Σε μια ριζική αναθεώρηση του Κληρονομικού Δικαίου προχωρά το υπουργείο Δικαιοσύνης, με το νέο νομοσχέδιο που παρουσιάστηκε το πρωί της Τρίτης από τον υπουργό και τον υφυπουργό Δικαιοσύνης και επιφέρει πολλές αλλαγές σε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού και επικαιροποίησης των σχετικών διατάξεων. Το νομοσχέδιο θα τεθεί σε διαβούλευση για ένα μήνα, πριν κατατεθεί στη Βουλή.
«Το γεγονός ότι το κληρονομικό δίκαιο σε αυτά τα 80 χρόνια δεν αναθεωρήθηκε σχεδόν καθόλου δείχνει το πόσο αναγκαίο ήταν να γίνει αυτό», ανέφερε ο υπουργός Δικαιοσύνης, Γιώργος Φλωρίδης στην παρουσίασή του.
«Το δίκαιο οφείλει να προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες. Το νέο κληρονομικό δίκαιο διαδραματίζει σημαντική επιρροή σε κοινωνικές σχέσεις και στην οικονομική ζωή. Οι αλλαγές θα συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη και θα λειτουργήσουν προς το συμφέρον των πολιτών», τόνισε από την πλευρά του ο υφυπουργός Ιωάννης Μπούγας.
Ποιες είναι οι βασικές αλλαγές
Κληρονομικές συμβάσεις
Με τις νέες διατάξεις του νομοσχεδίου προβλέπονται δύο είδη κληρονομικών συμβάσεων: Ο διαθέτης κάνει τη σύμβαση ενώ ζει και αφήνει την κληρονομιά του μετά θάνατον. Μέχρι να φύγει από τη ζωή μπορεί να διαχειρίζεται ο ίδιος τα περιουσιακά του στοιχεία. Με την άλλη σύμβαση , ένας που έχει κληρονομικό δικαίωμα παραιτείται από την κληρονομιά εν ζωή για διάφορους λόγους.
Έτσι, εισάγονται οι κληρονομικές συμβάσεις αιτία θανάτου, με τις οποίες ένα ή περισσότερα πρόσωπα διαθέτουν την περιουσία τους μετά θάνατον. Προβλέπεται ότι αντισυμβαλλόμενος του κληρονομουμένου μπορεί να είναι ο τιμώμενος ή τρίτος. Οι κληρονομικές συμβάσεις θα συντάσσονται ενώπιον συμβολαιογράφου και θα δημοσιεύονται μετά τον θάνατο του κληρονομουμένου στο Μητρώο Διαθηκών. Επίσης, ως προς την εγκατάσταση κληρονόμου, τη σύσταση καταπιστεύματος, κληροδοσίας ή τρόπου ή επιλογής εφαρμοστέου δικαίου οι κληρονομικές συμβάσεις θα είναι δεσμευτικές, με την έννοια ότι δεν μπορούν καταρχήν να ανακληθούν μονομερώς από τον κληρονομούμενο, ενώ θα είναι άκυρη μεταγενέστερη διαθήκη του, της οποίας το περιεχόμενο αντιτίθεται σε αυτές. Παράλληλα, εισάγονται και οι κληρονομικές συμβάσεις με οποίες ένα πρόσωπο μπορεί να παραιτηθεί από δικαιώματα μελλοντικά στην κληρονομιά, ακόμη και έναντι χρηματικού ανταλλάγματος.
Εξ αδιαθέτου διαδοχή
Το ποσοστό του επιζώντος συζύγου αυξάνεται στο 33% όταν κληρονομεί και υπάρχει μόνον ένα παιδί. Εάν υπάρχουν δύο παιδιά ή περισσότερα τότε ο επιζών σύζυγος κληρονομεί το 25% και τα παιδιά το υπόλοιπο. Αν δεν υπάρχουν παιδιά, ο επιζών σύζυγος θα κληρονομεί πριν από τους γονείς (αν υπάρχουν) του ανθρώπου που έφυγε από τη ζωή, από πρώτα ξαδέλφια η άλλους συγγενείς που έχουν κληρονομικό δικαίωμα.
