στη μνήμη του Δημήτρη Καρολίδη
(«…Amigo de los desolados octubres…»)[1]
«ὄλβιος ὅστις τῆς ἱστορίας ἔσχε μάθησιν,
μήτε πολιτῶν ἐπὶ πημοσύνην
μήτ’ εἰς ἀδίκους πράξεις ὁρμῶν,
ἀλλ’ ἀθανάτου καθορῶν φύσεως
κόσμον ἀγήρων, πῇ τε συνέστη
καὶ ὅπῃ καὶ ὅπως.
τοῖς δὲ τοιούτοις οὐδέποτ’ αἰσχρῶν
ἔργων μελέδημα προσίζει»[2]
Του Απόστολου Ιωσηφίδη
Τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια.
Ο θεμελιώδης, για την ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση του 20ου αιώνα, νόμος ‚ΔΝΖ′[3] είχε ψηφιστεί από τον Φεβρουάριο του 1912, και το διάταγμα της 03-09-1912[4], που, υπό την ιδιότητα του Αντιβασιλέως, είχε υπογράψει ο τότε Διάδοχος Κωνσταντίνος, προσδιόριζε ως ημέρα διεξαγωγής των δημοτικών και κοινοτικών εκλογών (για τους Δήμους, φυσικά, της Παλιάς Ελλάδας, - οι μετέπειτα αποκληθείσες «Νέες Χώρες» τελούσαν ακόμη υπό οθωμανική κατοχή) την Κυριακή 4 Νοεμβρίου 1912.
Όμως, ένα μήνα μετά την υπογραφή του διατάγματος αυτού και ένα μήνα πριν από την διεξαγωγή των εκλογών, κηρύχθηκε (στις 05-10-1912) ο βαλκανικός πόλεμος, που σήμανε την Απελευθέρωση της Μακεδονίας, της Ηπείρου, των Νησιών του Αιγαίου και της Κρήτης.
Οι προγραμματισμένες δημοτικές και κοινοτικές εκλογές υποχρεωτικά αναβλήθηκαν, με τον νόμο ‚ΔΡΙΖ′(4117)/1912[5], που τον υπέγραψε στην άρτι απελευθερωθείσα Κοζάνη, ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄, ακριβώς την ημέρα της Απελευθέρωσης της Βέροιας και της Κατερίνης (16-10-1912).
Στους υφιστάμενους στις Νέες Χώρες Δήμους (έστω και αν δεν αποτελούσαν επίσημα αναγνωρισμένους οργανισμούς του ελληνικού Κράτους) επεκτάθηκε[6], χωρίς καθυστερήσεις, η ισχύς τόσο του ν. ‚ΔΝΖ′(4057)/1912, όσο και του ν. ‚ΔΡΙΖ′(4117)/1912.
Και ενώ στην Παλιά Ελλάδα διεξήχθησαν αυτοδιοικητικές εκλογές στις 09-02-1914[7], στις Νέες Χώρες διατηρήθηκαν[8] ως είχαν οι υφιστάμενες κατά την Απελευθέρωση δημοτικές και κοινοτικές αρχές.
Στα τέλη του 1917 ο ν. 1051[9] ρύθμισε τα της συστάσεως και διοικήσεως των δήμων και κοινοτήτων στις Νέες Χώρες, και παρέτεινε, μέχρι την δι᾿ εκλογών ανάδειξη δημοτικών και κοινοτικών αρχών, την θητεία των υφιστάμενων (δηλαδή των διορισμένων) δημοτικών-κοινοτικών αρχόντων[10].
Με την συμπλήρωση της δημοτικής τετραετίας (το 1918) θα έπρεπε, υπό ομαλές συνθήκες, να προκηρυχθούν δημοτικές και κοινοτικές εκλογές σε όλη την έκταση της δημιουργηθείσας Νέας Ελλάδας.
Οι πολεμικές περιπέτειες και οι καταστροφές που ακολούθησαν προκάλεσαν νέο κύκλο αναβολών των αυτοδιοικητικών εκλογών[11] και υπαγόρευσαν την παράταση της διατήρησης των διορισμένων δημοτικών αρχών ή την αντικατάστασή τους με άλλες, επίσης διορισμένες.
Αυτά τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια στην Βέροια διετέλεσαν διορισμένοι Δήμαρχοι οι: Χαλήλ Αλή βέης (1912-1916), Αντώνιος Σμυρλής (1916-1918), Νικόλαος Αντωνιάδης (1918-1920), Χαλήλ Αλή βέης (1920-1922) [12], Βασίλειος Γούναρης (1922-1923) και Ιωάννης Μάρκου (1923-1925) [13].
Η οριστική ημερομηνία των πρώτων Δημοτικών Εκλογών.
Τέλος, και παρά την περί του αντιθέτου έντονη (και μέχρι τελευταίας στιγμής) φημολογία[14], οι δημοτικές και κοινοτικές εκλογές προκηρύσσονται[15] και διενεργούνται[16] την Κυριακή 25 Οκτωβρίου 1925.
Στις πρώτες, πριν από 100 χρόνια, δημοτικές εκλογές υπήρχε ένα ψηφοδέλτιο για τους Δημάρχους και τους Παρέδρους[17], και ένα ψηφοδέλτιο για τους Δημοτικούς Συμβούλους (δεν τύπωνε δικά του ψηφοδέλτια ο κάθε συνδυασμός).
Τα ψηφοδέλτια ήταν έγχρωμα (ερυθρά) για τους Δημάρχους και τους Παρέδρους και λευκά για τους Δημοτικούς Συμβούλους.
Ο κάθε ψηφοφόρος όφειλε να γράψει ιδιοχείρως επ’ αυτών τα ονόματα των εκλεκτών του, παρείχετο όμως και η δυνατότητα τα ψηφοδέλτια «νὰ φέρωσι τυπωμένον ἢ διὰ γραφομηχανῆς γεγραμμένον τὸ ὀνοματεπώνυμον τῶν ἀρεστῶν εἰς ἕνα ἕκαστον τῶν ἐκλογέων ὑποψηφίων».
Στο ερυθρό ψηφοδέλτιο κάτω από την ένδειξη «Δήμαρχος» ο εκλογέας έγραφε το όνομα του υποψηφίου Δημάρχου της προτίμησής του, και κάτω από την ένδειξη «Πάρεδροι» έγραφε (στη Βέροια) έως τρία ονόματα υποψηφίων Παρέδρων «τῆς ἀρεσκείας του τὸ ἓν κάτωθι τοῦ ἄλλου εὐαναγνώστως»• στο λευκό ψηφοδέλτιο έγραφε (στη Βέροια) έως 18 ονόματα υποψηφίων Δημοτικών Συμβούλων.
Εάν υπήρχαν γραμμένα περισσότερα ονόματα υποψηφίων Δημάρχων, π.χ. δύο, μετρούσε μόνον το πρώτο, και ομοίως ως προς τους Παρέδρους και τους Συμβούλους εάν υπήρχαν γραμμένα περισσότερα ονόματα απ’ όσους «ὡς ἀνωτέρω πρέπει νὰ ἐκλεγοῦν τὰ ἐπὶ πλέον δὲν λαμβάνονται ὑπ᾿ ὄψει», ενώ «ψηφοδέλτια περιέχοντα ὀνόματα μὴ ἀνακεκηρυγμένων ὑποψηφίων δὲν λαμβάνονται ὑπ᾿ ὄψει μόνον ὡς πρὸς τὰ ὀνόματα τῶν μὴ ἀνακεκηρυγμένων τοιούτων».
