ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΟΡΟΝΤΟ
Έκπληξη ευχάριστη, όταν ο φίλος Μιχάλης Κ. Μουρατίδης μία μέρα του Σεπτέμβρη του 2019 μου χάρισε το βιβλίο του με τον ανωτέρω τίτλο.
Το καλαίσθητο και όμορφο σε εμφάνιση και περιεχόμενο βιβλίο του, εκτός από το σύντομο βιογραφικό του σημείωμα, την αφιέρωση, λίγα λόγια από τον Πρόεδρο της Ελληνικός Κοινότητας Τορόντο, Αντώνης Αρτεμάκη, το ποίημα του Αντώνη Γ. Βαζιντάρη, λίγα λόγια από το δημιουργό του βιβλίου Μ. Μουρατίδη και από τον Ιωάννη Π. Ροδίτη, τα προλογικά και επιλογικά (πηγές, επίλογος, «οι πίσω σελίδες», εν είδει υστερογράφου), διαιρείται το κυρίως περιεχόμενο στα εξής μέρη:
1. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ – ΙΣΤΟΡΙΑ (σ. 31-311)
2. ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ – ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΜΟΓΕΝΕΙΑ (σ. 314-564)
3. ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ – ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΕΣ, ΤΟΠΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΕΙΑ (σ. 601-733)
Έχει διαστάσεις 23χ31,3 ύψος και 743 σελίδες, έκδοση Πολυτελέστατη.
Αφιερωμένο από τον Μιχάλη Μουρατίδη στη σύζυγό του Ρούλα και σε όσους ξόδεψαν το χρόνο τους στον πολιτισμό, την Ελληνική παιδεία και στις ανάγκες των συνανθρώπων τους…
Είναι ένα φανταστικό βιβλίο (Ιστορικό-Λεύκωμα) που διανθίζεται από πάρα πολλές φωτογραφίες και κείμενα (Ντοκουμέντα).
Το καλύτερο δώρο που πήρα το έτος 2019.
Ο Αντώνης Αρτεμάκης, Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Τορόντο, στον πρόλογό του είπε για την έκδοση του ιστορικού αυτού βιβλίου-λευκώματος «οφείλουμε να ευχαριστήσουμε τον δημιουργό αυτού του λευκώματος Μιχάλη Μουρατίδη, που ανιδιοτελώς εργάστηκε και κόπιασε για τη συγγραφή του έργου, με σκοπό να δωρίσει την πολύχρονη εργασία του, που για αυτόν ήταν και είναι έργο ζωής, στην Ελληνική Κοινότητα προκειμένου να ενισχύσει το Πρόγραμμα Παιδείας και Πολιτισμού. «Διασώζει καταγράφοντας πτυχές της ιστορικής διαδρομής του Τοροντιανού Ελληνισμού, που από άλλες συνθήκες μπορεί να χάνονταν στο σκοτάδι της λήθης».
Ο Αντώνης Αρτεμάκης σε λίγες σειρές εύστοχα τονίζει το σκοπό συγγραφής του βιβλίου.
Ο Μιχάλης Μουρατίδης πολλές φορές ένιωθε αδύναμος να σηκώσει στους ώμους του το έργο αυτό. Τον ενθάρρυναν πανεπιστημιακοί όπως: Ο Κ. Βακαλόπουλος και ο Κώστας Φωτιάδης να συνεχίσει την προσπάθεια αυτή λέγοντας: «Ο ιστορικός του μέλλοντος θα σε ευγνωμονεί γιατί θα βρει συγκεντρωμένο υλικό, έτοιμο να το δουλέψει επιστημονικά».
Ευχαριστεί όσους τον βοήθησαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην προσπάθεια αυτή, τους Γιάννη Δάγωνα, Χαράλαμπο Σαχσενίδη, Αντώνη Μιχαηλίδη, Ηλία Μιχαηλίδη, Γιάννη και Γεώργιο Κόντου, Γιάννη Ροδίτη, Γεώργιο Τρανταφυλλίδη, Ζαχαρία Πράπα, την Ελληνική Κοινότητα Τορόντο και όσους συνέδραμαν οικονομικά για την έκδοση (24 ιδιώτες και 6 Οργανισμοί και Σύλλογοι (σ. 14).