Σύμφωνο συμβίωσης
Τα ίδια δικαιώματα επιζώντος συζύγου έχουν και εκείνοι που έχουν κάνει σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης. Με ειδική διάταξη, ο επιζών σύντροφος (όταν δεν υπάρχει σύμφωνο συμβίωσης)θα έχει πλήρες κληρονομικό δικαίωμα , όταν δεν υπάρχουν άλλοι συγγενείς που έχουν κληρονομικό δικαίωμα . Με τις αλλαγές, η κληρονομιά πάει στον επιζώντα σύντροφο, εφόσον ζούσαν μαζί τουλάχιστον τρία χρόνια. Ο σύντροφος οφείλει να κάνει αίτηση μέσα σε τέσσερις μήνες από τον θάνατο του διαθέτη για να κληρονομήσει τον θανόντα, ενώ μπορεί να χρησιμοποιεί την κοινή κατοικία τους για ένα χρόνο. Σε περίπτωση που έχουν παιδιά, τότε μπορεί στο κοινό σπίτι να μείνει η οικογένεια για μεγάλο διάστημα.
Ιδιόχειρες διαθήκες
Διατηρούνται οι ιδιόγραφες διαθήκες, ωστόσο για να ισχύσουν πρέπει να ελεγχθεί η γνησιότητά τους με μάρτυρες και πραγματογνώμονες, όταν προσκομίζονται σε συμβολαιογράφο από συγγενείς που δεν είναι παιδιά ή σύζυγοι. Το ίδιο θα γίνεται και όταν προσκομίζονται στο συμβολαιογράφο από παιδιά ή επιζώντα σύζυγο αν έχει περάσει ένας χρόνος από το θάνατο του διαθέτη.
Για πρώτη φορά δίνεται η δυνατότητα η σύνταξη διαθήκης από πρόσωπο που έχει συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας του.
Σε ό,τι αφορά τα άτομα με αναπηρία, θα μπορούν να συντάξουν διαθήκη με τη βοήθεια της τεχνολογίας, όπως φωνητική υποστήριξη.
Σύμφωνα με άλλη διάταξη, απαγορεύεται η διαθήκη σε άτομα που νοσηλεύονται σε νοσοκομείο, οίκους ευγηρίας, ιδρύματα περίθαλψης και άλλα, με κληρονόμους άτομα που υπηρετούν ή έχουν άμεση σχέση με τη διοίκηση αυτών των ιδρυμάτων ή παρέχουν υπηρεσίες σε αυτά.
Σύνταξη, ανάκληση και δημοσίευση διαθηκών
Η έλλειψη ημερομηνίας στην ιδιόγραφη διαθήκη θα επιφέρει μόνο δυνητική ακυρότητα αυτής, δηλαδή μόνο αν συντρέχει και κάποιος άλλος λόγος ακυρότητας. Εντάσσεται στον Αστικό Κώδικα η ρύθμιση περί απαγόρευσης κατάλειψης με ιδιόγραφη διαθήκη προσώπου που περιθάλπεται σε θεραπευτήριο υπέρ των προσώπων που συνδέονται με αυτό (λ.χ. εργαζομένους).
Η δημόσια και η μυστική διαθήκη θα συντάσσονται ενώπιον συμβολαιογράφου με τη σύμπραξη μόνο δύο μαρτύρων, χωρίς εναλλακτική δυνατότητα σύμπραξης δεύτερου συμβολαιογράφου. Επίσης, πρόσωπα με σοβαρή αναπηρία λόγου θα μπορούν να συντάσσουν δημόσια διαθήκη χρησιμοποιώντας μηχανικά ή ηλεκτρονικά μέσα που επιτρέπουν τη φωνητική απόδοση της γραφής τους. Συγχωνεύονται όλοι οι τύποι έκτακτων διαθηκών σε έναν γενικό τύπο έκτακτης διαθήκης, ήτοι αυτόν της διαθήκης σε έκτακτες περιστάσεις.
Στο πεδίο της ανάκλησης διαθηκών και κατ’ αντιστροφή της ισχύουσας ρύθμισης θα προβλέπεται ότι η ανάληψη μυστικής διαθήκης, που έχει την ισχύ ιδιόγραφης διαθήκης, από τον συμβολαιογράφο δεν θα ισοδυναμεί με ανάκληση της ιδιόγραφης.
Τέλος, για τον περιορισμό του φαινομένου των πλαστών ιδιόγραφων διαθηκών, προτείνεται ότι ιδιόγραφη διαθήκη δεν θα αναπτύσσει έννομα αποτελέσματα πριν από την κήρυξή της ως κυρίας, αν με αυτή τιμώνται αποκλειστικά συγγενείς, πλην όσων θα καλούνταν στην πρώτη τάξη της εξ αδιαθέτου διαδοχής και του συζύγου, ή εξωτικός ή αν η διαθήκη δημοσιεύθηκε μετά την πάροδο δύο ετών από τον θάνατο του κληρονομουμένου ανεξάρτητα από την ιδιότητα του τιμωμένου.
