Γράφει η Ελένη Μουστιάκα Μπατσαρά
Είναι κάποιες στιγμές που όσο και να προσπαθήσεις να μεταφέρεις με το γραπτό λόγο επάνω σε ένα χαρτί τα συναισθήματά που σε κατακλύζουν για αυτά που είδες, δεν είναι εύκολο. Όσο και να συνταιριάσεις τα άψυχα γράμματα και τις λέξεις, αυτά στέκονται ανίκανα να αποδώσουν όσα θέλει να πει η καρδιά και όσο και να ψάχνεις λόγια για να εκφράσεις αυτό που είδες δεν μπορείς, γιατί αυτό που είδες ήταν κάτι μαγικό, συγκινητικό και ονειρεμένο. Και τότε αρκείσαι σε μία μόνο λέξη: ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ
Ζώντας σε μία εποχή όπου συντελείται μία ραγδαία ανατροπή πανάρχαιων αξιών και μία ανελέητη αποκοπή από τις ρίζες μας, στοιχεία που έφτασαν ως εμάς, είτε ως βιώματα των παιδικών μας χρόνων, είτε ως προφορική παράδοση από γενιά σε γενιά, συνειδητοποιούμε πως αν κάποια στιγμή οι άνθρωποι του αύριο ψάξουν να πάρουν μια ιδέα για το πώς ήταν ο παλιός κόσμος δεν θα βρίσκουν σημάδι του πουθενά και τότε θα ευγνωμονούν όλους αυτούς που είχαν το κουράγιο και την υπομονή να μαζέψουν <<ψίχουλο - ψίχουλο>> και να περισώσουν, να καταγράψουν και να μεταδώσουν όσα ξέρουν κι όσα άκουσαν σχετικά με την ιστορία, την γλώσσα, τις φορεσιές, τα τραγούδια, τους χορούς, τα ήθη και τα έθιμα παλαιότερων εποχών, όλα αυτά δηλαδή που αποτελούν την ιστορική μας ταυτότητα και την πολιτιστική μας παράδοση.
Αυτό ακριβώς έκανε και κάνει ο δραστήριος σύλλογος Μικρασιατών νομού Ημαθίας, ο οποίος ιδρύθηκε το 1979 με σκοπό την μελέτη, διάσωση, ανάδειξη, και διάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Στα 46 χρόνια ενεργούς πολιτιστικής παρουσίας έχει να επιδείξει πλουσιότατη δραση: Έκδοση διμηνιαίας εφημερίδας με τίτλο <<Μικρασιατικοί παλμοί του χθες και του σήμερα>> την δεκαετία του 1990, μετάδοση εβδομαδιαίας ραδιοφωνικής εκπομπής την ίδια δεκαετία που περιελάμβανε θέματα ιστορικά και λαογραφικά μικρασιατικού περιεχομένου καθώς και κοινωνικά θέματα, εμπλουτισμένα με παραδοσιακά τραγούδια, όπως επίσης αναβίωση μικρασιατικών εθίμων και λειτουργία τμημάτων εκμάθησης παραδοσιακών χορών, τα οποία διαχρονικά παρουσιάζουν παραστάσεις επιπέδου ενώ το χορευτικό τμήμα εκπροσώπησης λαμβάνει μέρος τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Το 1988 σε αναγνώριση της πολιτιστικής του προσφοράς το Υπουργείο Μακεδονίας - Θράκης του απένειμε
<<Δίπλωμα Τιμής>>, συνοδευόμενο από χρυσό μετάλλιο. Επίσης το 1988 συστάθηκε και χορωδία η οποία συνοδεύει τις παραστάσεις των χορευτικών τμημάτων και συμμετέχει σε συναντήσεις χορωδιών. Αξιοσημείωτες είναι οι συμετοχές της, η πρώτη στο φεστιβάλ χορωδιών που διοργάνωσε η Ζωγράφειος σχολή της Κωσταντινούπολης το 2010 και η δεύτερη στη συναυλία <<Αχ Ανατολή>> τον Σεπτέμβριο του 2010 στην Πατρίδα Βέροιας , όπου συμμετείχε ο Χρόνης Αηδονίδης , ο Πέτρος Γαϊτάνος και η Αρετή Κετιμέ. Στις δράσεις του συλλόγου συμπεριλαμβάνονται παρουσιάσεις βιβλίων σε σχέση με τους Ελληνες της Μικράς Ασίας, εκπαιδευτικές – προσκυνηματικές εκδρομές στις αλησμόνητες πατρίδες, εκθέσεις κειμηλίων και διοργανώσεις εκδηλώσεων Εθνικής Μνήμης της γενοκτονίας του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Τέλος, είναι ιδρυτικό μέλος της Ομοσπονδίας προσφυγικών σωματείων Ελλάδας.