Η εγκύκλιος των εκλογικών οδηγιών, της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης (όπου ανήκε τότε και η Βέροια), υπογράμμιζε: «Ὁ ἐκλογεὺς ὅταν εἰσέλθῃ εἰς τὸ ἐκλογικὸν κατάστημα πρέπει νὰ ἔχῃ συμπληρωμένον τὸ ψηφοδέλτιον τὸ ὁποῖον θὰ κλείσῃ ἐντὸς φακέλου τὸν ὁποῖον θὰ τοῦ δώσῃ ἡ Ἐφορευτικὴ ἐπιτροπή. Τὸν φάκελον αὐτὸν ἀφοῦ κλείσῃ καλῶς θὰ ρίψῃ ἰδιοχείρως εἰς τό ψηφοδόχον κιβώτιον.» [18]
Οι υποψήφιοι του 1925 στην Βέροια.
Στην Βέροια υποψήφιοι ανακηρύχθηκαν (η αναγραφή με αλφαβητική σειρά):
(α) για το αξίωμα του Δημάρχου, οι:
Ιωάννης Καζαμπάκας
Αναστάσιος Λεονάρδος
Ιωάννης Μάρκου
Δημήτριος Νικολαΐδης
Γεώργιος Παπατζίκος
Μενέλαος Χατζηνικολάκης
Από αυτούς:
√ ο Ιωάννης Μάρκου, δικηγόρος, υποψήφιος βουλευτής στις εκλογές της 31-05-1915 (38.841 ψ.) με τον μακεδονικό συνδυασμό του Ίωνος Δραγούμη, και της 01-11-1920 (14.355 ψ.) με το Κόμμα των Φιλελευθέρων, π. πρόεδρος του δικηγορικού συλλόγου Βέροιας[19], και εν ενεργεία Δήμαρχος (διορισμένος από το 1923), είχε καταρτίσει, με την υποστήριξη της «Δημοκρατικής Παρατάξεως» (βενιζελικών και συνεργαζομένων), μικτό συνδυασμό γηγενών και προσφύγων (με προσυμφωνημένο τον αριθμό των εδρών εκάστης πληθυσμιακής ομάδας στο Δημοτικό Συμβούλιο)•
√ ο Δημήτριος Νικολαΐδης, φαρμακοποιός, πρόεδρος του Παμπροσφυγικού Συλλόγου Βεροίας, (θεωρούμενος από μερίδα του τύπου ως βασιλόφρων), είχε τεθεί επικεφαλής αμιγούς συνδυασμού προσφύγων, προσβλέποντας στην υπό τον συνδυασμό του σύμπραξη του Μικρασιατικού Συλλόγου, του Συλλόγου Κουταχειωτών, του Συλλόγου Αλληλοβοηθείας των Ιώνων, του Ποντιακού Συλλόγου “Ακρίτας”, του Συλλόγου Ποντίων, του Θρακικού Συλλόγου, και της Κεντρικής Επιτροπής των Προσφύγων Βεροίας (αν και σημαίνοντα στελέχη των οργανώσεων αυτών είχαν ενταχθεί στον συνδυασμό Μάρκου)•
√ ο Γεώργιος Παπατζίκος, εκ Σελίου, επιχειρηματίας [ιδρυτής και ιδιοκτήτης ξενοδοχείων στην Θεσσαλονίκη (“Βαλκάνια”) και στην Αθήνα (“Ριτς” και “Εξέλσιορ”)] και κατοπινός υποψήφιος βουλευτής[20], στηριζόταν κυρίως στην υποστήριξη του Συλλόγου Εφέδρων Πολεμιστών και των εργατοαγροτών•
√ ο Μενέλαος Χατζηνικολάκης, επιχειρηματίας [διατελέσας μεταγενέστερα υποψήφιος βουλευτής[21], και για μικρά διαστήματα Δήμαρχος 1935[22], και 1942[23]], υποδειχθείς από την Πολιτική Ένωση της Μακεδονικής Νεολαίας, (μετά από το ναυάγιο των προεκλογικών διαπραγματεύσεων μεταξύ εκπροσώπων των γηγενών και των προσφύγων: η μετεκλογική κατανομή των εδρών στο δημοτικό συμβούλιο αποτέλεσε το «μήλον της έριδος»!) είχε συγκροτήσει τον συνδυασμό του με γηγενείς υποψηφίους και με την διαδιδόμενη (αλλά μη αποδεκτή επισήμως από τον συνδυασμό του) υποστήριξη των Ελευθεροφρόνων•
√ ο Αναστάσιος Λεονάρδος, φαρμακοποιός (συνεκδότης της βραχύβιας εφ. «Κρόταλος», μετέπειτα υποψήφιος βουλευτής[24]) και ο Ιωάννης Καζαμπάκας, π. πρόεδρος της «Μακεδονικής Νεολαίας» [25] και των Παντοπωλών[26], στηριζόταν σχεδόν αποκλειστικά σε γηγενείς ψηφοφόρους.
(β) για το αξίωμα του Παρέδρου, οι:
Αντώνιος Αντωνιάδης, γηγενής (Μάρκου)
Γεώργιος Γραμματικόπουλος, Κεντρικής Επιτροπής Προσφύγων (Νικολαΐδης)
Γεώργιος Ιωαννίδης, (Νικολαΐδης)
Κ. Κύρου, (Χατζηνικολάκης)
Ιορδάνης Μιχαηλίδης, Συλλόγου Ανατολής (Νικολαΐδης)
Εμμανουήλ Παπαδήμος, (Χατζηνικολάκης)
Δημήτριος Τσιότσιος, Θρακικού Συλλόγου Αστών (Μάρκου)
Ιωάννης Υφαντίδης, Ποντιακού Συλλόγου «Ακρίτας» (Μάρκου)
Χρήστος Χατζημάμογλου, (Χατζηνικολάκης)
Ιω. Χρυσοχόου.
Σε παρένθεση σημειώνεται ο υποψήφιος Δήμαρχος, στον συνδυασμό του οποίου ήταν ενταγμένοι οι υποψήφιοι Πάρεδροι (για όσους εξ αυτών είχε δια του τύπου δηλωθεί η ανάλογη ένταξη).
