Φωτο: Το Γυμνάσιο Αρρένων Βέροιας και σε ένθετο οι δημοτικιστές παιδαγωγοί
Μανόλης
Τριανταφυλλίδης, Αλέξανδρος Δελμούζος και Δημήτρης Γληνός
Και ενώ αιχμή
αυτής της έντονης αντιπαράθεσης επιφανειακά ήταν η χρήση της δημοτικής γλώσσας
στην εκπαιδευτική πράξη, υπέκρυπτε ένα πολυσύνθετο κοινωνικοπολιτικό πλέγμα
ιδεών, το οποίο τιτλοφορήθηκε από την πλευρά των υποστηρικτών της αρχαΐζουσας
καθαρεύουσας ως «μαλλιαροφεμινισμός».
Ο απόηχος της
έντασης έφτασε ως τη μικρή επαρχιακή πόλη της Βέροιας, καθώς πήρε θέση και ο
τότε Μητροπολίτης κ. Σωφρόνιος. Συγκεκριμένα, σε εκδήλωση μνήμης του
Μακεδονικού αγώνα, την οποία διοργάνωσε
το Γυμνάσιο Αρρένων, μετά την απαγγελία ποιήματος στη δημοτική γλώσσα από τον
μαθητή Θ. Τσιράκογλου, αναφωνώντας: «Δεν ανέχομαι πλέον την μαλλιαρήν
γλώσσαν!!!», αποχώρησε, ανοίγοντας έναν μεγάλο κύκλο, έντονης δημόσιας
συζήτησης σε τοπικό επίπεδο…
Ας δούμε όμως
μαζί τι προηγήθηκε αυτών των γεγονότων…
Μέχρι τις αρχές
του 20ου αιώνα το ελληνικό σχολείο τελούσε αυστηρά υπό μία ιδιότυπη
(κακοποιημένη θα ήταν η ορθή διατύπωση) έκδοση της Ερβαρτιανής επονομαζόμενης
παιδαγωγικής. Εν συντομία, η κυρίαρχη προσωπικότητα του δασκάλου (για την
ελληνική πραγματικότητα, καταδυναστευτική) έπρεπε να επιβάλλει με «μεθοδικότητα»
(τυποποιημένες, ανακυκλούμενες κι απαράβατες διαδικασίες) τις αυστηρά
επιλεγμένες γνώσεις-παραστάσεις στον παθητικό δέκτη-μαθητή. Αυτό μάλιστα έπρεπε
να επιτευχθεί σε μια ακατάληπτη για τον μαθητή γλώσσα, με τελικό στόχο την
ηθικοποίησή του.
Για να μην σας
κουράζω όμως με εξειδικευμένες παιδαγωγικές ορολογίες, παραθέτω ένα απόσπασμα
από το διήγημα «Το σκολειό και το σπίτι» του Κωστή Παλαμά, το οποίο αποδίδει με
μεγάλη γλαφυρότητα το σχολικό κλίμα της εποχής:
«(…) Στεκόταν
μπροστά στο δάσκαλο ορθό το φτωχό μαθητούδι και τον έβλεπε, καθώς το πουλάκι το
φίδι που πετρώνει.
- “Απόδος, ω
κατάρατε, τα πορθμεία! Βόα, ει τούτο σοι ήδιον, ω Χάρων”. Ποίον μέρος λόγου
είναι εκείνο το “τα”;
- Αντωνυμία!
τρεμοψιθύρισε ο μαθητής.
- Ούξω να
χαθείς, κουρουνιασμένε! Αντωνυμία, βρε!
Και τινάχτηκε
φοβερός. Το παιδί στάθηκε βουβό και ξακολούθησε να τρέμει. Τέλος πάντων θάρρεψε
κι είπε!
-
Όνομα…
-
Όνομα!
Όνομα! Όνομα! Θεομπαίχτη!
