταξίδεψε στην Ελλάδα το 1914 για να σπουδάσει νέα ελληνικά. Λόγω της έναρξης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς ήταν πολίτης μιας χώρας σε πόλεμο με την Ελλάδα, δεν μπόρεσε να επιστρέψει στην πατρίδα του, την Ουγγαρία. Παρέμεινε στην Ελλάδα για επτά χρόνια. Εργάστηκε ως καθηγητής γερμανικών και γαλλικών στην Ιόνιο Σχολή και ανεδείχθη εκτελεστικός γραμματέας της Παιδαγωγικής Εταιρείας Αθηνών και εκδότης του περιοδικού της Εταιρείας.
Επέστρεψε το 1921 στη Βουδαπέστη, όπου αφιερώθηκε στη μελέτη της νεοελληνικής λογοτεχνίας και των ουγγρο-ελληνικών λογοτεχνικών σχέσεων. Υπηρέτησε από το 1922 ως καθηγητής και επιθεωρητής λυκείου, ενώ μεταξύ 1923 και 1927 ήταν λέκτορας νεοελληνικών στη Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θετικών Επιστημών της Βουδαπέστης[4].
Από το 1932 έως το 1939 διετέλεσε γραμματέας του Παρθενώνα - του Συλλόγου Φίλων του Κλασικού Πολιτισμού, προβάλλοντας την ενότητα της Ελλάδας από τον Όμηρο μέχρι σήμερα. Συνέβαλε καθοριστικά στην ενίσχυση των ελληνοουγγρικών σχέσεων μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων. Το ελληνικό κράτος απένειμε στον Endre Horváth τον Αργυρό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικα το 1929 και τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος το 1930.
Επισκέφθηκε επανειλημμένως την Βόρειο Ελλάδα, προσελκύοντας πάντοτε το ενδιαφέρον του «διανοουμένου κόσμου»:
«Ὁ Καθηγητὴς Χόρβατ
Σήμερον ὥραν 7ην μ.μ. εἰς τὴν αἴθουσαν τοῦ Λ. Πύργου ὁ Οὖγγρος καθηγητὴς κ. Χόρβατ θὰ ὁμιλήσῃ “περὶ τῶν σχέσεων Ἑλλάδος καὶ Οὐγγαρίας”. Ὁ κ. Χόρβατ γνωρίζει τὴν Ἑλλάδα ἐκ τοῦ πλησίον, εἶνε φιλέλλην ἐκ τῶν θερμοτέρων, χειρίζεται ἄριστα τὴν ἑλληνικὴν γλῶσσαν. Εἰς τὴν προσωπικήν του προσπάθειαν ὀφείλεται κατὰ μέγα μέρος ἡ συμμετοχὴ τῆς Οὐγγαρίας εἰς τὴν Ἔκθεσίν μας. […]
Ὁ κ. Χόρβατ ἐπιθυμεῖ νὰ ἴδῃ τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Οὐγγαρίαν νὰ συνδεθοῦν στενώτατα οἰκονομικῶς. Εἶνε, λέγει, ἡ Θεσ)νίκη εἰς τοιαύτην θέσιν, ὥστε νὰ ἠμποροῦν νὰ ἐξυπηρετηθοῦν ἄριστα μέσον αὐτῆς καὶ τὰ Ἑλληνικὰ καὶ τὰ Οὐγγρικὰ συμφέροντα.
Ὁ διανοούμενος κόσμος μας θὰ πλημμυρίσῃ ἀσφαλῶς τὴν αἴθουσαν διὰ νὰ ἀκούσῃ ὅσα πράγματα θὰ ἔχῃ νὰ εἴπῃ πρὸς αὐτὸν ὁ κ. Χόρβατ.»
«Νέα Ἀλήθεια», 28-09-1927.
«Ἡ διάλεξις τοῦ κ. Χόρβατ
Εἰς τὴν αἴθουσαν τοῦ Λευκοῦ Πύργου καὶ ἐνώπιον ἀκροατηρίου ἐκλεκτοῦ ἔκαμε χθὲς διάλεξιν εἰς τὴν ἑλληνικὴν ὁ Οὖγγρος καθηγητὴς κ. Χόρβατ. Ὁ ὁμιλητὴς εἰς γλῶσσαν σαφεστάτην ἀνέπτυξε τὸ θέμα του, συνοδευόμενον καὶ ὑπὸ φωτεινῶν προβολῶν, κρατήσας ἀδιάπτωτον τὴν προσοχήν τοῦ ἀκροατηρίου καὶ καταχειροκροτηθείς.
