* Της Χρύσας Μπέκα, Ψυχολόγου – ψυχοθεραπεύτριας
Τα προσωπικά όρια είναι τα σύνορα που μας διαχωρίζουν ως οντότητα από τους άλλους και διαφυλάσσουν την ακεραιότητα και την αίσθηση της ξεχωριστής μας ταυτότητας, καθώς βρισκόμαστε σε διαπροσωπική επαφή με άλλα άτομα. Ο φυσικός κόσμος είναι γεμάτος όρια. Κάθε ζωντανός οργανισμός διαχωρίζεται από τους γύρω του με φυσικό όριο το δέρμα του. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλου είδους όρια που μας περιβάλλουν δημιουργώντας ένα αόρατο κύκλο, ο οποίος περιλαμβάνει, πέρα από το σωματικό «εγώ», τις πνευματικές, διανοητικές και συναισθηματικές διαστάσεις της ύπαρξής μας. Τα όρια είναι, υπό αυτή την έννοια, αόρατα και συμβολικά δυναμικά πεδία που προσδιορίζουν τους κανόνες αλληλεπίδρασης στις κοινωνικές συναναστροφές. Η λειτουργία των ορίων συνίσταται στο:
- να αποτρέψουν τις εισβολές και τις παραβιάσεις των άλλων στο ζωτικό μας χώρο,
- να περιορίσουν εμάς τους ίδιους από πιθανές εισβολές στο χώρο των άλλων,
- να διαφυλάξουν την αίσθηση του «ποιοι είμαστε», της ταυτότητάς μας.
Κάθε επαφή που πληγώνει, τραυματίζει ή προσβάλλει θεωρείται παραβίαση. Τα συστήματα ορίων έχουν δύο μέρη: εξωτερικά και εσωτερικά:
Τα εξωτερικά όρια μας επιτρέπουν να επιλέξουμε τη σωματική μας απόσταση από τους άλλους, το βαθμό της σωματικής επαφής ή τη διαφύλαξη της προσωπικής ιδιοκτησίας. Διακρίνονται σε:
- Σωματικά: Τα σωματικά όρια παρέχουν ένα φράγμα μεταξύ του εαυτού και των άλλων που ελέγχει το βαθμό εγγύτητας, δηλ το πόσο αφήνουμε τους άλλους να μας πλησιάσουν και να μας αγγίζουν. Είμαστε φύλακες του σώματός μας και φέρουμε αποκλειστική ευθύνη για τον τρόπο που το εκθέτουμε σε πιθανές παραβιάσεις.
- Φυσικά: Αποτελούν σύνορα του προσωπικού χώρου. Παραβιάζονται όταν κάποιος εισβάλει στο φυσικό χώρο που βρίσκεσαι, χωρίς να ζητήσει άδεια, όταν ψάχνει τα προσωπικά σου αντικείμενα, διαβάζει τις προσωπικές σημειώσεις και μηνύματα ή δανείζεται πράγματα που ανήκουν στην ιδιοκτησία σου, χωρίς να έχει λάβει έγκριση.
- Σεξουαλικά: Ελέγχουν τη σεξουαλική απόσταση και το άγγιγμα και μας δίνουν το δικαίωμα και την ελευθερία να καθορίσουμε με ποιόν, σε ποιο πλαίσιο και με ποιόν τρόπο θα συνευρεθούμε σεξουαλικά. Προσδιορίζουν ποια θεωρούμε πρέπουσα και ασφαλή σεξουαλικά συμπεριφορά.
Τα εσωτερικά όρια αφορούν σκέψεις και συναισθήματα, προσωπικές αξίες και αντιλήψεις που προσδιορίζουν ποια είδη συνδιαλλαγής με τους άλλους είναι αποδεκτά από εμάς. Προστατεύουν την αίσθηση της αυτοεκτίμησης, καθώς αυξάνουν την ικανότητα να αναλαμβάνουμε την αποκλειστική ευθύνη για τον τρόπο που σκεφτόμαστε και νιώθουμε και να διαχωρίζουμε τα συναισθήματά μας από τα συναισθήματα των άλλων: Τέτοιου είδους όρια είναι:
- Συναισθηματικά: Τα συναισθήματα προκύπτουν από τον τρόπο που μεταφράζουμε την πραγματικότητα και επομένως, είναι διαφορετικά για τον καθένα. Τα όρια διασφαλίζουν το σεβασμό στα προσωπικά συναισθήματα και τη απόσταση από τη συναισθηματική κατάσταση του άλλου, ώστε το συναίσθημά του να μην επηρεάζει καταλυτικά τη δική μας ψυχική διάθεση. Προσφέρουν τη δυνατότητα να μπορούμε να λέμε «όχι» χωρίς φόβο ή ενοχή, όταν κάτι δεν μας ταιριάζει, αλλά και να αποδεχόμαστε το «όχι» του άλλου, χωρίς να νιώθουμε απόρριψη και εγκατάλειψη.
