Πέρασαν πάνω από 125 χρόνια από τότε που ο Αμερικανός Τόμας Έντισον (Thomas Edison), ανακάλυψε τον φωνογράφο, την ηλεκτρική λάμπα και την κινηματογραφική μηχανή. Πιο συγκεκριμένα, το 1877 έκανε την πρώτη δοκιμή με τα εξής λόγια: «Η Μαίρη έχει ένα μωρό αρνάκι». Σύντομα η πρωτοφανέρωτη αυτή συσκευή βελτιώθηκε, τελειοποιήθηκε και κυκλοφόρησε σ’ ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο. Έγινε το μέσο με το οποίο διασκέδαζαν πλούσιοι και φτωχοί.
Στην περιοχή μας εμφανίστηκε λίγο πριν από τον πόλεμο, στη δεκαετία του τριάντα. Το προμηθεύτηκαν πρώτοι οι άνθρωποι που είχαν οικονομική επιφάνεια, μα και εκείνοι που ήθελαν να αποδείξουν πως είναι εύποροι.
Για το γραμμόφωνο, εμείς που γεννηθήκαμε στα μέσα της δεκαετίας του τριάντα και είμαστε παιδιά της Κατοχής και του Εμφυλίου, έχουμε πολλά να θυμηθούμε. Ήταν τόση η αποδοχή που του έγινε, ώστε πολλοί το προτίμησαν ακόμα και στο γάμο τους, όταν δεν έβρισκαν νταούλια.
Υπήρξε το όργανο που έφερε στην περιοχή μας τη λεγόμενη ευρωπαϊκή μουσική. Εκεί που κυριαρχούσε το συρτό, το τσάμικο, ο καρσιλαμάς και το χασάπικο, όλα με τη συνοδεία του ζουρνά, κάποτε της καλαμένιας φλογέρας και σπανιότερα της γκάιντας, τώρα μας προέκυψε η πλάκα, ο δίσκος δηλαδή με τα βαλς, τα ταγκό, μουσικές και χοροί ουρανοκατέβατοι. Και όμως οι νέες γενεές τα δέχτηκαν, τα υιοθέτησαν με ενθουσιασμό και ας γκρίνιαζαν οι παλιότεροι πως είναι χοροί ανήθικοι, πρόστυχοι, πως θα προκαλέσουν την οργή του θεού και όσα ακόμα συνηθίζονται σε παρόμοιες περιπτώσεις. Ήταν δικαιολογημένες αυτές οι αντιδράσεις; Ήταν και παραήταν. Οι νεοφερμένες συνήθειες έσπαζαν κώδικες συμπεριφοράς αιώνι¬ους. Εκεί που αποτελούσε ντροπή ακόμα και να μιλήσει μια κοπέλα με ένα νέο, που στους παραδοσιακούς χορούς απέφευγαν ακόμα και να βαστούν από το χέρι, τώρα αγκαλιάζονταν φανερά, σφιχτά, ακουμπούσαν τα ευαίσθητα σημεία του ενός στα αντίστοιχα του άλλου. Και όμως με τον καιρό «το αγκαλιαστά», όπως το έλεγαν, καθιερώθηκε, ο θεός δεν έριξε φωτιά και θειάφι να κάψει τους αμαρτωλούς και το καταπληκτικό μηχάνημα, που από το χρωματιστό χωνί του ξεχύνονταν μελωδίες υπέροχες μάζευε κάθε Κυριακή ή μεγάλη γιορτή τους νέους στην πλατεία του χωριού, ιδιαίτερα μετά τον εμφύλιο και τους έδινε την ευκαιρία να ξεδώσουν χορεύοντας, να ανταλλάξουν μηνύματα ερωτικά, των οποίων επακόλουθο ήταν συνήθως τα αρραβωνιάσματα και ο γάμος.
Η τεχνολογία όμως δεν επαναπαύεται στις όποιες κατακτήσεις της. Προχωράει συνεχώς μπροστά, κάτι αλλάζει στο παλιό, κάτι προσθέτει, κάτι αφαιρεί και ξαφνικά παρουσιάζει στην αγορά ένα νέο προϊόν. Νέο προϊόν ήταν και το λεγόμενο πικάπ. Τώρα αυτό δεν είχε χωνιά, δε χρειαζόταν κάθε τρις και λίγο αλλαγή βελόνας, ούτε κούρντισμα.
Εδώ πάντως να σημειώσω ότι στο χωριό μου, στις Ποζιαρίτες, εμφανίστηκε πολύ νωρίς ένα άλλο θαυματουργό μηχάνημα, το ραδιόφωνο. Το είχε φέρει ο σούμπασης του τοπικού γαιοκτήμονα και στα μαύρα χρόνια του αδερφοκτόνου πολέμου μαζεύονταν σχεδόν το μισό χωριό στο κονάκι για να ακούσει και να θαυμάσει πώς από ένα κουτί βγαίνει ανθρώπινη ομιλία και προπαντός μουσική από πολλά όργανα. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που αταυροκοπιούνταν και το θεωρούσαν πράγμα διαβολικό. Αργότερα, όταν τα πράγματα είχαν κάπως ηρεμήσει, αγόρασε ραδιόφωνο και ο μπακάλης, ο Νίκος ο Νούτσος. Και πάλι τα βράδια ο χώρος του παντοπωλείου να γεμίζει ασφυκτικά. Όλα άρεσαν στον; παρθενικούς ακροατές, εκείνο όμως που τους ενθουσίαζε ήταν τα δημοτικά τραγούδια, τα περισσότερα από τα οποία τα άκουγαν για πρώτη φορά. αφού ήταν μωραϊτικα, ρουμελιώτικα, κρητικά, που σημαίνει για τα χρόνια εκείνα ότι προέρχονταν από μέρη μακρινά και άγνωστα.