(γ) για το αξίωμα του Δημοτικού Συμβούλου, οι:
Γ. Αβραμίδης,
Γεώργιος Αδαμίδης, Κεντρικής Επιτροπής Προσφύγων (Νικολαΐδης)
Λάζαρος Αϊβάζογλου, πρόεδρος «Ακρίτα» (Μάρκου)
Αβραάμ Αναστασιάδης, Πρόεδρος Κεντρικής Επιτροπής Καυκασίων (Νικολαΐδης)
Ιωάννης Ανταβαλής, Συλλόγου Κουταχειωτών (Νικολαΐδης)
Ιωάννης Αντωνιάδης[27],
Αθηνόδωρος Αριστόβουλος, Πρόεδρος Θρακικού Συλλόγου (Μάρκου)
Αθανάσιος Αυξεντίου, (Χατζηνικολάκης)
Γεώργιος Βαρδαλέξης, γηγενής (Μάρκου)
Στέφανος Βαφείδης, (Χατζηνικολάκης)
Μερκούριος Βλαχογιάννης, γηγενής (Μάρκου)
Αρ. Βλαχοδημήτρης,
Α. Βλαχόπουλος,
Αβραάμ Γάππας, Κεντρικής Επιτροπής Καυκασίων (Μάρκου)
Δημ. Γεμιτζιόγλου, (Χατζηνικολάκης)
Παναγιώτης Γιαννακόπουλος, (Χατζηνικολάκης)
Σάββας Γιαννακόπουλος,
Γεώργιος Ζουμπάς, γηγενής (Μάρκου)
Γεώργιος Θεμελής, (Χατζηνικολάκης)
Γ. Θεοδωρίδης,
Διογένης Θωμαΐδης, Μικρασιατικού Συλλόγου «Ένωσις» (Μάρκου)
Αριστοτέλης Ιατρού[28], γηγενής (Μάρκου)
Άγγελος Ιωαννίδης, Συνδέσμου Ποντίων (Μάρκου)
Σ. Καζίνας,
Θεοδόσιος Κάκκος, (Χατζηνικολάκης)
Ιωάννης Καλογήρου,
Φ. Καλουχίδης,
Ηλίας Κανελλίδης, Αλληλοβοηθείας Προσφύγων (Νικολαΐδης)
Αναστάσιος Κάππος, γηγενής[29] (Μάρκου)
Κωνσταντίνος Καραντουμάνης, (Χατζηνικολάκης)
Α. Καρατζάς,
Αναστάσιος Καρατζιόγλου[30], γηγενής
Λ. Κασάπης,
Φώτιος Κατσαμπής, γηγενής (Μάρκου)
Μάρκος Κατσάνος, (Χατζηνικολάκης)
Εμμανουήλ Κλεάνθης,
Δημήτριος Κόσσυβας, (Χατζηνικολάκης)
Πέτρος Κεστεκίδης, Αστών Προσφύγων (Νικολαΐδης)
Νικόλαος Κουφοδάκης, Συλλόγου Ανατολής (Νικολαΐδης)
Ιάκωβος Λαυρεντιάδης, γηγενής (Μάρκου)
Εμμανουήλ Λιούσας, γηγενής (Μάρκου)
Δημ. Λουκίδης, Συλλόγου Κουταχειωτών (Νικολαΐδης)
Ηλίας Μανωλάκης, Αστών Προσφύγων (Νικολαΐδης)
Αντώνιος Μαρμαράς, (Χατζηνικολάκης)
Δημ. Μπουντσόλας,
Γεώργιος Ντίκας,
Σάββας Ονταμπασίδης ή Οδαμπάσης,
Α. Παμπαλέτος,
Ιωάννης Παπαδόπουλος,
Κλεάνθης Παπαδόπουλος,
Μάρκος Παπαθεοκλήτου, (Χατζηνικολάκης)
Δαμιανός Πιστοφίδης, Κεντρικής Επιτροπής Καυκασίων (Μάρκου)
Αντώνιος Πρωτοψάλτου[31], γηγενής (Μάρκου)
Αντώνιος Σαμαράς, (Χατζηνικολάκης)
Γ. Σαρατσόγλου,
Εμμανουήλ Σιουσούνης, (Χατζηνικολάκης)
Άγγελος Σπανίδης,
Σάββας Ταχματζίδης, Κεντρικής Επιτροπής Προσφύγων (Νικολαΐδης)
Γεώργιος Τζίκας, (Χατζηνικολάκης)
Φώτιος Τσαλουχίδης, Κεντρικής Επιτροπής Προσφύγων (Νικολαΐδης)
Κ. Τσικερδάνος,
Στέφανος Τσιράκογλου[32], (Χατζηνικολάκης)
Ηλίας Υφαντίδης,
Μόντε Φιλοσίδης, πρόεδρος Μικρασιατικού Συλλόγου «Ένωσις» (Μάρκου)
Ιωαν. Χαρούσης, (Χατζηνικολάκης)
Θεοχάρης Χατζηκοκόλης, Αστών Προσφύγων (Μάρκου)
Παύλος Χατζηπαυλίδης, Ενώσεως Προσφύγων (Νικολαΐδης)
Νικόλαος Χατζίκος, (Χατζηνικολάκης)
Ιωάννης Χοχλιούρος[33], (Χατζηνικολάκης)
Παρατίθεται αντίστοιχη επισήμανση για όσους εκ των υποψηφίων Συμβούλων είχαν δηλωθεί στον τύπο είτε οι ιδιότητες (του γηγενούς ή του πρόσφυγα-εκπροσώπου προσφυγικής οργάνωσης) είτε η ένταξη σε συνδυασμό υποψηφίου δημάρχου (βάσει πληροφοριών του τύπου της εποχής).
(δ) παράλληλα, απορρίφθηκε μία υποψηφιότητα συμβούλου, αυτή του Θεοφύλακτου Ποζιάδη (του συνδυασμού Νικολαΐδη), πιθανότατα λόγω μη κατάθεσης του οικείου παραβόλου (αυτός άλλωστε ήταν και ο μόνος λόγος απόρριψης όλων των απορριφθεισών υποψηφιοτήτων είτε για τον Δήμο Νάουσας, είτε για τις Κοινότητες της περιοχής).
Οι Δικαστικοί Αντιπρόσωποι.
Στα 4 εκλογικά τμήματα της Βέροιας ορίσθηκαν Δικαστικοί Αντιπρόσωποι: στο 1ο ο Πρωτοδίκης Αθ. Νάκος (;), στο 2ο ο Γραμματέας του Πρωτοδικείου Γ. Δόλογλου, στον 3ο ο Πρωτοδίκης Ευαγγ. Χονδρογιάννης, και στο 4ο ο Πρωτοδίκης Σ. Καλής.
Το εκλογικό σώμα.
Κατά τους υπολογισμούς «τοῦ ἡγουμένου τοῦ προσφυγικοῦ συνδυασμοῦ» Δ. Νικολαΐδη «οἱ ψηφοφόροι τῆς Βερροίας ἀνέρχονται εἰς 688 ἐντοπίους τῆς ἀπογραφῆς 1922[34], προστιθεμένων 200 εἰσέτι ἐγγραφέντων εἰς τοὺς συμπληρωματικοὺς καταλόγους ἤτοι ἐντόπιοι ἐν ὅλῳ 888. Οἱ πρόσφυγες ψηφοφόροι Βερροίας μὲ τὴν νέαν καταγραφὴν ἀνέρχονται εἰς 1.462. Ἔφεδροι ψηφοφόροι ἀνέρχονται εἰς τετρακοσίους περίπου.» [35]
Από την άλλη όχθη, «ὁ ὑποψήφιος Δήμαρχος τῆς ἀντιβενιζελικῆς παρατάξεως» (= Μ. Χατζηνικολάκης) «παρέσχε τὴν διαβεβαίωσιν ὅτι οἱ ἀριθμοὶ ἔχουν ὡς ἑξῆς: Ψηφοφόροι πρόσφυγες Βερροίας 815, περιχώρων 200 ἤτοι ἐν ὅλῳ 1.015, ἐντόπιοι 1.982, ἔφεδροι 400. Κατὰ τοὺς ἐκλογικοὺς καταλόγους εἰς τὸν ἀνωτέρω ἀριθμὸν τῶν γηγενῶν δέον νὰ προστεθῶσιν 96 εἰσέτι ἐντόπιοι τῶν περιχώρων. Ἤτοι γηγενεῖς 2.078. Εἰς δὲ τὸν ἀριθμὸν τῶν προσφύγων 59 εἰσέτι. Καὶ ἔχομεν: Ἐντοπίους 2.073, πρόσφυγας 1.164 καὶ ἐφέδρους 400 περίπου.» [36]
Η ετυμηγορία του «ψηφοδόχου κιβωτίου».
