Γράφει ο Mανώλης Βαλσαμίδης
Η έρευνα στα ιστορικά θέματα έχει ως στηρίγματά της τις ακριβείς χρονολογίες, τα πραγματικά γεγονότα, τους τόπους που διαδραματίσθηκαν, τους ανθρώπους που πρωταγωνίστησαν. Γραπτές πηγές, ει δυνατόν όλες, ελέγχονται. Προφορικές πηγές, παραδόσεις είναι πολύτιμες, συλλέγονται. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τόπος. Πολλές φορές είναι ομιλητικότατος. Ο ερευνητής οφείλει να πάει επί τόπου, να αφουγκρασθεί.
Την Κυριακή, 11 Σεπτεμβρίου, βρέθηκα προγραμματισμένα στη Χαλάστρα (Κουλακιά), σε μια συντροφιά ντόπιων, με παρόντα και τον προϊστάμενο ιερέα του Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου πατέρα Ανδρέα, στο σπίτι του ανεψιού μου Σταύρου Λυμπεριάδη, εκπαιδευτικού-μαθηματικού. Ωραία παρέα. Και πιο ωραία η συζήτηση. Κι η νύφη μου, η Αναστασία στο τρατάρισμα. Το θέμα μας ήταν: Έγινε σφαγή στη Χαλάστρα την περίοδο της πολιορκίας της Νάουσας το 1822; Αν ναι, πότε, από ποιούς και γιατί;
Πολλοί έγραψαν για εκείνη την περίοδο αλλά διαφωνούν σε πολλά. Ο Ι. Κ. Βασδραβέλης στο βιβλίο του «Οι Μακεδόνες κατά την επανάστασιν του 1821», μεταφέρει πληροφορία (παραπέμποντας στoν Lascaris, La revolution grekque vuede Salonique 156 κ.ε.) σύμφωνα με την οποία «Εις την Κουλακιάν, χωρίον παρά τας εκβολάς του Αξιού ποταμού, κατά την εβδομάδα των παθών και καθ’ ην ώραν οι κάτοικοι εκκλησιάζοντο, διεδόθη αιφνιδίως, ότι εντός αυτής είχον καταφύγει καταδιωκόμενοι Έλληνες κλέφτες. Εν τη προσπαθεία όπως σωθή το τρομοκρατηθέν πλήρωμα της εκκλησίας δια των θυρών και των παραθύρων εδημιουργήθη τοιούτος πανικός, ώστε να εύρουν οικτρόν θάνατον περίπου 50 γυναίκες, παιδιά και γέροντες, μεταξύ των οποίων και ο λειτουργών ιερεύς, αποθανών εξ ασφυξίας προ του ιερού βήματος».
Εξαρχής παραποιημένη η αλήθεια χάριν της Τουρκίας, εμπλουτίζεται με προσθήκες των σχολιαστών όπως: «Καθώς ήταν νωπές οι εντυπώσεις από τη γενικευμένη σφαγή των κατοίκων της Νάουσας από τον Λουμπούτ Πασά» κ.ά. Και έχει ανάγκη απάντησης. Γνώρισα τον Ι. Βσδραβέλη, ήταν αξιολογότατος ερευνητής και η Νάουσα του οφείλει πολλά.
Απαντώ πρώτα στον σχολιασμό με «τις νωπές εντυπώσεις», όπως παραπάνω. Υπάρχει πρωθύστερο! Η εβδομάδα των παθών προηγείται του Πάσχα. Δεν μπορεί, οποιαδήποτε μέρα της εβδομάδας των Παθών στην οποία συνέβη το «ποδοπάτημα», κι αν συνέβη, να έπεται της σφαγής της Νάουσας, η οποία σφαγή συνέβη στο τέλος της διακαινησίμου, που έπεται του Πάσχα.
Δεύτερο: Οι προξενικές εκθέσεις, κυρίως της Αυστρίας, είναι υπέρ το δέον λειασμένες. Ο πρόξενος προσφέρει υπηρεσίες για να έχει τις πόρτες του σουλτάνου ανοιχτές. Η φιλία με το άδικο οδηγεί σε άρνηση ή παραποίηση της αλήθειας προς όφελος της πλευράς του αδίκου. Η πληροφορία των προξενικών αρχών της Αυστρίας είναι εξόφθαλμα παραποιημένη.