Ο Ιωάννης Π. Ροδίτης γράφει: Στον τελικό καλλωπισμό, αν κάπου χρειάστηκε, η εργασία του Μιχάλη Μουρατίδη, ήταν η δική μου παρέμβαση. «Δεν καταγράφει απλά τα γεγονότα της ζωής της Ελληνικής Κοινότητας του Τορόντο αλλά τις συνθέτει κατά τέτοιο τρόπο που το τελικό τους άθροισμα καταλήγει στη σύνθεση αυτού του μεγάλου, που ονομάζεται «Τοροντιανός Ελληνισμός».
Ο Κωστής Χατζηκωστής στον πρόλογό του, αφού υπενθύμισε τα λόγια του Δραγούμη «δεν μπορεί να είναι Άνθρωπος όποιος ξεχνά την καταγωγή του, όποιος δεν αναγνωρίζει τους δεσμούς του κι όποιος δεν είναι περήφανος για το δικό του πολιτισμό, που είναι ο εαυτός του όλος…», γράφει:
«μόχθησε πολύ για να συγκεντρώσει το ογκώδες αυτό υλικό…
Έσκυψε πάνω από γεγονότα και καταστάσεις με σεβασμό, αγάπη και αμεροληψία καταγραφέα ιστορίας». «Δεν παραλείπει να μνημονευθούν αντιδικίες, αστοχίες και στραβοπατήματα, πράγματα άλλωστε που συνοδεύουν τη φυλή μας από την εποχή του Ομήρου».
Ο Κωστής Χατζηκωστής γνώστης των κυριότερων σταθμών της Ελληνικής παροικίας του Τορόντο, με αριστοτεχνικό τρόπο, παρουσιάζει το έργο του Μιχάλη Μουρατίδη, με απώτερο σκοπό να τονισθεί η αξία του…».
Ο συγγραφέας Μιχάλης Μουρατίδης τονίζει:
«Η εργασία μου, είναι μια απόπειρα να φωτίσουμε ιστορικά, την Ελληνική παροικία στην πόλη του Τορόντο, κάνοντας αναφορά στην ζωή και στο έργο όλων εκείνων που… ανιδιοτελώς πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους… για τη διατήρηση του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας, των ηθών, των εθίμων και της παράδοσής μας».
Το περιεχόμενο του ιστορικού-λευκώματος έχει αφετηρία το 1864 και πρώτο σταθμό «συγκεντρωτικού γραπτού λόγου» το 2014.
Οι περισσότερες πληροφορίες προέρχονται από ελάχιστα βιβλία που εντόπισε ο Μιχάλης Μουρατίδης, από άλλους προδρόμους της «καταγραφής των έργων του Ελληνισμού» όπως, τον Ηρακλή Παπαμανώλη και τον Γεώργιο Βλάσση ή μέσα από αφηγήσεις, μαρτυρίες, λευκώματα συλλόγων και από τον παροικιακό τύπο που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην καταγραφή των πληροφοριών της παροικιακής ζωής.
Η αναφορά του Μιχάλη Μουρατίδη στο ποίημα του ποιητή Πέτρου Μπελαγρή «Ο μετανάστης» και σε αποσπάσματα από το μουσικοθεατρικό έργο του τραγουδιστή και συγγραφέα Αντώνη Μιχαηλίδη «Εμείς σε δύο πατρίδες γεννηθήκαμε», τονίζει ιδιαίτερα το τι κουβαλάει μέσα στην ψυχή του ο μετανάστης, «Το βαλσαμωμένο πουλί» (ήθη και έθιμα, αναμνήσεις, πολιτισμό κ.ά.) και πώς έγιναν άνθρωποι με δύο πατρίδες.
Στα ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ του, σ. 22, τονίζει:
«Η Ελληνική παροικία του Τορόντο με την Κοινότητα, τους συλλόγους και τα σωματεία της, ήταν δημιούργημα της μετανάστευσης.
Εξετάζει ποιοι ήταν οι πρωτοπόροι της παροικίας αυτής, ποια ήταν τα αίτια που ανάγκασαν να πάρουν το δρόμο της ξενιτιάς, τις δυσκολίες προσαρμογής και όλα τα συναφή προβλήματα της μετανάστευσης».
Ένα άρθρο της εφημερίδας «ΦΡΟΥΡΟΣ» της Καλαμάτας, με ημερομηνία 19 Μαρτίου 1909 και τίτλο: «Οι Έλληνες φεύγουνε», αναφέρεται στις τραγικές συνθήκες που επικρατούσαν στην Ελληνική περιφέρεια την εποχή εκείνη και τις αιτίες που προκάλεσαν τη φυγή από την πατρώα γη.