Οι υποψήφιοι Δήμαρχοι έλαβαν:
Ιωάννης Μάρκου 708 ψ.
Δημήτριος Νικολαΐδης 294 ψ.
Γεώργιος Παπατζίκος 189 ψ.
Μενέλαος Χατζηνικολάκης 171 ψ.
Αναστάσιος Λεονάρδος 153 ψ.
Ιωάννης Καζαμπάκας 79 ψ.
‘Ετσι, Δήμαρχος, για την δημοτική περίοδο 1925-1929, εξελέγη ο Ιωάννης Μάρκου, ενώ το πρώτο «Δημοτικὸν Συμβούλιον Βερροίας κατηρτίσθη οὕτω» [37]:
Δήμαρχος: Ιωάννης Μάρκου• Πάρεδροι: Αντώνιος Αντωνιάδης, Δημήτριος Τσιότσιος, Ιωάννης Υφαντίδης• Δημοτικοί Σύμβουλοι: Φώτιος Κατσαμπής, Γεώργιος Ζουμπάς, Μόντε (Μοντέλος) Φιλοσίδης, Αθηνόδωρος Αριστόβουλος, Δαμιανός Πιστοφίδης, Αναστάσιος Κάππος, Γεώργιος Βαρδαλέξης (Μπαντραλέξης), Αντώνιος Πρωτοψάλτου, Εμμανουήλ Λιούσας, Άγγελος Σπανίδης, Λάζαρος Αϊβαζόγλου, Αβραάμ Γάππας, Γεώργιος Αδαμίδης, Σάββας Ταχματζίδης, Σάββας Ονταμπασίδης, Εμμανουήλ Κλεάνθης, Δημήτριος Κόσσυβας.
Οι πρώτες ενστάσεις και η «γόρδια» απόρριψή τους.
Ο τριτεύσας υποψήφιος Δήμαρχος Γεώργιος Παπατζίκος, δυο μέρες μετά τις εκλογές, στις 27-10-1925, υπέβαλε ενστάσεις «εἰς τὸ ἐνταῦθα Πρωτοδικεῖον», αμφισβητώντας την εγκυρότητα της εκλογής, τόσο του Ι. Μάρκου, όσο και του Δ. Νικολαΐδη, επικαλούμενος την συνδρομή ασυμβιβάστων, καθώς μέχρι και την ημέρα διεξαγωγής των εκλογών, αμφότεροι κατείχαν, ως διορισμένοι, ο μεν πρώτος το αξίωμα του Δημάρχου, ο δε δεύτερος το αξίωμα του Δημοτικού Συμβούλου.
Ο Γ. Παπατζίκος προέβαλε πως και οι δυο ανθυποψήφιοί του, ως διορισμένοι από το Κράτος (άρα: δημόσιοι υπάλληλοι), θα έπρεπε να είχαν παραιτηθεί των θέσεών τους, και ότι εφόσον δεν παραιτήθηκαν είχαν καταληφθεί από το ασυμβίβαστο του άρθρου 148 του ν. ‚ΔΝΖ’/1912[38]• δήλωνε δε, ως δεύτερος επιλαχών (τρίτος κατά σειρά επιτυχίας υποψήφιος Δήμαρχος) πως «ἐλπίζει ὅτι θὰ γίνουν ἀποδεκταὶ αἱ ἐνστάσεις καὶ θὰ ἀνακηρυχθῇ αὐτὸς Δήμαρχος Βερροίας»[39].
Όμως, οι ελπίδες καταβαραθρώθηκαν, οι ενστάσεις ποτέ δεν εκδικάστηκαν, και το εκλογικό αποτέλεσμα παγιώθηκε, καθώς μια (όχι σπάνια για τα ελληνικά νομοθετικά χρονικά) μετεκλογική ρύθμιση αποκρυστάλλωσε το δημοτικό τοπίο: το νομοθετικό διάταγμα (αντίστοιχο των σημερινών Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου) της 01-11-1925 (με την υπογραφή του Προέδρου της Δημοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη, του Πρωθυπουργού Θεόδωρου Πάγκαλου και σύσσωμου του Υπουργικού Συμβουλίου), όρισε: «οἱ κατὰ τὸ ἄρθρον 148 τοῦ νόμου ΔΝΖ΄ λόγῳ ἀσυμβιβάστου μὴ ἐκλόγιμοι διὰ τὸ ἀξίωμα δημάρχου, δημαρχιακῶν παρέδρων, δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν συμβούλων εἶνε ἐκλόγιμοι διὰ τὰς ἐσχάτως ἐνεργηθείσας δημοτικὰς καὶ κοινοτικὰς ἐκλογάς, καίτοι δὲν παρητήθησαν τῆς ἣν κατεῖχον θέσεως.»[40]
Εκλογικά παράλληλα.
Στις ίδιες εκλογές, στον Δήμο Νάουσας οι ψηφοφόροι εξέλεξαν μόνον Παρέδρους και Δημοτικούς Συμβούλους, καθώς λόγω πληθυσμού ο Δήμαρχος αναδεικνυόταν εμμέσως από το Δημοτικό Συμβούλιο• στην Κουμαριά (Δόλιανη) δεν διενεργήθηκαν εκλογές, λόγω μη υποβολής υποψηφιοτήτων, και επαναλήφθηκαν στις 29 Νοεμβρίου, ενώ στην Θεσσαλονίκη Δήμαρχος αναδείχθηκε ο εκ Βεροίας Μηνάς Πατρίκιος[41].
Η εγκατάσταση της Δημοτικής Αρχής, η συγκρότηση του Δ.Σ. και το πρώτο Ψήφισμα.