Κατέβηκε από τη
δασκαλοκαθέδρα, όρμησε, άδραξε απ’ το αυτί το παιδί, ξεφώνισε:
-
Άρθρον,
βρε, άρθρον! Μάθε, κακομοίρη, για να γίνεις άνθρωπος. Πρέπει να λιώσει το βρακί
σου στην καρέκλα από το διάβασμα… Παιχνίδια, ε! »
Για να μην
αδικήσουμε τον Μητροπολίτη Σωφρόνιο και τη μερίδα συμπολιτών μας της εποχής που
συντάχθηκαν δημόσια με τη στάση του, πρέπει να συνυπολογίσουμε ότι κατά τη
χρονική περίοδο εκείνη ήταν ευρέως διαδεδομένη και στέρεη πεποίθηση πως η χρήση
της αρχαΐζουσας καθαρεύουσας διασφάλιζε την εθνική ενότητα των Ελλήνων και τη
σύνδεση με το ένδοξο παρελθόν της Αρχαίας Ελλάδας.
τους υποστηρίζοντας με κείμενά τους την αναγκαιότητα γενικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, που θα συμπεριλάμβανε και τη χρήση της δημοτικής γλώσσας στα σχολεία:
«…Τα παιδιά ενύσταζαν, ενύσταζαν, ενύσταζαν, θεέ
μου, πώς ενύσταζαν… Η σκια της ηλιθιότητας εκάλυπτεν την τάξιν… Τα καλύτερα
επαπαγάλιζαν ευσυνειδήτως. Το βόδι λέγεται καλύτερον βους, το πόδι λέγεται
καλύτερον πους.
-
Τα κέρατα τού;
-
Του βου.
-
Οι δάκτυλοι τού;
-
Του που.
-
Ω θεέ μου; Τι λες παιδί μου;
Πρόσεχε. Ο βους, του βοός, ο πους, του ποδός. Λοιπόν; Τα κέρατα του…
-
Του βοδός.
-
Α! μα είσθε κτήνη! Είσθε ζώα! Δεν
υποφέρεσθε.
Γκαπ! Γκουπ!
[…] “Το σχολείον μας εργάζεται δια τον
τύπον, δια την λέξιν και όχι δια την ουσίαν. Η λεξιμάθεια κυριαρχεί και
παραγκωνίζει την γνώσιν των πραγμάτων και την άσκησιν των παιδικών
δεξιοτήτων…”» (Από το βιβλίο του Δ. Γληνού “Οι χοίροι υίζουσιν,
τα χοιρίδια κοϊζουσιν, οι όφεις ιύζουσιν”)
Αλ. Δελμούζος:
«Η ενότητα ενός έθνους στηρίζεται στην αίσθηση του “ανήκειν” σε μια
συλλογικότητα, η οποία δεν μπορεί να οικοδομηθεί μέσω της διδασκαλίας του
τυπικού μιας γλώσσας, η οποία δεν μιλιέται, δεν είναι η ζωντανή γλώσσα του
λαού…»
Για να δεχθούν
μύδρους δηκτικότατης κριτικής και ειρωνικότατα σχόλια ακόμη κι από… τη μακρινή,
μικρή Βέροια.