Το όνειρο του γυρισμού ήταν πάντα η πρώτη σκέψη για την πρώτη γενιά μεταναστών.
Το ποίημα της Αύρας Τσαμπή-Μιχαηλίδου τα λέει όλα.
Στη συνέχεια ο συγγραφέας κάνει αναφορά στα μεταφορικά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν κατά την μετανάστευση και στον πρώτο Έλληνα που πάτησε το πόδι του στον Καναδά ως θαλασσοπόρος και ερευνητής για λογαριασμό του Ισπανικού Θρόνου.
Ο πρώτος Έλληνας που ήρθε και συνειδητά έγινε μόνιμος κάτοικος του Καναδά ήταν ο Γεώργιος Καμπιώτης.
Λίγο αργότερα μετανάστευσε (1864) στο Τορόντο ο Αθηναίος Πέτρος-Κώστας Κωνσταντινίδης, ιατρός.
Η σποραδική παρουσία Ελλήνων στον Καναδά, άλλοτε ως αποτέλεσμα περιπέτειας και εξερεύνησης νέων τόπων, άλλοτε ως καταφύγιο από τις όποιες δυσμενείς συνθήκες επικρατούσαν στην, τότε, Ελλάδα είχαν ξεκινήσει από τον 16ο αιώνα.
Η συνεχόμενη συστηματική ροή των μεταναστών από την Ελλάδα, αρχίζει κάπου στα τέλη του 19ου αιώνα, με πρώτο σημείο εγκατάστασης τον τόπο άφιξής τους, που ήταν το λιμάνι του Χάλιφαξ.
Λίγα χρόνια πιο μπροστά, λίγο βορειοδυτικότερα από το λιμάνι αυτό, γύρω στα 1600 χιλιόμετρα μακριά, χτιζόταν μία νέα πόλη του Καναδά, το Τορόντο.
Στο Τορόντο τη δεκαετία του 1900 έρχονται, μέσω Αμερικής, οι πρώτοι μετανάστες που αποτέλεσαν το προζύμι της Ελληνικής παροικίας και ήταν οι δημιουργοί και κτήτορες της Ελληνικής Κοινότητας.
Ο συγγραφέας αναφέρει τους σκαπανείς της παροικίας του Τοροντο: Γρηγόριο Ζερβάκο, τους αδελφούς Γεώργιο, Κωνσταντίνο και Νικόλαο Λέτρου, οι οποίοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ίδρυση της Κοινότητας, Βασίλειο Καραπαναγιώτη, Χρήστο Α. Γιακόπουλο, Ευάγγελο Καλισμάνη, Κωνσταντίνο Βανεκίδη, Κωνσταντίνο Τσέρλη, αδελφούς Απόστολο και Ελευθέριο Δάγωνα, Αναστάσιο Κοψιαύτη, Βασίλειο Μουράφα κ.ά.
Από το 1910 έως το 2000 και έως την έκδοση της εργασίας του Μιχάλη Μουρατίδη, ερευνάται και καταγράφεται η Ιστορία της Ελληνικής Κοινότητας Τορόντο ανά δεκαετία.
Στην πρώτη δεκαετία (1910-1919) καταγράφει τα πρώτα «Βρεφικά» βήματα, τις πρώτες συγκεντρώσεις σε εστιατόρια ομογενών, τις πρώτες «δειλές» σκέψεις που «γέννησαν» την Ελληνική Κοινότητα (το πρώτο εκλεγμένο Δ.Σ. της Κοινότητας με πρώτο πρόεδρο τον Κ. Λέτρο).
Στη δεύτερη δεκαετία (1920-1929) γράφει για την ίδρυση της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Βορείου και Νοτίου Αμερικής, τη δημιουργία Φιλανθρωπικού Συλλόγου, την επίσκεψη του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γενναδίου στο Τορόντο και ιστορικά ντοκουμέντα της εποχής.
Στην τρίτη δεκαετία (1930-1939) αναφέρει ότι η ανάγκη συσπείρωσης, οδήγησε τους Έλληνες της παροικίας του Τορόντο στα πρώτα βήματα της ουσιαστικής οργάνωσης (νέα οράματα, αγορά νέας εκκλησίας, έκδοση Κοινοτικού Λευκώματος (1934), δωρητές για αγορά της εκκλησίας κ.ά.).