Ο δραστήριος αυτός σύλλογος ύστερα από 46 χρόνια <<περιπλάνησης>>, απέκτησε μόνιμη στέγη στο παλιό αρχοντικό της αείμνηστης Βούλας Χατζίκου, της γνωστής λαογράφου της Βέροιας με την πλούσια δράση και προσφορά της στην πόλη μας. Το αρχοντικό που βρίσκεται στην οδό Κεντρικής 183 έγινε η έδρα του συλλόγου και σε αυτό στεγάστηκε ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΗ. Το όμορφο αυτό αρχοντικό, η αείμνηστη Βούλα Χατζίκου το 2006 το έκανε δωρεά στο Δήμο Βέροιας ο οποίος θα το παραλάμβανε μετά το θάνατο της. Η αείμνηστη Βούλα Χατζίκου πέθανε στις 8 Νοεμβρίου 2010. Το 2011 επί δημαρχίας Ουσουτζόγλου Χαρούλας παραχωρήθηκε στο Σύλλογο Μικρασιατών το ισόγειο του κτιρίου και 11 χρόνια μετά , στις 22 Μαρτίου 2022 επί δημαρχίας Βοργιατζίδη Κωσταντίνου παραχωρήθηκε και ο επάνω όροφος. Καθώς το κτίριο ήταν κλειστό για πολλά χρόνια, απαιτούνταν πολλές επισκευές και συντηρήσεις, ώσπου την Κυριακή 12 Ιανουαρίου 2025, έγιναν τα εγκαίνια του ΣΠΙΤΙΟΥ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΗ παρουσία του Σεβασμιωτάτου κ. Παντελεήμονος, του Δημάρχου κ. Βοργιατζίδη, των τοπικών αρχών και πλήθους κόσμου.
Τα εκθέματα που παρουσιάζονται μας κάνουν κοινωνούς ενός άλλου κόσμου καθώς μας παρουσιάζουν εικόνες του παρελθόντος και μας <<ξυπνούν>> μνήμες. Τα εκθέματα αυτά είναι η <<φωνή>> ενός λαού που τον ξερίζωσαν βάναυσα από τις πανάρχαιες πατρογονικές εστίες του και με αυτά είναι σαν να ξεπροβάλλει ολόρθος μπροστά σου με την Ιστορία του, τον πολιτισμό του, τη θρησκεία του , τις παραδόσεις του και είναι σαν οι αισθήσεις και οι μνήμες να σε παίρνουν από το χέρι και να σε οδηγούν στην Σμύρνη, στο Αϊβαλί, στην Έφεσο, στην Προύσα, στην Καππαδοκία, στην Αλικαρνασσό, στην Τροία, στο… στη…
Πριν όμως αναφερθούμε διεξοδικά στο ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΗ θα κάνουμε μια σύντομη αναφορά στη Μικρά Ασία και την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 η οποία έγινε αιτία να εκπατρισθούν χιλιάδες Ελλήνων και να πάρουν το πικρό και μακρύ δρόμο της προσφυγιάς.
Τα χρόνια έρχονται και φεύγουν, φεύγουν και έρχονται σε μια αέναη πορεία.
Όμως μέσα στο χρόνο υπάρχουν οι ιστορικές στιγμές των λαών, άλλες μεγαλειώδεις που δημιουργούν αίγλη και ακμή και άλλες τραγικές που καθορίζουν τη μοίρα τους και την ιστορία τους. Σε ένα τέτοιο μεγαλείο θα αναφερθούμε τώρα στο μεγαλείο της Μικράς Ασίας, της καθ’ ημάς Ανατολής.