Για την ιστορία
του πράγματος αναφέρουμε ότι οι εκτεταμένες αντιδράσεις έδωσαν το πρόσχημα στο
δικτατορικό καθεστώς Πάγκαλου να επιβάλει την κακήν κακώς περιθωριοποίησή τους,
ωστόσο οφείλουμε να επισημάνουμε ότι η επιστήμη αλλά και η μετέπειτα εθνική μας
πορεία δικαίωσαν τους τρεις αποδιοπομπαίους «μαλλιαροδάσκαλους». Αφενός η
επιστήμη επιβεβαίωσε ότι οι λέξεις της γλώσσας είναι τα «εργαλεία της σκέψης»
(σκεφτόμαστε και προεκτείνουμε τη σκέψη μας με την αξιοποίηση των λέξεων, των
οποίων κατανοούμε απόλυτα τη σημασία) και αφετέρου η γενιά των Ελλήνων που σε
μεγάλο βαθμό διδάχθηκε υπό το παιδαγωγικό πρίσμα των τριών ήταν αυτή που λίγο
αργότερα σύσσωμη «έγραψε το έπος του ‘40»…
Πολλά μπορούμε
να αποκομίσουμε σήμερα από τη γνώση-ανάλυση εκείνων των γεγονότων:
Καταρχήν να μην
μείνουμε εστιασμένοι στείρα στην πτυχή της πολιτικής αντιπαράθεσης (γιατί και
αυτή υπήρχε), αλλά να εκλάβουμε την ανησυχία τόσο των υποστηρικτών της
αρχαΐζουσας καθαρεύουσας όσο και των δημοτικιστών ως δείκτη της αξίας που
απέδιδαν στη γλωσσική καλλιέργεια όσον αφορά στη μόρφωση (με την έννοια:
πλάσιμο της προσωπικότητας) και την ανάπτυξη της σκέψης και των πνευματικών
λειτουργιών του ατόμου.
«Γνωρίζω τον
κόσμο όσο μου επιτρέπουν οι γλωσσικές μου ικανότητες. Ο άνθρωπος του οποίου οι γλωσσικές δυνατότητες είναι περιορισμένες δεν
μπορεί όχι μόνο να εκφράσει αυτό που σκέπτεται, αλλά κυρίως να σκεφθεί
ολοκληρωμένα» επιβεβαιώνει σήμερα η
επιστήμη. Επομένως, γλωσσική καλλιέργεια, γλωσσική καλλιέργεια και… γλωσσική καλλιέργεια από τα γεννοφάσκια κι ως
τα βαθιά γεράματα.
Οι γονείς ας
μην παραγνωρίζουν πως έχουν πρωταρχικό ρόλο στην καλλιέργεια και ενίσχυση
της γλωσσικής ικανότητας των παιδιών τους. Εκτός από τα γλωσσικά
ακούσματα της καθημερινότητας που τους παρέχουν σημαντικό είναι να τους
διαβάζουν πλήθος ιστοριών, να ενθαρρύνουν από νωρίς τα ίδια τα παιδιά να
παράγουν φράσεις, στίχους, ιστορίες και κυρίως να ανοίγουν ποικιλία συζητήσεων
μαζί τους σε κάθε δεδομένη ευκαιρία.
Στους μαθητές μεγαλύτερης ηλικίας όχι μόνο δεν είναι άσκοπος
κόπος η γνωριμία με την αρχαία ελληνική, αλλά είναι πολύτιμη γλωσσική εμπειρία,
γιατί τους προσφέρει βαθύτερη κατανόηση της καθομιλούμενης δικής τους γλώσσας
και τους δίνει την ευκαιρία να εννοήσουν τη διαχρονική εξέλιξή της. Η
ενασχόληση με την αρχαία ελληνική (όταν γίνεται εμπνευσμένα) είναι ο τροχός που
ακονίζει τη σκέψη στην ακρίβεια, αλλά και παράλληλα της ανοίγει νέους ορίζοντες
(ακόμη κι αν τα ενδιαφέροντα του διδασκόμενου βρίσκονται στον χώρο των θετικών
επιστημών).
Ως κοινωνία συνολικά πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στη
φτωχοποίηση της γλώσσας μας, η οποία επισυμβαίνει με την αλόγιστη υιοθέτηση
ξενικών όρων. Για παράδειγμα, καταλαβαίνουμε τη σημασία του ξενόφερτου όρου:
«λοκντάουν» που μας επιβλήθηκε τελευταία από τα ΜΜΕ, όμως ως εκεί, ενώ η χρήση
της λέξης «αυτοπεριορισμός» μας δίνει τη δυνατότητα παραγωγής πολλών σκέψεων
και προεκτάσεών τους.
