του ιερέως Παναγιώτου Σ. Χαλκιά
Η αγάπη που ο καθένας μας τρέφει για τον εαυτό του, φίλοι αναγνώστες, ξεπερνάει συχνά τα φυσιολογικά όρια και γίνεται εγωισμός. Καταντάει δηλ. ένα φαινόμενο παθολογικό που εκδηλώνεται στον εξωτερικό κόσμο με διάφορες μορφές. Μία από όλες αυτές είναι η μεγάλη ιδέα - όπως λέμε - που έχει κάποιος για τον εαυτό του, πράγμα που οδηγεί σε αυτοεπαίνους και εγκώμια για τον ίδιο του τον εαυτό. Είναι πολύ αποκρουστικό το θέαμα του εγωπαθούς ανθρώπου, που βάζει πάντα το επίκεντρο των συζητήσεών του το όνομα και τις ικανότητες του και μιλάει με καύχηση για τις αρετές του, που συχνά είναι ανύπαρκτες.
Αυτή η υψηλοφροσύνη, σαν παρακλάδι του εγωισμού, δεν είναι μόνο αντικειμενικό σύμπτωμα, είναι συγχρόνως δείγμα εσωτερικής κουφότητας και κενοδοξίας, που κινεί την αποδοκιμασία του Θεού. Το αντίθετο της υψηλοφροσύνης είναι η μετριοφροσύνη, που σαν αρετή, οδηγεί τον άνθρωπο σε συμπεριφορά συνετή και κοινωνικά παραδεκτή, ηθικά δε αξιέπαινη.
Οι πόλοι γύρω από τους οποίους γυρίζει και στρέφεται είναι δύο. Ο πρώτος είναι η αποφυγή αυτοεγκωμιασμού, δηλ. «το περί εαυτών μηδέν λέγειν» όπως θέλει ο ιερός Χρυσόστομος. Και ο δεύτερος είναι «τους βουλομένους ημάς εγκωμιάζειν κωλύειν», πάλιν κατά την έκφραση του ίδιου αγίου Πατρός (Αποφεύγω να γράψω τι γίνεται σήμερα σε όλους σχεδόν τους κλάδους, από πολιτικούς μέχρι και… θρησκευτικούς).
Ο άνθρωπος που είναι μετριόφρων, δεν μιλάει ποτέ για τον εαυτό του με διάθεση αυτοπροβολής. Ξέρει την αξία του και δεν υπερτιμά τις ικανότητες του. Ούτε περιμένει από τους επαίνους των άλλων να αποκτήσει αξία, προκαλώντας τους ο ίδιος. με το να επαινεί υπερβολικά υπάρχουσες ή ανύπαρκτες αρετές του. Ο άνθρωπος που μιλάει για τον εαυτό του, που προβάλλει την προσωπική αντωνυμία στο πρώτο πρόσωπο, που αυτολιβανίζεται και καυχιέται, δίνει την εντύπωση ενός πτωχού αλαζόνος, που του πρέπει η κοινή περιφρόνηση. Και οι άνθρωποι, όσο κι αν προσποιούνται ότι εντυπωσιάζονται από τις ακουόμενες ικανότητες, όσο κι αν δείχνουν πως εκτιμούν τα διασαλπιζόμενα, εν τούτοις κατά βάθος αποδοκιμάζουν και περιφρονούν, πράγμα που δεν θα αργήσουν στην πρώτη ευκαιρία, να το δείξουν φανερά, όταν πια δεν θα έχουν ανάγκη. Έτσι, ο αυτοδιαφημιζόμενος με σκοπό να κινήσει το θαυμασμό των άλλων, τελικά πετυχαίνει το ακριβώς αντίθετο, γιατί γίνεται περίγελος του κόσμου. Είναι αληθινά δείγμα ολοκληρωμένου ανθρώπου και τέλειου το να μιλάει ο ίδιος για τον εαυτό του με προσοχή και μέτρο, αποφεύγοντας κάθε έκφραση που θα είχε ως σκοπό την κενοδοξία. Αυτό το εκτιμούν οι άλλοι στο πρόσωπό μας, και όσο εμείς διώχνουμε από κοντά μας την δόξα, τόσο αυτή μας παρακολουθεί κατά πόδας. Αυτό είναι το δίδαγμα της ιστορίας.
Αλλά, όπως είπαμε, δεν αρκεί μόνο το να μην αυτοεπαινείται κανείς για να είναι μετριόφρων. Χρειάζεται και κάτι άλλο. Να εμποδίζει, όσο μπορεί, τους άλλους από το να τον επαινούν. Αυτό έχει το νόημα ότι δεν πρέπει κανείς να ικανοποιείται ακούοντας τους επαίνους των άλλων.
Ο ψυχικός κίνδυνος που παραμονεύει στην ακρόαση των επαίνων είναι πολύ μεγάλος. Καθώς και η πιθανότητα για μια αλλοίωση του χαρακτήρα, πράγμα πολύ συνηθισμένο για εκείνους, που δέχονται με ευχαρίστηση τα εγκώμια, που τους πλέκουνε άνθρωποι, κατά κανόνα, κόλακες, που δεν πιστεύουν στην ίδια τους τα λόγια. Ο πειρασμός είναι αλήθεια μεγάλος. Και χρειάζεται, ομολογουμένως, μεγάλη ψυχική δύναμη για να αποτινάξει κανείς από πάνω του το περίσσευμα της προς τον εαυτόν του αγάπης, ώστε να κρατηθεί στα επίπεδα της μετριοφροσύνης που οδηγούν με ασφάλεια στην πραγματική δόξα.
Στην εποχή μας, πολλοί άνθρωποι κατάντησαν, δυστυχώς, κούφιοι. Οι κατακτήσεις τους σε διάφορους τομείς, η υπερτίμηση της αξίας τους ή η υποτίμηση της αξίας των άλλων, γίνονται αιτίες, που τους οδηγούν σε καυχησιολογία χωρίς όρια και σε εκδηλώσεις που φέρνουν το εντελώς αντίθετο του προσδοκώμενου αποτέλεσμα.
Όταν ο Κύριός μας έλεγε στους δύο τυφλούς μετά τη θεραπεία τους; «οράτε, μηδείς, γινωσκέτω», έδινε σε όλους μας το μέτρο της συμπεριφοράς μας. Αυτό, όμως, το μέτρο, ενώ εμάς μας προφυλάσσει από τον κίνδυνο του πνευματικού χάους και του εγωιστικού λαβύρινθου, αντίθετα δεν εμποδίζει τους άλλους να λένε εκείνο, που για μας πιστεύουν. Και μάλιστα, φίλοι αναγνώστες, με μεγαλύτερη πίστη και δύναμη, όταν βλέπουν στο πρόσωπό μας αληθινή μετριοφροσύνη και όχι υποκρισία.