Η Μικρά Ασία ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της αρχαίας Ελλάδας και της ιστορίας της, από τον Τρωικό πόλεμο, τους Περσικούς πολέμους, τους Αλεξανδρινούς χρόνους, ως τον Χριστιανισμό, τους Ρωμαϊκούς χρόνους, τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, την Τουρκοκρατία και μέχρι τους νεότερους χρόνους και τη Μικρασιατική Καταστροφή, υπήρξε για 30 αιώνες κοιτίδα δημιουργίας, πολιτιστικών επιτευγμάτων, επιστημών, φιλοσοφίας, τεχνών, εμπορίου, αλλά και πολεμικό πεδίο πολλών μαχών. Ο γεωγραφικός της χώρος περιελάμβανε τον Πόντο, την Παφλαγονία, την Βιθυνία, Μυσία, Γαλατία, Καππαδοκία, Λυδία, Φρυγία, Λυκαονία,Πισιδία, Ικαρία, Λυκία, Παμφυλία και Κιλικία.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Δευκαλίων είχε έναν γιο, τον Έλληνα. Ο Έλληνας απέκτησε 3 γιους :τον Δώρο (πρόγονο των Δωριέων), τον Αίολο (πρόγονο των Αιολίδων) και τον Ξούθο ο οποίος απέκτησε δυο γιούς τον Αχαιό (πρόγονο των Αχαιών) και τον Ίωνα (πρόγονο των Ιώνων).
Καθώς η στενότητα του χώρου και η γεωργοκτηνοτροφική οικονομία που επικρατούσε δεν άφηναν περιθώρια ανάπτυξης, αναγκάστηκαν μεγάλες ομάδες Ελλήνων να μεταναστεύσουν προς το Αιγαίο και τις Δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας. Ο αποικισμός αυτός που ονομάστηκε Α’ αποικισμός πραγματοποιήθηκε σε διαδοχικά κύματα και κατά φυλετικές ομάδες από τα μέσα του11ου μέχρι τα τέλη του 9ου α.ι. π.χ.
Έτσι οι Αιολείς ίδρυσαν αποικίες στο βόρειο τμήμα των μικρασιατικών παραλίων σε μια περιοχή που εκτεινόταν από τα στενά του Ελλησπόντου (Δαρδανέλια) μέχρι τον Έρμο ποταμό στην περιοχή της Σμύρνης και ονομαζόταν Αιολίδα. Οι κυριότερες πόλεις που ίδρυσαν ήταν η Σμύρνη η οποία αργότερα κατακτήθηκε από τους ‘Ιωνες , η Σκήψις, η Άσσος, η Κύμινα, η Μύρινα, η Πιτάνη και άλλες .Οι Ίωνες εγκαταστάθηκαν στο κεντρικό τμήμα των παραλίων της Μικράς Ασίας. Οι κυριότερες πόλεις που ίδρυσαν ήταν η Μυούς, η Πριήνη, η Έφεσος, η Μίλητος, η Κολοφών, η Τέως , οι Κλαζομενές, οι Ερυθρές, η Φώκαια, και άλλες . Η περιοχή που αποίκησαν ονομάστηκε Ιωνία και παραλιακά εκτεινόταν από τις εκβολές του Έρμου ποταμού στα βόρεια, μέχρι την Αλικαρνασσό πατρίδα του Ηροδότου στα νότια, ενώ οι Δωριείς εγκαταστάθηκαν στο νότιο τμήμα των παραλίων της Μικράς Ασίας.
Στην αρχή οι αποικίες αυτές είχαν γεωργοκτηνοτροφικό χαρακτήρα, επειδή όμως ιδρύθηκαν σε θέσεις που ευνοούσαν την ανάπτυξη του εμπορίου, οι περισσότερες πόλεις εξελίχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά κέντρα , την δε οικονομική ευρωστία τους ακολούθησε η πνευματική άνθιση τους και η πολιτιστική ανάπτυξή τους. Όμως οι Ιωνικές πόλεις αναπτύχθηκαν περισσότερο από τις υπόλοιπες και δημιούργησαν αθάνατα μνημεία λόγου και τέχνης. Η δραστηριότητά τους επεκτάθηκε σε όλους τους τομείς της επιστήμης: ποίηση, φιλοσοφία, ιστοριογραφία, αρχιτεκτονική, ιατρική, τέχνες, γι αυτό με τον όρο <<Ιωνία>> εννοούσαν αργότερα ολόκληρα κατά μήκος τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας.