Το μαγνητόφωνο, εκείνο με τις ταινίες, τις μπομπίνες, ήταν το επόμενο όργανο που εμφανίστηκε στα μέρη μας εκεί προς το τέλος της δεκαετίας του πενήντα. Αυτό κι αν δεν ήταν ένα αξιοθαύμαστο μηχάνημα. Δε φτάνει που έπαιζε μουσική, σου έδινε τη δυνατότητα, πατώντας κάποια κουμπιά, να επαναλάβεις με πολύ απλό τρόπο το θαύμα του Έντισον. Να γράψεις τη λαλιά σου, να μιλήσεις, να τραγουδήσεις και ύστερα να πατήσεις πάλι κάποια κουμπιά, να γυρίσει η ταινία του μηχανήματος πίσω και ύστερα να αρχίσεις να ακούς τη φωνή σου.
Όλα αυτά τα προϊόντα της τεχνολογίας δεν φέρνουν μαζί τους μόνο τη διασκέδαση, την ψυχαγωγία, ακόμα και την εξυπηρέτηση. Μπαίνουν βαθιά στη ζωή του ανθρώπου. Του αλλάζουν σταδιακά και χωρίς να το καταλάβει την αισθητική του, τις προτιμήσεις του, αυτό που είχε κρυμμένο στο υποσυνείδητο του ως καταστάλαγμα του προηγούμενου κοινωνικού βίου. Αυτά τα μέσα θα χρησιμοποιήσουν οι έμποροι και θα επιβάλουν με τον καιρό σε όλους μας άλλες προτιμήσεις στη μουσική. Δεν θα μας κάμουν απλά να ακούμε καινά επαναλαμβάνουμε άλλα τραγούδια, αυτά που είχαν διαλέξει οι ίδιοι με κριτήριο το κέρδος, μα θα μας φτάσουν στο σημείο να ντρεπόμαστε για τα παλιά, τα ωραία μας δημοτικά. Ευτυχώς ανάμεσα στα πολλά σκουπίδια, όπως επικράτησε να λέγονται, με τα οποία μας βομβάρδιζαν υπήρχαν και μερικά διαμάντια, που έγραψαν ο Θεοδωράκης, ο Χατζιδάκις, ο Τσιτσάνης και μερικοί ακόμα σωστοί καλλιτέχνες.
Την ίδια σχεδόν εποχή με το μαγνητόφωνο έκαμε την εμφάνιση της και μια άλλη συσκευή, που ήταν γραφτό να φέρει στη ζωή μας τα πάνω κάτω. Μιλώ για την τηλεόραση. Αυτή εκτός από τη δύναμη του ήχου επιστράτευσε και την ακατανίκητη παντοδυναμία της εικόνας. Ήταν βέβαια κρατική, ασπρόμαυρη, είχε δυο προγράμματα όλα κι όλα και λειτουργούσε μόνο λίγες ώρες το εικοσιτετράωρο. Τι τα θέλεις όμως; Εγκαταστάθηκε στα καθιστικά, στα σαλόνια, όπου υπήρχαν, ρίζωσε εκεί και άρχισε το ξεθεμελίωμα του παλιού τρόπου ζωής, των εθίμων, των προτιμήσεων μας. Χώρια ότι την βρήκε έτοιμη η Χούντα και μας έλουζε μαζί με τα καθημερινά εμβατήρια και με τα προπαγανδιστικά της φιρμάνια. Με τον καιρό άλλαξε και αυτή. Βελτιώθηκε, κυρίως όμως απόχτησε χρώμα, άρα έγινε ακόμα πιο ελκυστική. Παράλληλα πέρασε στα χέρια των ιδιωτών, των εμπόρων, και από τότε τραβάει το δρόμο της σέρνοντας μας όλους σε έναν ατελείωτο χορό του Ζαλόγγου.
Εν τω μεταξύ για καθαρές μουσικές εκπομπές βγήκαν καινούργια εργαλεία, με κάτι δισύλλαβα, το πολύ τρισύλλαβα ονόματα, CD, DVD και το άκρον άωτον, που λένε αυτό, το περίφημο ίντερνετ. Τα τελευταία αυτά, είναι τόσο πολύ προηγμένης ηλεκτρονικής τεχνολογίας, που κάμνουν όχι τον αρχικό φωνόγραφο μα και τα μαγνητόφωνα, τα πικάπ να μοιάζουν ως αντικείμενα με μουσειακή αξία.
Εγώ βέβαια πιστός στην λαϊκή παράδοση έχω μόνο μια υποχρέωση, να περιγράψω όσα μπορώ από εκείνα τα χρόνια, τα οποία, με όλες τις αδύνα¬τες πλευρές τους, δεν το κρύβω, ότι συχνά τα νοσταλγώ. Θυμούμαι, όταν σε ένα πάρτι πρωτοαγκάλιασα μια κοπέλα που την αγαπούσα, χωρίς αυτό να παραξενέψει κανέναν. Στο γραμμόφωνο έπαιζε την ώρα εκείνη ένα όμορφο ταγκό.