Η πρώτη αιρετή Δημοτική Αρχή της Βέροιας ανέλαβε τα καθήκοντα της την 1η Δεκεμβρίου 1925, και το Δημοτικό Συμβούλιο, αφού συγκροτήθηκε σε σώμα, και ανέδειξε, από τα Μέλη του, την Δημαρχιακή Επιτροπή…
«Συνῆλθεν εἰς συνεδρίαν κατόπιν προσκλήσεως τοῦ Δημάρχου μας τὸ Δημοτικὸν Συμβούλιον, πρὸς ἐκλογὴν προέδρου καὶ ἀντιπροέδρου αὐτοῦ, ὡς τοιούτους δὲ ἐξέλεξεν Πρόεδρον τὸν κ. Φ. Κατσαμπῆν καὶ ἀντιπρόεδρον τὸν κ. Μόντε Φιλοσίδην. Προσέτι δὲ ἐξελέγησαν ὡς δημαρχιακὴ ἐπιτροπὴ οἱ κ.κ. Πρωτοψάλτου, Ἀθηνόδωρος Ἀριστ.{όβουλος} καὶ Ἄγγελος {Σπανίδης}.»[42]
…εξέδωσε, λίγο αργότερα, το πρώτο (πιθανότατα) Ψήφισμά του, υπέρ της «τάχιστης λειτουργίας» του νεοϊδρυθέντος Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης[43], χαράσσοντας, έτσι, μια προτεραιότητα στην οποία με διαφορετικούς το καθένα τρόπους ανταποκρίθηκαν τα διάδοχά του Συμβούλια των επόμενων 100 ετών…
«Ἀπὸ τὴν Βέρροιαν
Διὰ τὸ Πανεπιστήμιον
Βέρροια. Τὸ Δημοτικὸν Συμβούλιον Βερροίας ἐξέδωκε τὸ κάτωθι Ψήφισμα:
“Λαβὸν ὑπ᾿ ὄψει ὅτι, μόλον᾿ὅτι πρὸ πολλοῦ ὑπὸ τῆς Πολιτείας ἀπεφασίσθη ἡ ἵδρυσις Ἑλληνικοῦ Πανεπιστημίου ἐν τῇ πρωτευούσῃ τῆς Μακεδονίας καὶ συμπρωτευούσῃ τῆς ὅλης Ἑλλάδος Θεσσαλονίκῃ ἡ ἔναρξις ὅμως τῆς λειτουργίας τούτου διαρκῶς ἀπωθεῖται εἰς τὸ μέλλον ἴσως ἐκ μικροφιλοτιμιῶν ἢ μικροφιλοδοξιῶν.
Κατανοοῦν πόσον μεγάλη εἶνε ἡ Ἐθνικὴ ἀποστολή, ἣν ἔχει νὰ ἐπιτελέσῃ τὸ ἱερὸν τοῦτο τέμενος τῶν Ἑλληνίδων Μουσῶν οὐ μόνον εἰς τὰς χώρας τῆς Βορείου Ἑλλάδος, ἀλλ᾿ ἀκόμη καὶ εἰς αὐτὴν τὴν ὅμορον λοιπὴν Βαλκανικήν.
Συναισθανόμενον ὁπώση εἶναι ἡ προσγιγνομένη ἐθνικὴ ζημία ἐκ τῆς διαρκῶς εἰς τὸ ἀπώτερον μέλλον ἀναβολῆς τῆς ἐνάρξεως τῆς λειτουργίας τούτου, ἀπηχοῦν καὶ τὸν ὁμόθυμον πόθον τοῦ συνόλου τῶν κατοίκων τῆς πόλεως καὶ τοῦ ὅλου Δήμου Βερροίας,
Διαδηλοῖ παμψηφεὶ
τὸν μύχιον αὐτοῦ πόθον καὶ τὴν διάπυρον εὐχήν του πρὸς τὴν Κυβέρνησιν τῆς χώρας ὅπως ἴδη τάχιστα λειτουργοῦν τὸ Ἑλληνικὸν Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης μέλλον νὰ ἀποτελέσῃ δεύτερον τηλαυγῆ φάρον ἐν τῇ Ἐγγὺς Ἀνατολῇ μετὰ τοῦ γεραροῦ ἐν Αθήναις Πανεπιστημίου.
Ὁ Πρόεδρος. Τὰ Μέλη.”» [44]
[1] «…Φίλε των έρημων Οκτωβρίων…»• από ένα ποίημα του Leopoldo Maria Panero (: Evocación de Francicso Salas, Cosmógrafo / Ανάμνηση του Φραγκίσκου Σάλας, Κοσμογράφου).
[2] Ευριπίδης, fr. 910. «Μακάριος ὁ ἄνδρας ποὺ ἀπέκτησε γνώση ὡς ἀπόκτημα τῆς ἔρευνας. Ποτὲ δὲν νοιώθει τὴν τάση νὰ βλάψει τὸν διπλανό του, οὔτε ἐγωιστικὰ αἰσθήματα τὸν ὠθοῦν σὲ ἀδικίες. Μελετᾶ τὸν ἀγέραστο κόσμο τῆς αἰώνια ζωντανῆς φύσης καὶ παρακολουθεῖ τὰ ἴχνη του, ἀπὸ ποῦ καὶ πῶς δημιουργήθηκε. Ποτὲ δὲν ἀνοίγει τὶς πύλες τῆς καρδιᾶς σὲ ποταπὴ σκέψη»• μετάφραση Ἄννας Γεωργίτση, στο: Βίλχελμ Νέστλε, Ἀπὸ τὸν Μῦθο στὸν Λόγο, τ. Α’, ἐκδ. Γνώση, 1999, σειρὰ Φιλοσοφικὴ καὶ Πολιτικὴ Βιβλιοθήκη, τόμ. 57.
[3] ν. ‚ΔΝΖ′(4057)/10-02-1912 «Περὶ συστάσεως δήμων καὶ κοινοτήτων» ΦΕΚ Α′ 58/14-02-1912.
[4] β.δ. της 03-09-1912 «Περὶ ὁρισμοῦ ἡμέρας κλπ. ἐνεργείας ἐκλογῶν τῶν Δημοτικῶν καὶ Κοινοτικῶν ἀρχῶν» ΦΕΚ Α΄ 266/03-09-1912, «[…] ὁρίζομεν ἡμέραν ἐνεργείας ἐκλογῶν τῶν […] Δημοτικῶν καὶ Κοινοτικῶν Ἀρχῶν τὴν 4ην Νοεμβρίου ἐνεστῶτος ἔτους, ἡμέραν Κυριακήν […]».
[5] ν. ‚ΔΡΙΖ′(4117)/16-10-1912 «Περὶ ἀναβολῆς τῶν ἐκλογῶν τῶν δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν» ΦΕΚ Α΄ 338/01-11-1912, ἄρθρον 1 «Αἱ δυνάμει τοῦ ‚ΔΝΖ′(ὑπ᾿ ἀριθ. 4057) νόμου τῆς 10 Φεβρουαρίου 1912 “περὶ συστάσεως δήμων καὶ κοινοτήτων” καὶ τοῦ ἀπὸ 3 Σεπτεμβρίου ἐ.ἔ. Β. Διατάγματος ὁρισθεῖσαι διὰ τὴν 4 Νοεμβρίου 1912 ἐκλογαὶ τῶν δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν, ἀναβάλλονται»• ἄρθρον 2 «Ἡ ἡμέρα τῶν ἐνεργηθησομένων ἐκλογῶν τῶν δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν, […] ὁρισθήσεται διὰ Β. Διατάγματος ἐκδιδομένου τῇ προτάσει τοῦ ἐπὶ τῶν Ἐσωτερικῶν Ὑπουργοῦ, εὐθὺς ὡς ἐκδοθῇ καὶ δημοσιευθῇ τὸ Β. Διάταγμα περὶ παύσεως τῆς ἐπιστρατεύσεως τοῦ κατὰ ξηρὰν καὶ θάλασσαν στρατοῦ»• ἄρθρον 5 «Ἡ ὑπηρεσία τῶν νῦν ὑφισταμένων δημοτικῶν ἀρχῶν παρατείνεται μέχρι τῆς ἐγκαταστάσεως τῶν ἐκλεχθησομένων νέων δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν.». Χάρη στη διάταξη αυτή, του άρθρου 5, παρέμειναν στους δημαρχιακούς θώκους οι υφιστάμενοι κατά την ημέρα της Απελευθέρωσης των πόλεών τους Δήμαρχοι, εν οις ο Χαλήλ Αλή βέης της Βέροιας και ο Οσμάν Σαΐτ της Θεσσαλονίκης.