Η Μικρά Ασία όμως δεν ήταν μόνο κοιτίδα του Ελληνισμού αλλά και λίκνο του Χριστιανισμού γιατί στο πρόσφορο έδαφος της καλλιεργήθηκε και ριζοβόλησε η θρησκεία του Θεανθρώπου. Το ελληνικό στοιχείο της Μικράς Ασίας ήταν εκείνο που δέχτηκε με προθυμία την διδασκαλία του Ευαγγελίου και την διέδωσε στους γύρω λαούς. Η ελληνική γλώσσα έγινε η γλώσσα του κηρύγματος και της γραφής των κειμένων της Καινής Διαθήκης και άνοιξε στους Αποστόλους καινούργιους δρόμους και νέους ορίζοντες.
Ο Απόστολος Παύλος που γεννήθηκε στην Ταρσό της Κιλικίας κήρυξε το Ευαγγέλιο στις πόλεις της νότιας Μικράς Ασίας Πέργη ,Πισιδία, Ικόνιο και μαζί με τον Τιμόθεο ίδρυσε τις Εκκλησίες της Γαλατίας , Τρωάδας και Εφέσου ενώ αργότερα έστειλε Επιστολές προς Εφεσίους, προς Γαλάτας και προς Κολοσσαείς ο δε Απόστολος Πέτρος την ίδια εποχή περιόδευσε στην Γαλατία ,Βιθυνία και Καππαδοκία . Ο Απόστολος Ανδρέας κήρυξε το Ευαγγέλιο στη Φρυγία, Μυσία, Βιθυνία, ο Απόστολος Φίλιππος δίδαξε στην Φρυγία όπου και μαρτύρησε και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης δίδαξε τον χριστιανισμό στη Έφεσο. Το 2ο α.ι. μ.Χ. οι Μικρασιάτες Ιεραπόστολοι διέδωσαν τον χριστιανισμό στην Δύση , στη Σμύρνη ιδρύθηκε η πρώτη χριστιανική Εκκλησία, ενώ στις αρχές του 4 α.ι. μ.Χ οι μισοί Μικρασιάτες ήταν χριστιανοί και οι πόλεις Νικομήδεια, Έφεσος, Φιλαδέλφεια και Καισάρεια έσφυζαν από χριστιανικό πληθυσμό. Όλες οι περιοχές της Μικρασίας, έχουν να επιδείξουν φωτεινά ονόματα Αγίων, μεγάλων Ιεραρχών και Οικουμενικών Διδασκάλων. Την Ιερή μικρασιατική γη την πάτησαν οι ‘Αγιοι Απόστολοι , την λάμπρυναν Οικουμενικοί Σύνοδοι, την φώτισαν Σεπτοί Πατέρες, την αγίασαν αναρίθμητοι μάρτυρες, και την στόλισαν λαμπροί Ναοί και Ιερές Μονές.
Μια από τις πιο γνωστές περιοχές της Μικράς Ασίας είναι και η Καππαδοκία, τόπος με μεγάλη γεωγραφική έκταση, πλούσια ιστορία, αξιόλογο πολιτισμό και σημαντική γεωπολιτική θέση. Συνορεύει βόρεια με την Γαλατία και τον Πόντο, δυτικά με την Λυκαονία και την Φρυγία ,ανατολικά με την Αρμενία και νότια με την Κιλικία και την Συρία. Απο τα μέσα του 7ου α.ι. π.Χ. οι αρχαίοι Έλληνες ξεκίνησαν να δημιουργούν αποικίες σε όλη τη Μικρά Ασία . Το ίδιο συνέβη και με την Καππαδοκία. Αξίζει να αναφερθεί ότι η Καππαδοκία, λόγω της γεωφυσιολογίας της με τους ψηλούς κωνικούς βράχους, τους λαξευμένους πετρώδεις σχηματισμούς, τα υπόγεια περάσματα, την μυσταγωγική τελετουργία ήδη από την πρώιμη αρχαιότητα, εθεωρείτο τόπος ιερός. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή ενώ οι Καππαδόκες είχαν πολυθεϊστική θρησκεία (Ολύμπιοι θεοί, φρυγικοί θεοί) με την εμφάνιση του Χριστιανισμού ενστερνίσθηκαν σταδιακά τον μονοθεϊσμό και ασπάστηκαν την χριστιανική διδασκαλία.