[ Δοκιμάστε, αγαπητοί φίλοι, αρχίζοντας απλά από την
ετυμολογία της λέξης: αυτo+περι+ορισμός.
Θα παρασυρθείτε σ’ έναν χείμαρρο ατελεύτητων σκέψεων πολύ επίκαιρων… ]
Είναι επίσης
μία ευκαιρία να κατανοήσουμε και να εκτιμήσουμε στην πραγματική του διάσταση το
έργο του δασκάλου ( ο όρος συμπεριληπτικός των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων
), το μέγεθος του οποίου δεν είναι ποσοτικό (κάτι σαν εργατοώρες σε τσάπισμα
ξερού χωραφιού), αλλά ποιοτικό. Δεν είναι ούτε παιδονόμος ούτε παιδοφύλακας με
την ώρα, όπως πολλοί τον ερμηνεύουν-θεωρούν σήμερα, αλλά παιδαγωγός
(πνευματικός οδηγός παιδιών). Είναι αυτό που διατύπωσε με το ιδιαίτερο λεκτικό
του ύφος ο φιλόσοφος ακαδημαϊκός δάσκαλος
Δ. Λιαντίνης: «…ο δάσκαλος είναι που μεταμορφώνει τον εγκέφαλο
του ζώου σε νου του ανθρώπου. Αυτός κατορθώνει ώστε η ματιά του καθένα μας να
μη μένει βλέμμα βοδιού, αλλά να γίνεται βιβλίο ανοιχτό να το διαβάζεις. (…) Ο δάσκαλος είναι ο φυτουργός και ο σπορέας του
λόγου. Εκείνου του λόγου που το τέταρτο Ευαγγέλιο τον αναφέρει στο θεό. Χωρίς
το δάσκαλο ο λόγος θα σάπιζε άχρηστος μέσα στο έλος του κρανίου μας. Όπως
σαπίζει άχρηστο το τραίνο που ρεμίζαρε για πάντα στο σταθμό…». Κι αυτά δεν
επιτυγχάνονται με «ημερήσιες διαταγές» στρατιωτικού τύπου (αναφέρομαι
καθετοποιημένα από την πολιτική ηγεσία του αντίστοιχου Υπουργείου ως το κύτταρο
της οικογένειας), αλλά με κατάθεση ψυχής και πνεύματος σε συνθήκες ελευθερίας
(δεν εννοώ ασυδοσίας)…
Θα μας δώσει την αφορμή να επανεκτιμήσουμε την
αξία του δημόσιου σχολείου, η προσφορά του οποίου πετροβολείται με μεγάλη
ευκολία (σχεδόν λοιδορείται) απαξιωτικά στις ημέρες μας. Λησμονήσαμε, ως
φαίνεται, ότι (παρά τις όποιες αδυναμίες του -μεγάλη συζήτηση- ) είναι μια προνομιακή
κατάκτηση του ελληνικού λαού για τον λαό. Είναι αυτό που εκπλήρωσε και
εκπληρώνει το (συνταγματικά κατοχυρωμένο σήμερα) δικαίωμα στη μόρφωση ακόμη και
σε άτομα πολύ χαμηλών οικονομικών δυνατοτήτων, τα οποία απουσία του θα
παρέμεναν στο περιθώριο της κοινωνίας. Και ίσως μάλιστα θυμηθούμε ότι είναι ο
καρπός της αγωνίας του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας, του Ιωάννη Καποδίστρια,
για τη μόρφωση των ελληνοπαίδων, ο οποίος χρηματοδοτούσε από την προσωπική του
περιουσία το όραμά του αυτό…
Τέλος, ίσως εννοήσουμε (κυρίως αφορά στην