Η οικονομική βοήθεια των Ελληνοκαναδών και του Καναδικού κράτους στην Ελλάδα (δημιουργία Επιτροπών Ταμείου Αρωγής προς την Ελλάδα, τιμητικές διακρίσεις και το μετάλλιο του Φοίνικα σε όσους βοήθησαν την Ελλάδα οικονομικά), εξετάζονται στην περίοδο 1940-1949.
Στη δεκαετία του 1950-1959 ο Μιχάλης Μουρατίδης εξετάζει το νέο κύμα μετανάστευσης «Καραβιές νέων μεταναστών από την μεταπολεμική και βαριά πληγείσα Ελλάδα», ενώ στη δεκαετία 1960-1969 εξετάζει το πώς ο Ελληνισμός διεκδίκησε, δημιούργησε και οργανώθηκε (την αγορά της εκκλησίας της Παναγίας, την αρχή του αγώνα για την ίδρυση ξεχωριστής Μητροπόλεως Καναδά, τον πρώτο πνευματικό ηγέτη της Ελληνορθόδοξης εκκλησίας στον Καναδά, Μητροπολίτη Ελαίας Αθηναγόρα και τους διαδόχους του, την αγορά οικοπέδου για την ανέγερση εκκλησίας στο Ανατολικό Τορόντο, τα Θυρανοίξια του Ι.Ν. Αγ. Δημητρίου, την επταετία της χούντας στην Ελλάδα και τις προεκτάσεις της στην παροικιακή ζωή της ομογένειας).
Στην επόμενη δεκαετία (1970-1979) γράφει ο Μιχάλης Μουρατίδης πως ο Ελληνισμός του Τορόντο αποκτά το δικό του Πολιτιστικό Κέντρο και για την Κύπρο που μάτωσε από την εισβολή του Αττίλα και άλλα θέματα (την χειροτονία και ενθρόνιση του επισκόπου Κωνσταντίας κ. Σωτηρίου, τα εγκαίνια του Πολιτιστικού Κέντρου, τη Συντονιστική Επιτροπή του Ελληνοκαναδικού Συλλόγου, την ίδρυση Μουσείου Αντιγράφων του Ελληνικού Πολιτισμού κ.ά.).
Καθώς ο Τοροντιανός Ελληνισμός συλλέγει μνήμες 80 ετών, και συνεχίζει να μεγαλουργεί, την περίοδο (1980-1989) γράφει για τα Θυρανοίξια του Ιερού Ναού Αγίου Ιωάννη, τις εκλογές για την ανάδειξη Δ.Σ. της Ελληνικής Κοινότητας, το θάνατο του Λεωνίδα Πολυμενάκου, ιατρού, την επίσκεψη του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κ. Καραμανλή στο Τορόντο, την επισκόπηση των γεγονότων της εποχής μέσα από άρθρα του παροικιακού Τύπου, τον Ελληνισμό του Τορόντο στο πλευρό των σεισμοπαθών της Καλαμάτας, καθώς και της Καναδικής Κυβέρνησης, την επίσκεψη της Μελίνας Μερκούρη στο Τορόντο κ.ά.
Στη δεκαετία 1990-1999 ο Τοροντιανός Ελληνισμός ενισχυμένος και δυνατός, μπροστά σε νέες προκλήσεις, ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία. Ακόμη, Ελληνοκαναδοί διεκδικούν και διαπρέπουν στην Καναδική πολιτική σκηνή.
Το 1991 συνέβη η πυρκαγιά και η πλήρης καταστροφή της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννου.
Συνεχίζει ο Μιχάλης Μουρατίδης να εξιστορεί τα δρώμενα στην Ελληνική παροικία του Τορόντο! Την επίσκεψη του Πρωθυπουργού τον Καναδά Ζαν Κρετιέν σε εκδήλωση της Κοινότητας, τη δραστηριότητα της Ειρήνης Κερογλίδου και Αναστασίου Καραντώνη, ιατρού, προς όφελος της Ελληνικής Κοινότητας του Καναδά, την αγορά του Μητροπολιτικού Μεγάρου έναντι του ποσού των 800.000 δολαρίων, την επίσκεψη του κ. Βαρθολομαίου, Οικουμενικού Πατριάρχου στον Καναδά, την Ελλάδα και την ομογένεια που τιμούν Έλληνες επιστήμονες του Καναδά με την προσφορά τους στην επιστήμη, τη διάκριση ελληνόπουλων που διέπρεψαν στον Ακαδημαϊκό χώρο των σπουδών τους με υποτροφίες κ.ά.