[6] ν. 293/27-10-1914 «Περὶ ἐπεκτάσεως τῆς ἰσχύος τῶν ‚ΔΝΖ′ καὶ ‚ΔΡΙΖ′ τοῦ 1912 νόμων “περὶ συστάσεως δήμων καὶ κοινοτήτων” εἰς τὰς νέας χώρας» ΦΕΚ Α′ 278/30-09-1914• β.δ. της 31-10-1914 «Περὶ ἐπεκτάσεως τῆς ἰσχύος τῶν νόμων ‚ΔΝΖ′ τῆς 10ης Φεβρουαρίου 1912 κλπ εἰς τὰς περιφερείας τῶν Γεν. Διοικήσεων Μακεδονίας, Ἠπείρου καὶ νήσων τοῦ Αἰγαίου» ΦΕΚ Α′ 316/06-11-1914.
[7] β.δ. της 18-12-1913 «Περὶ ὁρισμοῦ ἡμέρας πρὸς ἐνέργειαν ἐκλογῶν τῶν δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν» ΦΕΚ Α′ 263/23-12-1913, «[…] ὁρίζομεν ἡμέραν ἐνεργείας τῶν κατὰ τὸν μνημονευθέντα νόμον {= ν. ‚ΔΝΖ′} δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν {= της Παλιάς Ελλάδας} τὴν 9ην Φεβρουαρίου 1914 […]».
[8] ν. ‚ΔΡΛΔ′(4134)/28-02-1913 «Περὶ διοικήσεως τῶν στρατιωτικῶς κατεχομένων χωρῶν» ΦΕΚ Α′ 41/02-03-1913, ἄρθρον 1 «Ἡ πολιτικὴ διοίκησις τῶν ὑπὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ καὶ Στόλου καταληφθεισῶν καὶ στρατιωτικῶς ὑπὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους κατεχομένων χωρῶν ἐνεργεῖται ὑπὸ τῆς Κυβερνήσεως εἴτε δι᾿ ἀντιπροσώπου ἐκ τῶν μελῶν αὐτῆς […] εἴτε δι᾿ ἄλλου ἐντολοδόχου φέροντος τὸν τίτλον Γενικοῦ Διοικητοῦ […]»• ἄρθρον 3 «Οἱ ὑπὸ τοῦ προκατόχου Κράτους κατεστημένοι ὑπάλληλοι, οἱ θέλοντες νὰ ἐξακολουθήσωσι παρέχοντες τὰς ὑπηρεσίας αὐτῶν καὶ κρινόμενοι διατηρητέοι ὑπὸ τοῦ Διοικητοῦ δύνανται νὰ παραμείνωσιν εἰς τὰς θέσεις των, δύνανται δὲ νὰ ὑποχρεωθῶσιν εἰς ἔνορκον βεβαίωσιν περὶ εὐσυνειδήτου ἐκπληρώσεως τῶν καθηκόντων αὐτῶν ὑπὸ τὴν νέαν Κυβέρνησιν. Πρωτίστως δέον νὰ διατηρῶνται καὶ νὰ μὴ ἀντικαθίστανται μηδὲ παύωνται ἐν γένει ἄνευ ἀνάγκης, τῇ κρίσει τοῦ Διοικητοῦ πάντοτε ἀποκειμένης, αἱ τοπικαί, δημοτικαὶ καὶ κοινοτικαὶ ἀρχαί.»
[9] ν. 1051/08-11-1917 «Περὶ συστάσεως καὶ διοικήσεως δήμων καὶ κοινοτήτων ἐν ταῖς Νέαις Χώραις» ΦΕΚ Α’ 259/13-11-1917• σε εκτέλεση του εκδόθηκε (με υπογραφή του βασιλέως Αλεξάνδρου και του Υπουργού Εσωτερικών Κωνσταντίνου Ρακτιβάν) το β.δ. της 03-05-1918 «Περὶ συστάσεως δήμων ἐν ταῖς νέαις χώραις» ΦΕΚ Α’ 98/05-05-1918, με το οποίο «Ἀναγνωρίζονται δῆμοι […] Α’) Ἐν τῷ νομῷ Θεσσαλονίκης […] 2) Ἡ πόλις Βερροίας, ἔχουσα ἄνω τῶν 10.000 κατοίκων ὑπὸ τὸ ὄνομα “Δῆμος Βερροίας”. Πρὸς τὸν δῆμον Βερροίας ἑνοῦνται καὶ οἱ συνοικισμοὶ “Ξηρολείβαδον”, “Τεραμώνιον”, “Τουρκοχῶρι”, “Ράχωβα”, “Μέτσι”, “Μαρούσια”, “Ἄνω Σέλι”, “Κάτω Σέλι”, “Καστανιά”, “Μπρανιάτι”, καὶ “Κάτω Λουζίτσα”. […]».
[10] «Μέχρι τῆς μετ᾿ ἐκλογὰς ἐγκαταστάσεως δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν, οἱ ἐν ταῖς νέαις χώραις ὑφιστάμενοι δῆμοι καὶ κοινότητες ἐκπροσωποῦνται ὑπὸ τῶν ὑφισταμένων δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν. Πᾶσα δὲ ἀπόφασις αὐτῶν χρήζει τῆς ἐγκρίσεως τῆς Διοικητικῆς ἀρχῆς.» (άρθρο 17).
[11] (α).- β.δ. της 22-05-1918 «Περὶ ἀναβολῆς ἐκλογῶν νέων δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν» ΦΕΚ Α’ 116/28-05-1918, «Αἱ κατὰ τὴν πρώτην Κυριακήν τοῦ Ἰουλίου τοῦ ἔτους 1918 ὀφείλουσαι νὰ ἐνεργηθῶσιν ἐκλογαὶ νέων δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν ἀναβάλλονται. Ὁ χρόνος τῆς ἐνεργείας αὐτῶν ὁρισθήσεται δι᾿ Ἡμετέρου διατάγματος συμφώνως τῷ νόμῳ.»