- Διανοητικά: Αφορούν το σεβασμό για τις αντιλήψεις, τις αξίες και τις σκέψεις που έχει ο καθένας, και την ανάληψη της αποκλειστικής ευθύνης για τις επιλογές του, ώστε ούτε να κατηγορεί τους άλλους για τις συνέπειες μιας επιλογής, αλλά ούτε να προσπαθεί να ελέγξει και να χειραγωγήσει τις συμπεριφορές των άλλων. Με άλλα λόγια, τα διανοητικά όρια μας αποτρέπουν από το να θυσιάσουμε τους προσωπικούς στόχους και τα όνειρά μας για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες των άλλων, αλλά και φορτώνουμε την ευθύνη των πράξεων μας στους άλλους, κατηγορώντας τους ότι είναι υπεύθυνοι για τα προβλήματά μας.
- Πνευματικά: Είναι το πλαίσιο που παρέχει τη δυνατότητα να επιλέξουμε το πνευματικό μονοπάτι που, υποκειμενικά, θεωρούμε πως μας αντιπροσωπεύει. Επιπλέον είναι ο άξονας που μας υποστηρίζει να εξελισσόμαστε εσωτερικά και να υπερασπιζόμαστε τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας, και μας προστατεύει από το να εμπλεκόμαστε σε σχέσεις εξάρτησης ή να φτάνουμε στο εντελώς άλλο άκρο του να διστάζουμε να ζητήσουμε βοήθεια, όταν πραγματικά υπάρχει ανάγκη.
Κάθε ζωντανός οργανισμός εξελίσσεται μέσα στο ασφαλές πλαίσιο των ορίων του και η ποιότητά τους καθορίζει το βαθμό που ο οργανισμός αυτός θα αναπτυχθεί. Αν τα όρια του είναι άκαμπτα και συμπαγή, ο οργανισμός καταδικάζεται σε απομόνωση και σταδιακά θα αποδυναμωθεί λόγω έλλειψης τροφοδοσίας από το περιβάλλον. Αν τα όριά του είναι διάτρητα, δε θα μπορέσει να προφυλαχθεί από βίαιες παραβιάσεις και μοιραία θα χάσει την ταυτότητά του. Τα υγιή όρια θα πρέπει να είναι ακέραια, ως προς τις αξίες και τις προτεραιότητες, ευέλικτα για να μπορούν να διευκολύνουν τις εξωτερικές επαφές και να ενσωματώνουν νέα δεδομένα και να λειτουργούν ως ασπίδα προστασίας για τη διατήρηση της ξεχωριστής ταυτότητας. Τα υγιή όρια προστατεύουν τις ανάγκες, τα συναισθήματα και τις προσωπικές μας αξίες, και προασπίζουν την αίσθηση της μοναδικότητάς μας.
Και ας μην ξεχνάμε ότι υγιή προσωπικά όρια είναι η βασική προϋπόθεση για υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις.
Στο εργαστήριο της Δευτέρας 27/03/17 στις 5:30 θα διερευνήσουμε:
Πόσο εύκολο είναι να υπερασπιστούμε τις ανάγκες και τα συναισθήματα μας;
Μπορούμε εύκολα να πούμε «όχι»;
Μήπως αναλαμβάνουμε την αποκλειστική ευθύνη για καταστάσεις στις οποίες δεν είμαστε μοναδικοί υπαίτιοι;
Τελικά, ποια είναι η ιδανική απόσταση που μας κάνει να νιώθουμε ασφαλείς;