Ἀνέφερε ἐν ἀρχῇ τὰς σχέσεις τῶν Οὔγγρων πρὸς τὸ Βυζάντιον, συσφιχθείσας διὰ τῆς ἐπιγαμίας μεταξὺ τῆς Οὐγγρικῆς καὶ τῆς Βυζαντινῆς αὐλῆς, τοὺς κοινοὺς αὐτῶν ἀγῶνας κατὰ τῶν πέριξ βαρβάρων λαῶν καὶ κατόπιν κατὰ τῶν Τούρκων, τὴν ἐπίδρασιν τῆς ἑλληνικῆς φιλολογίας ἐπὶ τῶν Οὔγγρων, τὸ ἀλληλένδετον τῆς ἀρχαίας πρὸς τὴν βυζαντινὴν καὶ τὴν νέαν ἑλληνικὴν φιλολογίαν, […] καὶ κατέληξε ἐπιδεικνύων ἐπὶ τῆς ὀθόνης τὸ στέμμα τοῦ Ἁγίου Στεφάνου. “Τὸ σύμβολο τοῦτο, σύμπλεγμα ἁρμονικὸν τοῦ παλαιοῦ οὐγγρικοῦ στέμματος τοῦ Ἁγ. Στεφάνου, μετὰ τοῦ δοθέντος εἰς τὸν βασιλέα τῆς Οὐγγαρίας ὑπὸ τοῦ αὐτοκράτορος τῆς Κων)πόλεως στέμματος ἂς χρησιμεύσῃ ὡς ὁδηγὸς εἰς τὰς σχέσεις τῶν δύο λαῶν. Εὔχομαι οἱ Ἕλληνες καὶ οἱ Οὖγγροι νὰ ἐννοήσουν ἀλλήλους καὶ νὰ ἀλληλοαγαπηθοῦν.”»
«Τὸ Φῶς», 28-09-1927.
Ο Δήμος της Κοζάνης τον ανεκήρυξε επίτιμο δημότη του…
«Ὁ κ. Ἀ. Χόρβατ ἐπεσκέφθη τὴν Κοζάνην
Ἡ πόλις τῆς Κοζάνης εἶχε τὴν εὐτυχίαν νὰ φιλοξενήσῃ τὴν ἑσπέραν τῆς Τρίτης ἐν τῇ μεγάλῃ αἰθούσῃ τοῦ Δημαρχιακοῦ Μεγάρου τὸν διαπρεπῆ ἐπιστήμονα “ἑλληνιστὴν” ἔνθερμον μύστην τῆς ἑλληνικῆς παιδείας καὶ φιλέλληνα ἐκ τῶν εἰλικρινεστέρων κ. Ἀνδρέαν Χόρβατ, καθηγητὴν ἐν Βουδαπέστῃ.
Ὁ κ. Χόρβατ μέλος τῆς ἐν τῇ Ἐκθέσει Θεσ)νίκης οὐγγρικῆς ἀντιπροσωπείας προσκληθεὶς ἐκ μέρους τῆς πόλεως Κοζάνης διὰ τοῦ Μητροπολίτου, εὐχαρίστως ἐδέχθη νὰ ἔλθῃ καὶ γνωρίσῃ τὴν Κοζάνην […]
Ὁ κ. Χόρβατ εἶναι γνώστης καὶ λάτρης τῆς νεοελληνικῆς λογοτεχνίας ἰδίως τῆς νεωτέρας δημώδους ποιήσεως. […]
Εἰς ὡραίαν του πρόποσιν εἰς Ἑλληνικὴν γλῶσσαν ἄφησε ὁ κ. Χόρβατ νὰ ἐκχειλήσῃ εἰς ἀπάντησιν προσφωνήσεως τοῦ Μητροπολίτου ὅλη ἡ ἀγάπη πρὸς τὴν νεωτέραν Ἑλλάδα, τὴν ὁποίαν διότι ἀγαπᾶ εἰλικρινῶς ἔδωκε τὰς συμβουλάς του καὶ τὰς συστάσεις του εἰς τὰ τέκνα της. […]»
«Βόρειος Ἑλλάς», 05-10-1930.
…και στην ευχαριστήρια επιστολή του προς τον Δήμαρχο Κοζάνης[5], ο Ούγγρος καθηγητής (επαληθεύοντας το περιεχόμενο των προκηρύξεων του Ορειβατικού Συνδέσμου και της Εκκλησιαστικής Επιτροπής) δεν λησμονεί να εξυμνήσει και γραπτώς τα «ἄφταστα τοπεῖα» της Καστανιάς και της Ζωοδόχου Πηγής:
«Βουδαπέστη 18-10-30
Ἀξιότιμε καὶ Πολυαγαπημένε μου Κε Δήμαρχε, […]
Θὰ μοῦ μείνουν “κτῆμα ἐς ἀεὶ” τὰ ἄφταστα τοπεῖα, ποὺ ἀντικρύσαμε ἀπὸ τὴν Καστανιά, τὴ Ζωοδόχο Πηγή, τὴν Ἁγία Παρασκευή, στὸν Ἀλιάκμονα, στὸ δάσος, στὰ Σέρβια. […]
Μὲ ἀγάπη καὶ τιμὴ καὶ πολλὴ εὐγνωμοσύνη
Ἀντρέας Χόρβατ»
«Βόρειος Ἑλλάς», 16-11-1930.