Η Καππαδοκία εξέθρεψε πληθώρα Αγίων, απόδειξη δε της ένθερμης πίστης των Καππαδοκών ήταν ο μεγάλος αριθμός μαρτύρων κατά τους διωγμούς των Ρωμαίων. Στα βυζαντινά χρόνια αναδείχθησαν σπουδαίες μορφές του χριστιανισμού οι Μέγας Βασίλειος (επίσκοπος Καισάρειας), Γρηγόριος ο Νύσσης (επίσκοπος Νύσσης) Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός (επίσκοπος Ναζιανζού), Γρηγόριος ο Θεολόγος (Πατριάρχης Κων/πόλεως) Ιωάννης ο Χρυσόστομος (Πατριάρχης Κων/πόλεως) οι δε 3 Ιεράρχες Μέγας Βασίλειος ,Γρηγόριος ο Θεολόγος και Ιωάννης ο Χρυσόστομος κήρυξαν το λόγο του Θεού ερμηνεύοντας με διαύγεια και άφθαστη σαφήνεια την Αγία Γραφή.
Όμως και στην Τουρκοκρατία παρά την μακραίωνη υποδούλωση τους σε αλλόθρησκους κατακτητές ,οι Μικρασιάτες διατήρησαν άσβεστη στην ψυχή τους την πίστη των προγόνων τους και την συνείδηση της καταγωγής τους και της ιστορίας τους. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας στα χρόνια της σκλαβιάς, δεν έπαψε να υπερέχει έναντι των Τούρκων από απόψεως μορφώσεως, οικονομικών δραστηριοτήτων και πολιτισμού. Στις ελληνικές Μικρασιατικές πόλεις Σμύρνη, Προύσα ,Μίλητο, Έφεσσο, Μαγνησία, Φιλαδέλφεια, Λάμψακο ,Κύζικο, Μουδανιά, Κυδωνιές (Αϊβαλί), Πέργαμο, Αττάλεια ,Αλικαρνασσό και τόσες ,τόσες άλλες, άνθισε το ελληνικό πνεύμα, ο ελληνικός πολιτισμός, οι επιστήμες, οι τέχνες , το εμπόριο.
Στη γη της Μικράς Ασίας με τις προαιώνιες ελληνικές εστίες ο Ελληνισμός έζησε, έδρασε δημιούργησε και μεγαλούργησε. Δυστυχώς όμως η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 ξεθεμέλιωσε τους Έλληνες από τις προαιώνιες εστίες τους και τους ανάγκασε να πάρουν τον πικρό δρόμο του εκπατρισμού και της προσφυγιάς.
Όπως είναι γνωστό η Μικρασιατική Καταστροφή υπήρξε η μεγαλύτερη τραγωδία του Ελληνισμού, μεγαλύτερη ακόμα και από την Αλωση της Κωνσταντινουπόλεως , γιατί με την Αλωση το Γένος έχασε την κρατική του υπόσταση, διατήρησε όμως το γεωγραφικό του χώρο και κάτω από την προστασία και την καθοδήγηση της Εκκλησίας ανασύνταξε τις δυνάμεις του και με την πάροδο των αιώνων κατέκτησε την πρωτοκαθεδρία ανάμεσα στα έθνη της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αντίθετα με τη Μικρασιατική Καταστροφή το Έθνος έχασε τον έλεγχο περιοχών που ανέκαθεν βρισκόταν κάτω από την επιρροή του (Μικρά Ασία ,Ανατολική θράκη, Πόντος) και έτσι συρρικνώθηκε ο γεωγραφικός του χώρος. Παράλληλα υπέστη φοβερή απώλεια έμψυχου δυναμικού, οικονομικών μέσων και πολιτιστικών επιτευγμάτων.
Τα ιστορικά στοιχεία είναι γνωστά . Αύγουστος 1922. Ύστερα από μια τριετή πορεία θριάμβου όπου ο ελληνικός στρατός προήλαυνε νικηφόρα επιτυγχάνοντας ιστορικές νίκες, στις 15 Αυγούστου το Ελληνικό μέτωπο της Μικράς Ασίας κατέρρευσε και άρχισε ο γολγοθάς των Ελλήνων. Το όραμα της μεγάλης Ελλάδας
έδωσε τη θέση του στην συμφορά. Επικράτησε χάος μετά τη διάσπαση του μετώπου. Ακάθεκτα τα στρατεύματα του Κεμάλ και οι άτακτοι Τσέτες ξεχύθηκαν όχι τόσο για να καταδιώξουν τον ελληνικό στρατό, όσο για να αφανίσουν τους Έλληνες. Τα αποθηριωμένα τουρκικά στίφη επιτέθηκαν στους άμαχους ελληνικούς πληθυσμούς. Έσφαξαν, κατακρεούργησαν, βασάνισαν αναρίθμητους Έλληνες. Οι θηριωδίες δεν είχαν ούτε όριο, ούτε τέλος.
