Ο Νικόλαος Κασομούλης έχει καταγωγή από το Πισοδέρι, γεννήθηκε στην Κοζάνη το 1795. Ο πατέρας του Κώστας Κασομούλης, έμπορος, εγκαταστάθηκε στη Σιάτιστα και αργότερα, όταν η δουλειά του μεγάλωσε μετεγκαταστάθηκε οικογενειακώς στις Σέρρες. Στις Σέρρες ο Νικόλαος Κασομούλης μαθαίνει καλά για την εποχή του γράμματα και ακολουθεί το επάγγελμα του πατέρα του με επιτυχία. Εικοσαετής, καθώς γράφει στο βιβλίο του, ταξιδεύει για εμπορικούς λόγους στην Αίγυπτο και συναλλάσσεται με τους εκεί Έλληνες εμπόρους και τον οίκο Τοσίτσα. Είναι πολύ επικοινωνιακός, παίρνει - δίνει και γυρίζει με τραπεζικά χαρτιά. Μένει για λίγο στη Σμύρνη. Εκεί, το 1820, μυείται στη Φιλική Εταιρία και η ζωή του αλλάζει. Είναι από τα νεότερα σε ηλικία μέλη της και διακρίνεται για την ενεργητικότητά του. Στις Σέρρες μυεί τον πατέρα του, ο οποίος τον συμβουλεύει με παραδείγματα από το παρελθόν να τιθασεύει τον ενθουσιασμό του.
Συμμετέχει στον αγώνα του ‘21 από την αρχή μέχρι το τέλος, ως αγωνιστής, ως γραμματικός, ως διαμεσολαβητής. Δεν γεννήθηκε από αρματολική οικογένεια, δεν υπήρξε κλέφτης καπετάνιος, γι’ αυτό και δεν έκανε δικό του στρατόπεδο. Γνωρίζει όμως όλους τους τόπους, όλα τα στρατόπεδα και έχει προσωπικές επαφές με τους πρώτους, τους μεγαλύτερους του αγώνα. Ο ρόλος του διαμεσολαβητικός, έως ηγετικός, τον κρατάει στο προσκήνιο. Αγωνίζεται, γνωρίζει τα πάντα και τους πάντες και μας δίδει ζωντανές περιγραφές και καταγραφές ανθρώπων και γεγονότων στα στρατιωτικά του ενθυμήματα.
Πώς εμπλέκεται ο Κασομούλης με τη Νάουσα.
Ο Κασομούλης γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα στη Χαλκιδική, τον Όλυμπο τη Νάουσα. Έχει γνωριμία με τον Εμμανουήλ Παπά, με τον Ολύμπιο Διαμαντή και με τους Ναουσαίους Ζαφειράκη Θεοδοσίου Λογοθέτη, τον Οπλαρχηγό Καρατάσσο και τον Γάτσο. Επιλέγεται ως πληρεξούσιος των Μακεδόνων και στις 29 Σεπτεμβρίου 1821 ως εκπρόσωπος της Νάουσας και του Ολύμπου συναντάται με τον Δημήτριο Υψηλάντη. Στις κινήσεις του συνηθίζει να έχει, και το κάνει και σε πολύ δύσκολες στιγμές, συστατικά γράμματα. Όταν ορίζεται γενικός αρχηγός του αγώνα στη Μακεδονία, ο επιτελής του Δ. Υψηλάντη Γρηγόριος Σάλας τον ακολουθεί στα νησιά για τη συγκέντρωση εφοδίων για τον αγώνα.
Αποβιβάζεται προ του Σάλα στο Ελευθεροχώρι με τα πρώτα εφόδια, τα οποία διανέμει στους οπλαρχηγούς του Ολύμπου. Η Νάουσα επαναστατεί και μέσα σ’ αυτή, πληροφορείται ότι έχει καταφύγει και η οικογένειά του, η οποία, επταμελής, εγκατέλειψε τις Σέρρες μετά το διωγμό που εξαπέλυσε ο Λουμπούτ σε Θεσσαλονίκη και Σέρρες εναντίον των πλουσίων Ελλήνων. Η αλληλογραφία του Νικολάου Κασομούλη με τους προεστούς της Νάουσας και με τον πατέρα του παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, ακόμη και όταν περιληπτικά αποδίδεται στα “Στρατιωτικά Ενθυμήματα” του.
Η έκβαση της επανάστασης του Ολύμπου ήταν ατυχής. Η επανάσταση της Νάουσας κατέληξε σε ολοκαύτωμα της ευημερούσας πόλης. Μεταξύ των προμάχων της πόλης και ο πατέρας του Κασομούλη και τα αδέλφια του Γιώργης και Μήτρος. Ο πατέρας Κασομούλης έπεσε μαχόμενος μπροστά στα μάτια του μικρού γιου του Γιαννάκη, τα αδέλφια του σώθηκαν και κάποτε αντάμωσαν. Η μάνα του, οι δύο αδελφές του και ο μικρός αιχμαλωτίστηκαν.
Ο Νικόλαος Κασομούλης συνέχισε τον αγώνα. Τον συναντάμε το 1826 στο Μεσολόγγι με τα δυο του αδέλφια συντονιστή της εξόδου. Το 1829 κατάφερε και απελευθέρωσε με λύτρα τη μητέρα του, τις δυο αδελφές του και τον μικρό Γιαννάκη. Πέθανε το 1872 σε ηλικία 77 περίπου ετών στη Στυλίδα, νοσταλγός της Μακεδονίας, για την ιδέα της ελευθερίας της οποίας θυσίασε τα πάντα. Το βιβλίο του “Στρατιωτικά ενθυμήματα” είναι πολυτιμότατο βοήθημα για τη μελέτη της ελληνικής επανάστασης.