εκάστοτε πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας) ότι «εκπαιδευτική
μεταρρύθμιση» δεν μπορεί διθυραμβικά να αποκαλούνται κάποιες ευκαιριακές και
αποσπασματικές αλλαγές (για παράδειγμα, η αλλαγή της διαδικασίας εισαγωγής στα
πανεπιστήμια). Μια μεταρρύθμιση χαρακτηρίζεται πρωτίστως από ένα φιλοσοφικό
«όραμα» για την εκπαίδευση με συγκεκριμένο τελικό στόχο την αναβάθμιση της
κοινωνίας συνολικά, και οι παρεμβάσεις επίτευξης οφείλουν να διατρέχουν όλη τη
ραχοκοκαλιά της εκπαίδευσης (αρχίζοντας από την χαμηλότερη ηλικιακά βαθμίδα, το Νηπιαγωγείο, και καταλήγοντας
στους τελειόφοιτους των Πανεπιστημιακών Σχολών). Οτιδήποτε άλλο, το οποίο
επενδύεται με την ευ-αγγελία «εκπαιδευτική μεταρρύθμιση», είναι απλώς άλλο ένα
πυροτέχνημα εντυπωσιασμού…
Το Γυμνάσιον Αρρένων Βέροιας, ένα σύμβολο του
ενδιαφέροντος των Βεροιέων για μόρφωση.
Εορταστική συνεστίαση στην αίθουσα εκδηλώσεων του
Γυμνασίου Αρρένων Βέροιας, δεκαετία ’20.
(Αρχείο Παναγιώτη Ζέρβα)
[*Παρατηρήστε την πολύ περιορισμένη παρουσία γυναικών…]
[Προκαταβολικά απαντώ και σε όσους τυχόν, αντί να
πείθονται, εξανίστανται περισσότερο αγανακτισμένοι με τα γραφόμενά μου,
απευθύνοντάς τους το ακόλουθο ερώτημα: Προφανώς αισθάνεστε υπερήφανοι για το
επίπεδο της μόρφωσής σας, η οποία και θεωρείτε πως σας δίνει τη βάση-δικαίωμα
να εκφράζετε επικριτικές απόψεις περί του ρόλου του δασκάλου και την προσφορά
του δημόσιου σχολείου. Αλήθεια, εσείς ολομόναχος/χη επιτύχατε το επίπεδο
μόρφωσης, για το οποίο αισθάνεστε τόσο υπερήφανοι;]
Σας αφήνω λοιπόν να επεξεργαστείτε και να
επεκτείνετε διανοητικά έτι περισσότερο τη «γεύση» του «μαλλιαρισμού» στη
μικροκοινωνία της πόλης μας, αγαπητοί φίλοι, με την υπόσχεση να εξετάσουμε στην
επόμενη συνάντησή μας τη δεύτερη πτυχή του «μαλλιαροφεμινισμού», προφανώς αυτήν
του φεμινισμού…
Μητσοτάκης: Μείωση 50% για 7 έτη
στο φόρο εισοδήματος για Έλληνες που επιστρέφουν από το εξωτερικό
Την παροχή φορολογικών και άλλων
κινήτρων για όσους Έλληνες του εξωτερικού και πολίτες άλλων χωρών θα επιλέξουν
να εργαστούν με έδρα την Ελλάδα τα επόμενα χρόνια ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός,
Κυριάκος Μητσοτάκης κατά τη διάρκεια τηλεδιάσκεψης με Έλληνες που ζουν και
εργάζονται σε όλο τον κόσμο.
«Η εικόνα της Ελλάδας αλλάζει.