Από τις πόλεις και τα χωριά της Ανατολής, χείμαρρος τα καραβάνια των ανθρώπων, όδευαν αλλόφρονα προς τη Σμύρνη. Χιλιάδες Ελλήνων κατευθύνονταν προς την προκυμαία της με την ελπίδα να επιβιβαστούν στα πλοία. Όμως και στη Σμύρνη κατέφθασαν τα τουρκικά αποσπάσματα. Σάββατο 27 Αυγούστου 1922. Τρόμος και απόγνωση. Ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος παρά τις παραινέσεις και τις πιέσεις των αξιωματούχων να την εγκαταλείψει, αρνήθηκε. Οι Τούρκοι τον συνέλαβαν και οι σκηνές που εκτυλίχθηκαν ήταν φρικιαστικές. Του έκοψαν τη γλώσσα , τα χέρια και με την ξιφολόγχη τού έβγαλαν τα μάτια. Στη συνέχεια με το πρόσωπο μια απέραντη πληγή τον έσυραν από τη γενιάδα του στις οδούς της τουρκικής συνοικίας του Τιρκιλίκ , και ό,τι απέμεινε από το κορμί του, το κρέμασαν στην πλατεία. Λίγες ώρες μετά τα μαρτύρια του ηρωικού Μητροπολίτη Χρυσοστόμου ξεκίνησαν οι σφαγές και η πυρπόληση της Σμύρνης. Οι Τούρκοι έσφαζαν, βίαζαν, βασάνιζαν, κατέστρεφαν σπίτια και μαγαζιά και λεηλατούσαν περιουσίες. Τελικά παρέδωσαν την πόλη στις φλόγες που ολοκλήρωσαν το έργο της καταστροφής . Όμως δεν στράφηκαν μόνο εναντίον των Ελλήνων αλλά και κατά των Αρμενίων. Απέκλεισαν τη συνοικία τους και έσφαξαν όλους τους Αρμένιους που είχαν εγκλωβιστεί σ’αυτήν .
Η πυρπόληση της Σμύρνης διήρκησε από το μεσημέρι της Τετάρτης 31 Αυγούστου ως το πρωί του Σαββάτου 3 Σεπτεμβρίου. Οι λαίμαργες φλόγες έκαιγαν σάρκες, περιουσίες και οι δρόμοι γέμισαν πτώματα και αίματα. Αναρίθμητα σπίτια και καταστήματα πυρπολήθηκαν, σχολεία ,εκκλησίες και ελληνικά ευαγή ιδρύματα αποτεφρώθηκαν και για να συμπληρωθεί η φοβερή καταστροφή ξεχύθηκαν τα στίφη των βαρβάρων και με χειροβομβίδες και δυναμίτιδα ανατίναξαν όσα η φωτιά είχε <<σεβαστεί>> Άξιο επισήμανσης είναι ότι οι Ευρωπαίοι Χριστιανοί <<σύμμαχοι>>, υπήρξαν ατάραχοι και ανοικτίρμονες μπροστά στην κατακρεούργηση του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου, στις σφαγές και την πυρπόληση της Σμύρνης .Επάνω από τα πολεμικά πλοία που ήταν αραγμένα στο λιμάνι της Σμύρνης έβλεπαν με αδιαφορία τις σφαγές και άκουγαν με απάθεια τις φωνές των ατιμαζομένων γυναικών, τους θρήνους των παιδιών και τους βόγγους των σφαζομένων ανδρών που έφταναν από τα σοκάκια της πόλης ως την παραλία.
<<Νέρωνες ασυμπόνευτοι, της Δύσης τα καράβια>> έγραψε ο Σμυρναίος ποιητής Ανδρέας Παπαδόπουλος. Οι σφαγές επεκτάθηκαν σε όλη τη Μικρά Ασία η οποία έγινε ένα απέραντο νεκροταφείο. Χιλιάδες άνθρωποι κληρικοί και λαϊκοί βρήκαν οικτρό θάνατο.