(β).- δ. της 02-08-1924 «Περὶ ὁρισμοῦ ἡμέρας πρὸς ἐνέργειαν τῶν Νομαρχιακῶν, τῶν δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν Ἀρχῶν» ΦΕΚ Α’ 179/02-08-1924, ἄρθρον 1 «Ὁρίζομεν ἡμέραν ἐνεργείας τῶν νομαρχιακῶν, δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν τὴν 5 Ὀκτωβρίου ἐ.ἔ. ἡμέραν Κυριακήν.».
(γ).- δ. της 02-09-1924 «Περὶ ὁρισμοῦ ἡμέρας πρὸς ἐνέργειαν ἐκλογῶν τῶν Νομαρχιακῶν, τῶν δημοτικῶν καὶ τῶν κοινοτικῶν ἀρχῶν» ΦΕΚ Α’ 212/02-09-1924, ἄρθρον 1 «Ὁριζόμεν ἡμέραν ἐνεργείας ἐκλογῆς τῶν Νομαρχιακῶν τῶν δημοτικῶν καὶ τῶν κοινοτικῶν ἀρχῶν, ἀντὶ τῆς ὁρισθείσης διὰ τοῦ ἀπὸ 2 Αὐγούστου ἐ.ἔ. Ἡμετέρου Διατάγματος 5 Ὀκτωβρίου τὴν 26ην Ὀκτωβρίου ἐ.ἔ. ἡμέραν Κυριακήν.».
(δ).- Ψήφισμα τῆς 27-10-1924 τῆς Δ’ ἐν Ἀθήναις Συντακτικῆς Συνελεύσεως ΦΕΚ Α′ 269/29-10-1924, ἄρθρον 1 «Αἱ κατὰ τὴν 26 Ὀκτωβρίου ἡμέραν Κυριακὴν ὀφείλουσαι νὰ ἐνεργηθῶσιν ἐκλογαὶ Νομαρχιακῶν, Δημοτικῶν καὶ Κοινοτικῶν Ἀρχῶν, συμφώνως πρὸς τὸ ἀπὸ 2 Σεπτεμβρίου ἐ.ἔ. Διάταγμα, ἀναβάλλονται.»• ἄρθρον 2 «Ἡ ἡμέρα τῶν ἐνεργηθησομένων ἐκλογῶν […] ὁρισθήσεται διὰ Διατάγματος.»• ἄρθρον 3 «Ἡ ὑπηρεσία τῶν νῦν ὑφισταμένων Δημοτικῶν καὶ Κοινοτικῶν Ἀρχῶν παρατείνεται μέχρι τῆς ἐγκαταστάσεως τῶν ἐκλεχθησομένων νέων τοιούτων.»
[12] επαναφερθείς δια νέου διορισμού (όπως και όλοι οι κατά το 1916 απολυθέντες Δήμαρχοι), και φυσικά όχι «επανεκλεγείς», όπως συχνά (εξ αγνοίας) διαθρυλείται ως «ένδειξη» των υπεράνω φυλετικών ή θρησκευτικών χρωματισμών προτιμήσεων του τότε εκλογικού σώματος!
[13] Στον Πίνακα που κοσμεί το κεφαλόσκαλο του μετατραπέντος σε Δημαρχείο ιστορικού Γυμνασίου της Βέροιας, και που διαιωνίζει τα ονόματα των, από το 1912 και εντεύθεν, δημοτικών αρχόντων, παρεμβάλλεται μεταξύ Βασιλείου Γούναρη και Ιωάννου Μάρκου μια δεύτερη θητεία του Νικολάου Αντωνιάδη, ουδαμόθεν μαρτυρουμένη! Στην αναγραφή της δημαρχιακής διαδοχής έχουν εμφιλοχωρήσει και άλλες ανακρίβειες, παραλείψεις και ετεροχρονισμοί, που (επιτέλους!) είναι καιρός να διορθωθούν.
[14] «Δὲν ἀναβάλλονται αὶ δημοτικαὶ ἐκλογαὶ
Ἀθῆναι, 7.- Κατ᾿ ἐπίσημον ἀνακοίνωσιν εἶναι ἐντελῶς ἀνακριβεῖς αἱ πληροφορίαι περὶ ἀναβολῆς τῶν Δημοτικῶν καὶ Κοινοτικῶν ἐκλογῶν. Αἱ ἐκλογαὶ θὰ διεξαχθοῦν κατὰ τὴν ὡρισμένην ἡμέραν ἐφ᾿ ὅσον οὐδεὶς ὑπάρχει λόγος ἀναβολῆς αὐτῶν.»
«Μακεδονία», 08-10-1925.
[15] ν.δ. της 03-09-1925 «Περὶ ὁρισμοῦ ἡμέρας πρὸς ἐνέργειαν ἐκλογῶν τῶν νομαρχιακῶν, δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν» ΦΕΚ Α΄ 236/05-09-1925, ἄρθρον 1 «Ὁρίζομεν ἡμέραν ἐνεργείας ἐκλογῆς τῶν δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν τὴν 25 Ὀκτωβρίου ἐ.ἔ., ἡμέραν Κυριακήν.»• ἄρθρον 2 «Ὁρίζομεν χρόνον ἐνάρξεως τῆς περιόδου τῶν ἐκλεγησομένων δημοτικῶν καὶ κοινοτικῶν ἀρχῶν καὶ ἐγκαταστάσεως αὐτῶν τὴν 1 Δεκεμβρίου 1925, χρόνον δὲ λήξεως τῆς περιόδου τὴν 30 Σεπτεμβρίου 1929.»
[16] Μόνον ως προς τον πρώτο βαθμό Αυτοδιοίκησης, τους Δήμους και τις Κοινότητες. Ως προς τον δεύτερο βαθμό, οι εκλογείς επέπρωτο να αντικρύσουν νομαρχιακές κάλπες μετά από …70 χρόνια (το 1994)!
[17] Το αξίωμα του Παρέδρου ήταν περίπου αντίστοιχο με το σημερινό του Αντιδημάρχου. Όμως: οι Πάρεδροι δεν συναριθμούνταν στους δημοτικούς συμβούλους• τους εξέλεγαν απ’ ευθείας οι δημότες• η θητεία τους διαρκούσε για όλη την δημοτική περίοδο• ενεργούσαν “κατὰ τὰς παραγγελίας” του δημάρχου• και ο πρώτος κατά σειρά εκλογής από αυτούς αναπληρούσε τον δήμαρχο “ἀπόντα ἢ κωλυόμενον” (άρθρο 85 εδ. α΄-β΄ ν. ‚ΔΝΖ’/1912).
[18] «Μακεδονία», 07-10-1925.
[19] «Μακεδονία», 15-09-1922.
[20] με: το Ἐθνικὸν Γεωργοκτηματικὸν Κόμμα (166 ψ.) στις εκλογές της 07-11-1926, και (328 ψ.) στις εκλογές της 19-08-1928• και με το Ἀγροτικὸν Κόμμα (168 ψ.) στις εκλογές της 26-01-1936.
[21] με το Λαϊκὸν Κόμμα, στις εκλογές της 19-08-1928 (5.459 ψ.).
[22] στο μεγαλύτερο διάστημα της τρίμηνης αργίας του εκλεγμένου Δημάρχου Α. Πρωτοψάλτου (από 08-04-1935 έως 21-06-1935)• πρόκειται για άλλη μια δημαρχιακή θητεία για την οποία ο μαρμάρινος Πίνακας παραδίδει λανθασμένες πληροφορίες στους επισκέπτες του Δημαρχείου.