Ίσως αλλάζει -τολμώ να πω- και πιο γρήγορα από ό,τι φανταζόμασταν ότι αυτό
μπορούσε να συμβεί» τόνισε χαρακτηριστικά και ανέλυσε τη νομοθετική πρωτοβουλία
της κυβέρνησης για την αντιστροφή του brain drain, την προσέλκυση επενδύσεων
και την πρόσκληση πολιτών ξένων χωρών για να εγκατασταθούν και να εργάζονται
από την Ελλάδα, η οποία προβλέπει - μεταξύ άλλων - τη μείωση κατά 50% του φόρου
εισοδήματος για τα επόμενα 7 χρόνια, είτε αν μεταφερθεί η θέση εργασίας στην
Ελλάδα είτε αν οι ενδιαφερόμενοι εγκατασταθούν ως ελεύθεροι επαγγελματίες ή ως
μισθωτοί σε άλλη επαγγελματική απασχόληση στην Ελλάδα.
«Είναι, πιστεύω, ένα σημαντικό
κίνητρο για να μπορέσουμε αυτήν την κρίσιμη χρονιά -που πιστεύω ότι μετά την
πανδημία του Covid θα κάνουμε ένα μεγάλο αναπτυξιακό άλμα- να προσελκύσουμε
στην πατρίδα μας και ανθρώπινο κεφάλαιο, το οποίο τόσο χρειαζόμαστε», επισήμανε
ο πρωθυπουργός, ο οποίος αναφέρθηκε και στο προσωπικό του παράδειγμα και την
απόφαση του ιδίου και της συζύγου του να επιστρέψουν στην Ελλάδα μετά από
κάποια χρόνια εργασίας και παραμονής στο εξωτερικό.
«Πολύ μεγαλύτερη σημασία έχει αυτό το οποίο
είπατε πολλοί από εσάς: οι μακροπρόθεσμες προοπτικές της χώρας, εάν έχουμε
αφήσει οριστικά πίσω μας την κρίση, εάν υπάρχει πολιτική σταθερότητα, εάν
τελικά υπάρχει αξιοκρατία, ένα αποτελεσματικό κράτος και μία οικονομία η οποία
μπορεί να προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης από αυτές που προσφέρει
σήμερα», είπε.
Επ' αυτού πρόσθεσε ότι «εκεί
ακριβώς είναι στραμμένη όλη η ενέργεια η δική μου και της κυβέρνησης, για να
δημιουργήσει αυτή τη νέα πραγματικότητα. Στο μεν κομμάτι της ανάπτυξης η χώρα
σήμερα αντιμετωπίζει την πανδημία του κορονοϊού. Πηγαίναμε πολύ καλά πριν τον
κορονοϊό και πιστεύω ότι θα πάμε και πολύ καλά μετά τον κορονοϊό και θα είμαστε
από τις χώρες που θα βγουν πιο ισχυρές μετά τον κορονοϊό. Αλλά αν ρίξετε μία
ματιά και στην Έκθεση Πισσαρίδη, την οποία δώσαμε στη δημοσιότητα τις
τελευταίες μέρες, θα διαπιστώσετε ότι συγκροτεί επί της ουσίας ένα συνεκτικό
σχέδιο μεγάλων, πολύ τολμηρών αλλαγών που πρέπει να γίνουν στην πατρίδα μας
προκειμένου να φτάσουμε από το σημείο που βρισκόμαστε, στο σημείο που θέλουμε
να είμαστε. Και ποιο είναι το σημείο που θέλουμε να είμαστε; Μία εξωστρεφής,
ανταγωνιστική οικονομία στην αιχμή των εξελίξεων, στην αιχμή της τεχνολογίας,
στην αιχμή της κλιματικής αλλαγής, η οποία ταυτόχρονα όμως θα συνοδεύεται από
ένα αποτελεσματικό κράτος και από μία ποιότητα ζωής που θα διατηρεί αυτά τα
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που κάνουν την Ελλάδα τόσο διαφορετική, τόσο όμορφη
στα μάτια όχι μόνο τα δικά μας, των Ελλήνων, αλλά και όσων θέλουν ενδεχομένως
να έρθουν, να ζήσουν και να εργαστούν στην Ελλάδα».