Η προαιώνια λάμψη της Μικράς Ασίας έγινε μαύρος καπνός, η στάχτη σκέπασε τις θηριωδίες των Τούρκων και τις οιμωγές των ανθρώπων, έγινε μνήμα. Η Μικρασιατική γη του Ομήρου, του Ηροδότου ,η γη οπου πρωτοκηρύχθηκε το Ευαγγέλιο και η Ελληνόφωνη Ανατολή έγινε ο πυρήνας του Χριστιανισμού, η γη των Αποστόλων, η γη που εξέθρεψε Ιεράρχες, Θεολόγους, ασκητές, η γη όπου συμπορεύτηκαν διαχρονικά ο Ελληνισμός και η Ορθοδοξία, η Μικρά Ασία της δόξας και του μεγαλείου, του πνεύματος, της ιστορίας, των επιστημών, της τέχνης, του εμπορίου δεν υπήρχε πλέον, χάθηκε για πάντα.
Όσοι επέζησαν από αυτό το χαλασμό, τις φρικαλεότητες και τις αγριότητες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να ακολουθήσουν το πεπρωμένο της τραγικής τους μοίρας ,το δρόμο της προσφυγιάς. Η καταστροφική κατάληξη της μικρασιατικής εκστρατείας είχε ως συνέπεια τον οριστικό εκπατρισμό του μικρασιατικού πληθυσμού από την πατρώα γη του ,ενώ με την συνθήκη της Λωζάνης το 1923 ,στα πλαίσια της ανταλλαγής πληθυσμών, μπήκε η ταφόπλακα της ελληνικής παρουσίας στη Μικρά Ασία. Έτσι τον μαρτυρικό Σεπτέμβριο του 1922 εκπατρίστηκε οριστικά και τελεσίδικα ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας και του Πόντου και ένα μήνα αργότερα τον Οκτώβριο του 1922 εκπατρίστηκαν και οι Έλληνες της Άνατολικής Θράκης.
Σε εκείνο το μεταίχμιο της ζωής και του θανάτου όπου η κόλαση διαδεχόταν τον παράδεισο, με την ψυχή στο στόμα και τον τρόμο στα μάτια, φεύγουν τρομαγμένα αγρίμια από τον τόπο της συμφοράς στην ελεύθερη Ελλάδα. Όμως τα λόγια είναι φτωχά για να περιγράψουν το δράμα των προσφύγων. Μωρομάνες με αποκαμωμένα μωρά που κλαίνε γοερά, άβγαλτα κοριτσόπουλα συνηθισμένα στην καλοπέραση, αμούστακα παλληκαράκια, άρρωστοι με σβησμένα μάτια, γέροι ετοιμοθάνατοι, γυναίκες που μοιρολογούν τους άντρες τους, τα αδέλφια τους ,τα παιδιά τους που κατέσφαξαν οι Τούρκοι, όλοι αυτοί ξεκινούν μη έχοντας τίποτε άλλο, εκτός από το έλεος του Θεού.
Φεύγουν αφήνοντας πίσω τους σπαρμένους κάμπους που τα ροζιασμένα χέρια τους και ο αδιάκοπος μόχθος τους τα είχαν μεταβάλει σε παράδεισο, αφήνοντας πίσω τους αμπάρια γεμάτα σιτηρά και σπίτια γεμάτα ούζο, κρασιά, πετιμέζια, αφήνοντας το βιός τους ,τα απάτητα βουνά ,τις παραθαλάσσιες πόλεις τους στα μικρασιατικά παράλια, τα χωριά τους με τις πανέμορφες ακτές τους, αφήνουν τη γη όπου για 3.000 χρόνια άνθισε η ελληνική σκέψη και προκοπή, αφήνουν τους παμπάλαιους τάφους των προγόνων τους , τους χιλιάδες αδικοσκοτωμένους, τις εκκλησίες τους, τα σχολεία τους ,αφήνουν πίσω τους μνήμες, όνειρα ελπίδες, ιστορία αιώνων και έχοντας στην καρδιά αβάσταχτο πόνο για αυτά που άφηναν και στην ψυχή ανείπωτη αγωνία για το άγνωστο μέλλον που τους περίμενε, πήραν τον πικρό δρόμο της προσφυγιάς ενώ χίλιοι κίνδυνοι τους παραμόνευαν στο μακρύ αυτό ταξίδι .
Καθ’ οδόν γέροι, μωρά ,ασθενείς άλλοι πέθαναν από πείνα ,άλλοι από εξάντληση, απο κακουχίες από βιαιοπραγίες και θάβονταν ή πετιόνταν στη θάλασσα με σύντομες, μακάβριες διαδικασίες που τις <<συνόδευε>> το μακρόσυρτο μοιρολόϊ της Μικρασιάτισσας μάνας. Κι άκουγες θρήνους και μοιρολόγια και κατάρες εναντίον των υπαιτίων της τραγικής συμφοράς και σε αυτά τα ξεσπάσματα της ψυχής υπήρχε απόγνωση, απελπισία και οργή μαζί.
