Όταν τον 9° αιώνα π.Χ. κάποιοι ανήσυχοι Ίωνες από τη Μίλητο άραζαν τα ξύλινα πλοία τους στη βόρεια ακτή του Εύξεινου Πόντου και ίδρυαν δύο πόλεις-αποικίες, την Τίρα και την Ολίβια, δε φαντάζονταν τι σπόρο ελληνικό έριχναν στις εκβολές του ποταμού Βορυσθένη, του σημερινού Δνείπερου. Μπορεί οι αυτόχθονες κάτοικοι της περιοχής να ήταν «βάρβαροι», Σκύθες, Κόχλοι και αργότερα Τάταροι, αλλά η κλειστή θάλασσα που τη λέμε και Μαύρη ήταν επί αιώνες κάτω από τον έλεγχο των Ελλήνων, με πόλεις-αποικίες που έφεραν τα ονόματα Θεοδοσία, Παντικάπαιον, Χερσόνησος (η σημερινή Σεβαστούπολη), Ευπατορία, Ηράκλεια καιπολλές άλλες. Βάλτε κοντά σ’ αυτές, ή μάλλον απέναντι από αυτές, στη νότια ακτή του Εύξεινου τις πανάρχαιες ελληνικές, πόλεις του Πόντου, Τραπεζούντα, Σαμψούντα, Αμισό, Σινώπη, Κερασούντα, δείτε στο χάρτη και το Βυζάντιο, την πόλη που ίδρυσαν οι Μεγαρείς, τον 7° αιώνα π.Χ., στο Βόσπορο, τη μετέπειτα Κωνσταντινούπολη, και θα δείτε τι υπήρξε για τον Ελληνισμό αυτή η θάλασσα.
Ίσως, όμως, η λέξη «Μαύρη» να μην μπήκε τυχαία δίπλα στη λέξη «Θάλασσα». Γιατί, μαύρη και άραχνη ήταν από ένα σημείο και πέρα η ζωή των Ελλήνων που κατοίκησαν τις ακτές της. Γνωστή η τραγική μοίρα των Ελλήνων του Πόντου, που σφάχτηκαν και ξεριζώθηκαν μετά την καταστροφή του ‘22. Αλλά και πριν από αυτό το εφιαλτικό ορόσημο, αμέτρητες ήταν οι συμφορές των Ελλήνων στα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Για ν’αποφύγουν τις διώξεις των Τούρκων, χιλιάδες Πόντιοι άφηναν τις πατρογονικές τους εστίες και ζητούσαν καταφύγιο και προστασία στη χριστιανική Ρωσία. Έτσι ιδρύθηκαν πολλές κοινότητες στον Καύκασο, την Υπερκαυκασία, την ίδια τη Ρωσία, την Ουκρανία.
Την Άνοιξη του 1780 ένα καραβάνι από 200 οικογένειες έφτανε με τα υπάρχοντα τους φορτωμένα σε κάρα, άλογα και γαϊδουράκια, σε μια ερημική ακτή της Αζοφικής Θάλασσας, ενός κλειστού κόλπου στο Β.Α. του Εύξεινου Πόντου. Επικεφαλής είχαν έναν αποφασιστικό δεσπότη, τον Ιγνάτιο, που τους πήρε από την Κριμαία και τους φύτεψε εκεί που σήμερα υπάρχει η Μαριούπολη. Την Κριμαία την είχαν καταλάβει τότε οι μουσουλμάνοι Τατάροι και η τύχη των Ελλήνων χριστιανών ήταν κάτι παραπάνω από βέβαιη σφαγή, εξανδραποδισμός, εξαφάνιση κ.λπ.
Έσπευσε τότε ο Ιγνάτιος στη Μεγάλη Αικατερίνη,, αυτοκράτειρα Πασών των Ρωσιών, και της ζήτησε την άδεια να δοθεί ένα κομμάτι γης στο ποίμνιο του, για να κτίσουν τη δική τους πόλη. Δεν είχε κανένα λόγο να αρνηθεί η παμπόνηρη και φιλόδοξη αυτοκράτειρα. Μ’ ένα διάταγμα που υπέγραψε πανηγυρικά «Θεού συνεργούντος ελέω» έδωσε την άδεια για την εγκατάσταση των Ελλήνων της Κριμαίας σε μια ερημική ακτή της Αζοφικής, που συνέχεια της ήταν η ατέλειωτη στέπα. Έτσι, αξιοποιούσε μια νεκρή περιοχή και ταυτόχρονα δημιούργησε ένα προκεχωρημένο φυλάκιο της αυτοκρατορίας της απέναντι στους Οθωμανούς.
Παρά τις φοβερές δυσκολίες που γνώρισαν οι έποικοι, κυρίως από τον άγριο χειμώνα, η πόλη της Μαρίας της Παρθένου πρόκοψε, μεγάλωσε κι έγινε ένα συμπαγές κομμάτι του Ελληνισμού της Ρωσίας. Δεκαπέντε χιλιάδες Έλληνες ζούσαν στη Μαριούπολη και σε 20 γειτονικά χωριά στις αρχές του 190u αιώνα. Είχαν τη δική τους διοίκηση, το δικό τους δικαστήριο, τα δικά τους σχολεία, σε τέτοιο βαθμό που, στα μέσα του ίδιου αιώνα, η Μαριούπολη να θεωρείται μια κλειστή ελληνική κοινωνία.