Τρίτο: Σε επίρρωση της θέσης ότι η πληροφορία πάσχει είναι το ότι, αφού η Νάουσα καλά κρατεί, και στην Πιερία άναψε μεγάλος πόλεμος με την απόβαση των Νησιωτών και τη σύμπραξη των οπλαρχηγών του Ολύμπου, δεν υπάρχει θέμα πανικού.
Η Παράδοση επιμένει, κόντρα προς τις προξενικές αναφορές, στις οποίες αναφέρεται από τους σχολιαστές ότι στηρίζεται ο Lascaris, στην Κουλακιά έγινε σφαγή. Σφάχτηκαν στην εκκλησιά του Αγίου Αθανασίου 52 άτομα από τους Τούρκους του Λουμπούτ. Διαφωνία υπάρχει ως προς το πότε. Ένα μεγάλο κομμάτι της μιλάει για την Κυριακή των Βαΐων και άλλο για τη Μεγάλη Παρασκευή. Διαφωνία υπάρχει και ως προς την αιτία. Τούρκοι μπήκαν στην Εκκλησιά και αδιακρίτως έσφαξαν πενήντα άτομα και δυο ιερείς. Το άλλο κομμάτι της Παράδοσης συνδέει το γεγονός με συμμετοχή της Χαλάστρας σε μεταφορά μαχαιρών (σπαθιών). Και αυτοί που σφάχτηκαν ήσαν παιδιά του σχολείου που βοηθούσαν στην απόκρυψη των όπλων στην κρύπτη του Ναού του Αγίου Αθανασίου. Σφάχτηκαν επί τόπου.
Εξέφρασα την επιθυμία να ιδώ τον τόπο. Νύχτωσε μου είπαν και ο ιερέας πρόσθεσε κάτι που μου προξένησε ιδιαίτερη εντύπωση: «Και σήμερα αλλά περισσότερο παλιότερα (είπε) νύχτα δεν περνούσε κανένας από εκείνον τον τόπο. Κι αν ήταν ανάγκη, περνούσαν κάνοντας τον σταυρό τους». Εμποιεί φόβο ο τόπος. Και ένας τόπος εμποιεί φόβο, όταν είναι τόπος εγκλήματος αποτρόπαιου, άδικου, ανόσιου, ανατριχιαστικού. Πώς να περάσεις νύχτα από κείνο τον τόπο, το τόπο τον στοιχειωμένο με τα ελληνικά μέτρα!
Η σφαγή έγινε. Και έγινε Μεγάλη Παρασκευή 31 Μαρτίου του 1822. Μια εβδομάδα πριν το χαλασμό της Νάουσας. Ο ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας του νεότερου Ελληνισμού και πρόεδρος της Ε. Μ. Σ. κ. Αθανάσιος Καραθανάσης, ανέσυρε από τα Γαλλικά αρχεία τη μαρτυρία του Γάλλου διπλωμάτη Bottu, με πολλές πληροφορίες για τα όσα συνέβησαν στη Μακεδονία το 1822. Ο Bottu αναφέρεται στη Βέροια, τη Νάουσα κ. λ. π. Σχετικά με την Κουλακιά ο Bottu, αν και φιλότουρκος κατά τον κ. καθηγητή, γράφει: Μ. Παρασκευή του 1822 (31 Μαρτίου) Τούρκοι ιππείς εισέβαλαν στην εκκλησία την ώρα του Επιταφίου, θανάτωσαν πάνω από πενήντα πιστούς και έπνιξαν τον ιερέα στην Αγία Τράπεζα.