[1] Ο δεκαπενταύγουστος εορτασμός των Ποντίων στην Ζωοδόχο Πηγή: «Λαός», 21-08-2025.
[2] «Βόρειος Ἑλλάς», 13-08-1933.
[3] «Τὸ Φῶς», της 11-08-1936.
[4] Στην επί υφηγεσία διατριβή του [: «Η Ζωή και τα Έργα του Γεωργίου Ζαβίρα» / «Zavírasz György Élete és Munkái»], βιογραφεί τον εκ Σιατίστης «πρωταθλητή της πνευματικής ζωής των Ελλήνων της Ουγγαρίας κατά τον 18ο αιώνα» Γεώργιο Ζαβίρα (1744-1804), παρουσιάζει το περιεχόμενο της πλούσιας βιβλιοθήκης του, και ανατέμνει, ένα προς ένα, τα έργα του (μεταφράσεις και πρωτότυπα συγγράμματα).
Σε ένα από αυτά (μεταφρασμένο «εἰς γλῶσσαν ἁπλῆν … καὶ εἰς στίχους πολιτικοὺς»), που τοποθετείται στο μεταίχμιο των μεταφράσεων και των ιδιόγραφων του Ζαβίρα έργων, και που καυτηριάζει, σε αντιδιαστολή προς την ορθόδοξη παράδοση, θρησκοληπτικές ακρότητες και δεισιδαιμονικές δοξασίες του καθολικισμού, μνημονεύεται και η Βέροια (ως κέντρο επιστημονικής, με τα μέτρα της τότε εποχής, αντιμετώπισης των διαφόρων ασθενειών).
Ειδικότερα, όπως επισημαίνει ο Χόρβατ (κεφ. Δ’, παρ. ς’ της διατριβής): «στὶς πρῶτες σελίδες» (του συγγράμματος «Ἱστορία τοῦ θησαυροῦ ὅπου εὑρέθη τώρα νεωστί, εἰς τὸ ἐν τῇ Στιρίᾳ* Μοναστήριον, τὸ λεγόμενον Μάρια Τζέλ. Ἐν Βουκορεστίῳ 1786») «ὁ {άγνωστος} συγγραφέας – ἴσως προσέθεσε κἄτι καὶ ὁ μεταφραστὴς {= Γ. Ζαβίρας} – βρίζει τοὺς καθολικοὺς ἱερωμένους. Ὕστερα εὐλογεῖ τὸν αὐτοκράτορα Ἰωσὴφ Β’**, γιατὶ ἐσκόρπισε τοὺς μοναχούς. Ὁ αὐτοκράτορας – ἐξακολουθεῖ ὁ ἄγνωστος ἐχθρὸς τῆς δυτικῆς Ἐκκλησίας – διέταξε νά κάμουν ἔρευνα στὸ μοναστήριο Μάρια Τζέλ. Κατὰ τὴν ἔρευνα βρέθηκαν διάφορα πράγματα: διαμαντικά, ροῦχα, προπάντων ἄπειρα “τάματα”. Ἀπαριθμεῖ τὰ – ἀπὸ μάλαμα ἢ ἀσῆμι φτιαγμένα – μέλη τοῦ ἀνθρώπινου σώματος, ποὺ οἱ γιατρεμμένοι προσέφεραν στὴν Παναγία ἀπὸ εὐγνωμοσύνη. Ὁ συγγραφέας σχετικὰ μὲ μιὰ ἀπὸ τὶς ἄνω κατηγορίες γράφει:
“θαυμάζω πῶς δὲν πάϊσαν εἰς τὴν Μακεδονίαν
στὴν Βέῤῥοιαν νὰ πήγεναν, εὕρισκον ἰατρείαν.
Κι᾿ ἄν ὤκνευαν νὰ πᾶν ἐκεῖ, ἰδοὺ τὸ Μπελιγράτι***
ὁποῦναι εἰς τὰ σύνορα, κι᾿ ἐκεῖ εὕρισκον βοτάνι.”».
[: * Στυρία, ομόσπονδο κρατίδιο της Αυστρίας.
** Ιωσήφ Β’ των Αψβούργων (1741-1790), αυτοκράτορας της Αυστρίας από το 1765 έως το 1790.
*** Μπελιγράτι = Βελιγράδι (στα σύνορα, τότε, Αυστρίας-Οθωμανικού κράτους).]
[5] Αστέριος Καραγκούνης, Δήμαρχος Κοζάνης 1929-1934.