[23] «Ὁ νέος Δήμαρχος Βερροίας. Θεσσαλονίκη. Διωρίσθη δήμαρχος Βερροίας ὁ κ. Μενέλαος Θ. Χατζηνικολάκης.»• «Ταχυδρόμος», 30-09-1942.
[24] με: την Σοσιαλιστικὴν Ἐργατοαγροτικὴν καὶ Προσφυγικὴν Παράταξιν, (38 ψ.) στις εκλογές της 07-11-1926• με τα Συμπράττοντα Κυβερνητικά Κόμματα (Λαϊκόν, Ἐθνικὸν Ριζοσπαστικόν, Μακεδονικὴ Ἕνωσις, Ἐθνικὴ Ἕνωσις, Ἐθνικὸν Κόμμα / Παναγής Τσαλδάρης, Γεώργιος Κονδύλης, Αριστομένης Μητσοτάκης, Θεόδωρος Πάγκαλος), (40.005 ψ.) στις εκλογές της 09-06-1935.
[25] «Μακεδονία», 15-09-1922• «Ταχυδρόμος Βορείου Ἑλλάδος», 14-09-1923.
[26] «Ταχυδρόμος Βορείου Ἑλλάδος», 14-09-1923.
[27] π. Πρόεδρος των Ζαχαροπλαστών («Ταχυδρόμος Βορείου Ἑλλάδος», 14-09-1923).
[28] διατελέσας βοηθός «τοῦ μεταφραστικοῦ γραφείου παρὰ τῷ Πρωτοδικείῳ Βερροίας» («Νέα Ἡμέρα Τεργέστης», 14-06-1914).
[29] ενδεικτικό της ελαστικότητας των όρων: ο Αναστάσιος Κάππος προσγράφεται ως «γηγενής», αν και μόλις προ 12ετίας εγκατασταθείς στην Βέροια: «Βέροια, Δεκέμβριος 19 (Τοῦ ἀνταποκριτοῦ μας). – Ἐγκατεστάθη ἀπὸ τῆς παρελθούσης ἑβδομάδος ἐν τῇ πόλει μας ὁ νέος ἐργάτης τῆς Θεᾶς Θέμιδος ὁ ἄριστος δικηγόρος κ. Κάππος. Τῷ φίλῳ δικηγόρω εὐχόμεθα καλὴν εὐδοκίμησιν καὶ ἐκπλήρωσιν τῶν πόθων του.» «Σημαία», 23-12-1913.
[30] μετέπειτα Δήμαρχος: διορισμένος 1949-1950, εκλεγμένος 1951-1954 (απολυθείς με το από 27-03-1954 β.δ. ΦΕΚ Α’ 57/03-04-1957).
[31] Πρόεδρος του Γεωργικού Συνεταιρισμού, και επόμενος (μετά την θητεία του Ι. Μάρκου) Δήμαρχος (εκλεγείς για δύο συνεχείς θητείες), υπηρετήσας από 01-09-1929 έως 22-03-1935, και από 22-06-1935 έως 08-01-1940 (με ενδιάμεση τρίμηνη αργία, - και, εν τέλει, διορισμό αλλά και απόλυση από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου).
[32] Δήμαρχος (διορισμένος) Αυγ. 1946-Οκτ. 1947, και Ιουλ. 1948-Αυγ. 1949.
[33] π. Πρόεδρος των Παντοπωλών («Μακεδονία», 15-09-1922).
[34] Πρόκειται, προδήλως, για την Απογραφή της 19-12-1920 [: «Πληθυσμὸς τοῦ Βασιλείου τῆς Ἑλλάδος κατὰ τὴν Ἀπογραφὴν τῆς 19 Δεκεμβρίου 1920 / Πραγματικὸς πληθυσμὸς κυρωθεὶς διὰ τοῦ ἀπὸ 31 Αὐγούστου 1921 Β. Διατάγματος / Ἐν Ἀθήναις, ἐκ τοῦ Ἐθνικοῦ Τυπογραφείου, 1921»], σύμφωνα με την οποία ο πληθυσμός του Δήμου Βέροιας (πόλη της Βέροιας και οικισμοί: Καρατσαλή, Κάτω Λουζίτσα, Κρεβατά, Λαζοχώριον, Μέτσι, Μουσταλή, Ράχωβα, Σιδηροδρομικός Σταθμός Βεροίας, Τεραμώνιον, Τόπλιανη, Τουρκοχώρι) ήταν: 14.279 κατ. (7.192 άνδρες + 7.157 γυναίκες).
[35] «Τὸ Φῶς», 12-10-1925.
[36] «Τὸ Φῶς», 13-10-1925.
[37] «Τὸ Φῶς», 31-10-1925.
[38] ν. ‚ΔΝΖ´/1912 άρθρον 148 εδ. β. περ. 2 «Δὲν δύνανται νὰ ἐκλεγῶσιν ἢ νὰ διατελῶσι δήμαρχοι, πάρεδροι δημοτικοὶ ἢ κοινοτικοὶ σύμβουλοι. […] 2) Οἱ ἐν ἐνεργείᾳ στρατιωτικοὶ τῆς ξηρᾶς ἢ τῆς θαλάσσης, οἱ δημόσιοι ὑπάλληλοι καὶ πάντες οἱ ἐκ τοῦ κοινοτικοῦ ταμείου μισθοδοτούμενοι. […]».
[39] «Τὸ Φῶς», 28-10-1925.
[40] ν.δ. της 01-11-1925. «Περὶ ἄρσεως μὴ ἐκλογιμότητος λόγῳ ἀσυμβιβάστου διὰ τὰς ἐσχάτως ἐνεργηθείσας δημοτικὰς ἐκλογάς» ΦΕΚ Α’ 336/01-11-1925.
[41] «Μετὰ τὰς δημαρχιακὰς ἐκλογὰς Θεσσαλονίκης / Πορίσματα καὶ διδάγματα
[…] ἀληθινὴν προὐκάλεσε κατάπληξιν εἰς ὅλους ἡ ἐπιτυχία τοῦ ἐργατοπροσφυγικοῦ ὑποψηφίου κ. Πατρικίου. […] Ἂς ἴδωμεν ἤδη τίς ἐστιν ὁ κ. Πατρίκιος καὶ τὶ ἐπεδίωξε διὰ τῆς ὑποψηφιότητος αὐτοῦ. Πρόσφυξ δικηγόρος, ὁ ἐπιτυχὼν κατὰ τὰς ἐκλογὰς τῆς 25 8)βρίου, πρὸ ἔτους ἐγκατασταθείς ἐν Θεσσαλονίκῃ ἐκ Βερροίας, […]».
«Ἐλεύθερος Λόγος», 10-11-1925.
[42] «Τὸ Φῶς», 16-12-1925.
[43] ν. 3341/14-06-1925 «Περὶ ἱδρύσεως Πανεπιστημίου ἐν Θεσσαλονίκῃ» ΦΕΚ Α’ 154/22-06-1925.
[44] «Τὸ Φῶς», 28-12-1925.