Καμιά, λοιπόν, αμφιβολία ότι πρόκειται περί εγκλήματος των Τούρκων. Από άλλες πηγές προκύπτει ότι πράγματι στρατιωτική επικουρία που έσπευδε σε ενίσχυση της φρουράς της Βέροιας κατόπιν διαταγής του Αμπού Λουμπούτ κινήθηκε κατά των Ελλήνων του κάμπου της Θεσσαλονίκης με πρώτους τους Έλληνες περί τον Αξιό. Γνωρίζουμε τους αρχηγούς, είναι ο Αλή Μπέης και ο Ταχήρ Μπέης, «οίτινες μετά τινα περιστροφήν ανά τα χωρία του Βαρδαρίου (Αξιού) και Ρουμλουκιού έφθασαν στη Βέροια» (Στουγιαννάκης, Ιστορία της πόλεως Ναούσης, σελ.140). Η εντολή που είχαν οι Αλή και Ταχήρ ήταν: αφοπλισμός και κατατρομοκράτηση των χριστιανικών πληθυσμών του κάμπου της Θεσσαλονίκης.
Η σφαγή, λοιπόν έγινε στις 31 Μαρτίου του 1822. Να ληφθεί υπ’ όψη ότι ακριβώς αυτή την περίοδο όλη η Μακεδονία είναι ανάστατη. Ο Πρόξενος Σαρνό γράφει με ημερομηνία 30 Μαρτίου 1822 από τη Θεσσαλονίκη στον πρέσβη Stragford στην Κων/πολη τα παρακάτω: «Ολόκληρη η ακτή από τη Λεπτοκαρυά ως την πεδιάδα του Λιμπάνοβου, στην άλλη μεριά του Αλιάκμονα, είναι σε κατάσταση επανάστασης. Ο αριθμός των επαναστατών υπολογίζεται σε 12 χιλιάδες. Έχουν αρχηγό τους έναν Διαμαντή και έναν άλλο οπλαρχηγό [...]» (Αθ. Καραβέργου, Τουρκικά έγγραφα, σελ. 83 - Αγγελίδης 1989, σελ. 260 επ.).
Σχετικά με την τυχόν ύπαρξη αφορμής και τη συμμετοχή παιδιών του σχολείου στη μεταφορά και απόκρυψη μαχαιρών πρέπει να γίνει περαιτέρω έρευνα σε συσχετισμό με τη σφαγή μέλους της οικογενείας του μαχαιροποιού Αξιώτη στο Κλειδί. Δεν είναι τυχαίο ότι στον κατάλογο των ονομάτων των σφαγιασθέντων, που είχε τοιχογραφηθεί στον παλαιό ναό, όλα τα ονόματα ήταν αρσενικού γένους. Σημειώνω ότι στην Κουλακιά ο Θεόφιλος Καμπανίας οργάνωσε σχολεία, ένα αρρένων και ένα θηλέων, στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, που στα κατοπινά χρόνια, στα μέσα του 19ου αιώνα αριθμούσαν 200 μαθητές (Έρευνα του Παν. Δυτ. Μακεδονίας, υπεύθ. καθ. Ελένη Γ. Γαβρά. Βλέπε και Δέσποινα Ευγενίδου, Μακεδονικά 1982).
Αν υπάρχει συσχετισμός, τότε οι Τούρκοι ιππείς εκτελούσαν ειδική αποστολή κατόπιν πληροφοριών. (Βλ. επετειακή ομιλία του Αρχ/του Θεοφίλου Λεμοντζή, Αρχ/κού Επιτρόπου Καμπανίας, όπου περιγράφεται με λεπτομέρειες η επιχείρηση απόκρυψης των σπαθιών και η σφαγή των μαθητών).
Η Χαλάστρα, είναι βεβαιωμένο, είχε σχέσεις με τη Νάουσα σε υψηλό επίπεδο. Ο Καμπανίας Θεόφιλος, εξ Ιωαννίνων, κάθε καλοκαίρι, έρχονταν και έμενε στη Νάουσα, στο σπίτι του πρόκριτου Παπαφιλίππου. Και παρ’ ότι ο Παπαφιλίππου ήταν πολιτικός αντίπαλος του Ζαφειράκη, ο Καμπανίας είχε επαφές με όλη την πολιτική ηγεσία του τόπου. Η Χαλάστρα (Κουλακιά) με την επίκαιρη θέση της στον Αξιό, κοντά στη Θεσσαλονίκη, ήταν ενήμερη και ασφαλώς είχε θέση στο σχεδιασμό του ξεσηκωμού της Μακεδονίας.