Αποποιήσεις κληρονομιάς
Με τις νέες διατάξεις, ο κληρονόμος δεν θα επιβαρύνεται οικονομικά με τη δική του περιουσία για τα χρέη της περιουσίας που κληρονομεί. Τα χρέη θα αποπληρώνονται από την κληρονομική περιουσία. Θα μπορεί να εκποιείται ένα μόνο ακίνητο για κάλυψη οφειλών, εφόσον επαρκεί. Αυτό θα συμβάλλει καθοριστικά στον περιορισμό των αποποιήσεων κληρονομιών.
Επιλύεται το ερμηνευτικό ζήτημα ως προς το αν, μετά τη δικαστική ακύρωση πλασματικής αποδοχής κληρονομίας, ο κληρονόμος θα πρέπει να προβεί σε νέα δήλωση αποποίησης. Καταργείται η ρύθμιση που προέβλεπε ότι οι ανήλικοι έχουν προθεσμία αποποίησης ένα έτος μετά την ενηλικίωσή τους. Ενισχύεται το σύστημα δικαστικής εκκαθάρισης ώστε να αποφεύγονται μαζικές αποποιήσεις.
Νόμιμη μοίρα
Προς τον σκοπό της αποφυγής ακούσιων συνιδιοκτησιών και για την επωφελέστερη αξιοποίηση των ακινήτων αναμορφώνεται ο θεσμός της νόμιμης μοίρας, η οποία θα αποτελεί πλέον ενοχική και καταρχήν χρηματική αξίωση του μεριδούχου. Η αξίωση αυτή, η οποία είναι κληρονομητή και μεταβιβαστή, εξασφαλίζεται αφενός με την εισαγωγή νέου γενικού προνομίου στην αναγκαστική εκτέλεση και αφετέρου με την παροχή στον μεριδούχο νομίμου τίτλου προς εγγραφή υποθήκης επί ακινήτων της κληρονομίας. Προς την κατεύθυνση αυτή αναθεωρούνται όλες οι οικείες διατάξεις, προκειμένου να εναρμονίζονται με τη νομική φύση της νόμιμης μοίρας.
Εξάλλου, εκσυγχρονίζονται οι λόγοι για τη στέρηση της νόμιμης μοίρας με σημαντικότερο αυτόν της αχαριστίας του μεριδούχου έναντι του διαθέτη.
Σε μία προσπάθεια να παυθεί η αναγκαστική συγκυριότητα των κληρονόμων, και προς αποφυγή ακούσιων συνιδιοκτησιών, όπως ανέφερε ο κ. Γεωργιάδης, πλέον ο θεσμός της νόμιμης μοίρας θα αποτελεί πλέον ενοχική και καταρχήν χρηματική αξίωση του μεριδούχου.
Περισσότεροι κληρονόμοι
Για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των κληρονομιαίων (ακινήτων) καθιερώνεται δικαίωμα κάθε συγκληρονόμου να ζητήσει από το δικαστήριο την εξαγορά των αντικειμένων της κληρονομίας άλλου συγκληρονόμου με τίμημα, το οποίο -ελλείψει συμφωνίας- θα καθορίζεται από το δικαστήριο.
Επιπλέον, θα παρέχεται η δυνατότητα στο δικαστήριο να επιδικάζει το ακίνητο που λειτουργούσε ως οικογενειακή στέγη του κληρονομουμένου και άλλου προσώπου που καλείται ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος, εφόσον ο κληρονομούμενος δεν είχε σύζυγο ή σύντροφο με σύμφωνο συμβίωσης.
Κληρονομική ανικανότητα και αναξιότητα
Σε περίπτωση προηγούμενης ποινικής καταδίκης του κληρονόμου για κακούργημα κατά της ζωής ή της υγείας ή της γενετήσιας ελευθερίας του κληρονομουμένου, εισάγεται ο θεσμός της αυτοδίκαιης κληρονομικής ανικανότητας.
Περαιτέρω, διευρύνεται ο κύκλος των παραπτωμάτων που δικαιολογούν την κήρυξη του κληρονόμου ως ανάξιου με απόφαση δικαστηρίου.