Η επανάσταση του 1917 δεν έφερε την άνοιξη στη Μαριούπολη όπως και σε όλο τον ελληνισμό του ρωσικού Πόντου. Συνηθισμένοι στο δικό τους τρόπο ζωής και στενά δεμένοι με την ιδέα της ατομικής ιδιοκτησίας, δεν είδαν με καλό μάτι τη νέα οικονομική πολιτική του Λένιν και ακόμη περισσότερο τη βίαιη κολεκτιβοποιηση της γης από τον Στάλιν. Στα χρόνια, ιδίως, του «κόκκινου τσάρου» τα πράγματα χειροτέρεψαν για ένα ακόμη λόγο. Οι εθνότητες που κατοικούσαν τη Σοβιετική Ένωση απαγορεύθηκε να αναφέρονται σ’ αυτές, ακόμη και να μιλούν τη γλώσσα τους.
Έτσι άρχισαν οι φοβεροί διωγμοί της δεκαετίας του ‘30, με αποκορύφωμα το 1937. Χιλιάδες Έλληνες εκτοπίστηκαν βίαια στις ανατολικές σοβιετικές δημοκρατίες στο Ουζμπεκιστάν, στην Κιργισία, το Καζακστάν και ακόμη πιο μακριά.
Αλλά οι διωγμοί δεν σταμάτησαν εκεί. Λίγο πριν από τη λήξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, την άνοιξη του 1944, ο διαβόητος υπουργός ασφαλείας του Στάλιν, Λαυρέντι Μπέρια, ανέλαβε μια νέα επιχείρηση κατά των εθνοτήτων: Ελλήνων, Αρμενίων, Βουλγάρων, Τατάρων. Αυτή τη φορά η κατηγορία ήταν συνεργασία με τους ναζί.
Ο Αντώνης Σαμαράκης με τον οποίο και συναντήθηκα στην Οδησσό, σ’ ένα πόνημα του αναφέρει: «Ένας φλογερός Πόντιος, απόστρατος της ελληνικής πολεμικής αεροπορίας και πρόεδρος τώρα της Πανελλήνιας Ένωσης Ποντίων Αξιωματικών «Αλέξανδρος Υψηλάντης» Γιώργος Τσαλουχίδης, βγάζει από την τσάντα του ένα μάτσο χαρτιά και μου τα προσφέρει: -Διαβάστε εδώ κ. Σαμαράκη. Είναι επίσημη μετάφραση της αλληλογραφίας του Μπέρια με τον Στάλιν». Τον Ιούλιο του 1944, ο Μπέρια αναφέρει επί λέξει στον αρχηγό του:
«Την 4η Ιουλίου 1944 η ΝΙ-ΚΑ-ΒΕ-ΝΤΕ της ΕΣΣΔ ανέφερε ότι ο εκτοπισμός από την Κριμαία των Τατάρων, Βουλγάρων, Ελλήνων και Αρμενίων τελείωσε. Συνολικά εκτοπίστηκαν 225,000 άτομα μεταξύ των οποίων 183.155 Τάταροι, 12.422 Βούλγαροι, 15.040 Έλληνες, 9.621 Αρμένιοι, 1.119 Γερμανοί και 1.652 ξένοι υπήκοοι».
Τόπος εκτοπισμού, η Μπασκιρία, το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν. Και δεν ήταν μόνο Έλληνες της Κριμαίας που γνώρισαν ένα νέο ξεριζωμό. Την ίδια τύχη είχαν και άλλοι, από άλλες περιοχές γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα.
Τα χρόνια πέρασαν μέσα σε απόλυτη σιωπή για την τύχη αυτού του ξεχασμένου Ελληνισμού. Καμία φωνή διαμαρτυρίας, καμία καταγγελία γι’ αυτή τη φοβερή γενοκτονία που ξεκίνησε στη δεκαετία του ‘30. Κάποιες σκόρπιες φωνές πνίγονταν μέσα στις φλόγες του ελληνικού εμφυλίου, στην υστερία του ψυχρού πολέμου, ακόμη και στις πολιτικές και διπλωματικές σκοπιμότητες. Όμως, η γλώσσα και το φρόνημα δεν ξεριζώνονται εύκολα. Μιλούσανε ελληνικά στα σπίτια τους, χαμηλόφωνα. Τα μαθαίνανε στα παιδιά τους προφορικά γιατί δεν είχανε βιβλία. Και προσκυνούσανε επίσης κρυφά τις εικόνες των αγίων, που τις φυλάγανε στα πιο απόκρυφα μέρη του νοικοκυριού τους.
Ώσπου όλα άλλαξαν γύρω στο 1988. «Η περεστρόικα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ μπορεί να ήταν το κύκνειο άσμα για την κάποτε κραταιά Σοβιετική Ένωση, αλλά στις καταπιεσμένες εθνότητες έφερε την άνοιξη.
Με την ευκαιρία της επισκέψεως μου στη Μαριούπολη Ουκρανίας το 2003 συνοδεύοντας ως επισκέπτες τον Πρόεδρο της Ν.Δ. Κωνσταντίνο Καραμανλή μετά της συζύγου του, τον υπεύθυνο Απόδημου Ελληνισμού Σκανδαλάκη Παναγιώτη και τους Ψωμιάδη Παναγιώτη, Ρουσσόπουλο Θεόδωρο, Ευάγγελο Μειμαράκης και Φώλια Χρίστο, μου δόθηκε η ευκαιρία να κάνω τ’ αποκαλυπτήρια του μνημείου, που ανεγέρθη δαπάνες μου στο Μπουγάς της Αζοφικής υπέρ αναπαύσεως των 136 Ελλήνων σφαγιασθέντων από το άθεος καθεστώς του Στάλιν το 1937, στη βάση του οποίου γράφει:
«ΤΗΝΔΕ
ΤΗΝ ΣΤΗΛΗΝ
ΕΣΤΗΣΕ
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΙΣ ΕΠΙΠΓΝΟΜΕΝΟΙΣ»
ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΤΣΑΛΟΥΧΙΔΗΣ ΕΝ ΕΤΕΙ 2003