Στη συνέχεια εξετάζονται: η πορεία της Ελληνικής Κοινότητας, η δεκαετία του Κώστα Μενεγάκη, η επίσκεψη στο Τορόντο του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κωστή Στεφανόπουλου. Η Ελληνική Κοινότητα επεκτείνει το έργο της και δημιουργεί την «ΠΡΟΝΟΙΑ», την Ελληνόγλωσση Εκπαίδευση, τον Σύλλογο Ελλήνων Δασκάλων του Οντάριο, το θέατρο του Τοροντιανού Ελληνισμού κ.ά. Από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα (το μεράκι και η αγάπη για το θέατρο έγραψαν μερικές από τις καλύτερες σελίδες στα πολιτιστικά της Ελληνικής Κοινότητας), ο Ελληνοκαναδικός Μουσικός Σύλλογος Οντάριο, ο Ελληνοκαναδικός Καλλιτεχνικός Όμιλος «ΟΡΦΕΥΣ», οι Ελληνοκαναδοί ποιητές, το Ελληνικό Γηροκομείο, οι περιφερειακές του Τορόντο Κοινότητες και Ενορίες, οι πρόεδροι και αντιπρόεδροι των Διοικητικών Συμβουλίων στα τέλη του 20ου αιώνα έως 20-11-2012, ο Ελληνοκαναδικός Μορφωτικός Σύλλογος «Πανελλήνιος», η περιληπτική ιστορία της δημιουργίας του Ελληνικού Προξενείου Τορόντο, η ιστορική αναδρομή του παροικιακού Τύπου, το κτίριο της Πανμακεδονικής Ένωσης, οι Πρόεδροι και Κυβερνήτες της Πανμακεδονικής Ένωσης και του Γυναικείου Τμήματος και του Τμήματος Νεολαίας.
Οι πρώτοι σκαπανείς Έλληνες ποντιακής καταγωγής που άνοιξαν το μεταναστευτικό δρόμο στον Καναδή, η Αδελφότητα Ποντίων Τορόντο «Η Παναγία Σουμελά» και άλλα θέματα, πληροφορίες, δρώμενα της Ελληνικής Κοινότητας Τορόντο.
Στη συνέχεια κ. Μ. Μουρατίδης αναφέρεται στους πάνω από εξήντα Συλλόγους, Ενώσεις, Ομοσπονδίες Ελληνικές με ονομασίες Ελληνικών πόλεων, με πλούσιο υλικό, φωτογραφικό και άλλα.
Ο Μ. Μουρατίδης, στο τέλος της Ιστορίας-Λευκώματος, αναφέρει τις ιστορικές πηγές, τα βιβλία, τις εφημερίδες, τα περιοδικά και τις προφορικές μαρτυρίες, τα προσωπικά αρχεία ιδιωτών και το φωτογραφικό υλικό που χρησιμοποίησε (ονομαστικά).
Τον επίλογο, που είναι κατατοπιστικός. Το Λεύκωμα αυτό έγινε να περισώσουμε όλα εκείνα που άντεξαν στη φθορά του χρόνου, για εκείνους που θα έρθουν στα χρόνια που θα ακολουθήσουν και θα θελήσουν να μάθουν για το δικό τους χθες, γράφει ο Μιχάλης Μουρατίδης.
Η εργασία αυτή του Μιχάλη Μουρατίδη είναι και θα είναι ένα χρήσιμο εργαλείο, και «μαγιά» για σύνταξη μελετών με αντικείμενο την ιστορία του Τοροντιανού Ελληνισμού.
Είναι άξιο πολλών συγχαρητηρίων, γιατί οι θυσίες του, οι κόποι του, οι δαπάνες, οι αγωνίες του, η προσφορά του στον Τοροντιανό Ελληνισμό, την Ελλάδα και τη Βέροια, όλα μαζί συνθέτουν έναν άνθρωπο έμπλεο χριστιανικών αρετών, άνθρωπο της προσφοράς που αναγνωρίστηκε απ’ όλους.
Με αγάπη
Παύλος Πυρινός