Ώσπου κάποτε έφθασαν στην ελεύθερη Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές. Τώρα ξεκινούσε το δεύτερο δράμα, της αποκατάστασης στη νέα τους πατρίδα όπου σε άγνωστα μέρη έπρεπε να φτιάξουν τη ζωή τους από την αρχή. Οι πρόσφυγες τις πρώτες ημέρες έστησαν τσαντήρια με τσουβάλια και κουρελούδες μέσα σε λασπότοπους, εξαντλημένοι, εξαθλιωμένοι και ψυχικά τραυματισμένοι από την απώλεια των συγγενών , των φίλων , της πατρογονικής γης και του ευρύτερου κοινωνικού χώρου στον οποίο είχαν ζήσει. Όμως εκτός από τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης είχαν να αντιμετωπίσουν υποσιτισμό ,έλλειψη ιατρικής
περίθαλψης ,αρρώστιες και επιδημίες όπως γρίπη τύφο, φυματίωση ,ελονοσία. Έτσι εκτός από τους πρόσφυγες που πέθαναν καθ’ οδόν ,πολλοί πρόσφυγες πέθαναν μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα και όσοι έμειναν, συντετριμμένοι από την απώλεια προσφιλών προσώπων, περιουσιών, σπιτιών αλλά και εξουθενωμένοι από τις ταλαιπωρίες του διωγμού, άρχισαν τον σκληρό αγώνα της επιβίωσης.
Κατ’ αρχάς αντιμετώπισαν καχυποψία και ψυχρότητα από μέρους των εντοπίων, δικαιολογημένες σε ένα βαθμό. Για τους ντόπιους ήταν <<οι πρόσφυγες, οι τουρκόσποροι>> και ας είχαν πληρώσει με το αίμα τους τη χριστιανική πίστη τους, τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα και την προγονική τους γλώσσα. Στην αρχή ο χαρακτηρισμός <<η πρόσφυγκας>> ηταν εχθρικός, προσβλητικός, πικρός και συχνός. Όμως οι πρόσφυγες με την εντιμότητα στις συναλλαγές τους, τη ντομπροσύνη στη συμπεριφορά τους, την ευθύτητα στο λόγο τους, κατάφεραν την καχυποψία και την ψυχρότητα να τις μεταβάλλουν σε εγκαρδιότητα και αμοιβαία εμπιστοσύνη. Άθλια στεγασμένοι στις πιο απίθανες εγκαταστάσεις, χωρίς οικονομικούς πόρους και με μοναδική περιουσία συνήθως τα εικονίσματα του σπιτιού τους και τα ιερά κειμήλια της πατρίδας τους, ρίχτηκαν με αποφασιστικότητα στον δύσκολο αγώνα της επιβίωσης και έδειξαν σπάνιο δυναμισμό ψυχής. Τους παραχωρήθηκαν άγονες εκτάσεις, βουνοπλαγιές που τις μετέτρεψαν σε εύφορες και παραγωγικές εκτάσεις με μόχθο και σκληρή δουλειά και άγρια ρουμάνια και βάλτους που τα μεταμόρφωσαν και τα έκαναν καρπερή γη. Οι πλαγιές, οι λαγκαδιές, οι κάμποι άνθισαν και γέμισαν καρπούς. Ημέρεψε ο τόπος και νέοι οικισμοί, πόλεις και χωριά
<<ξεπετάχτηκαν>> με τα ονόματα των αλησμόνητων πατρίδων, στα οποία έκτισαν εκκλησίες και σχολεία, γιατί όπως έλεγαν «Τρία πράγματα κάνουν τον άνθρωπο,Άνθρωπο : ο Θεγός , το κοντύλ(ι) και το σκεπάρν(ι)» Δηλαδή η πίστη στο Θεό και στο καλό, το κοντύλι (μολύβι) δηλαδή τα γράμματα ,η μόρφωση και το σκεπάρνι (αλέτρι, γκασμάς κλπ) δηλαδή η δουλειά και όχι η τεμπελιά.
Οι πρόσφυγες ξεριζώθηκαν από τις πατρίδες τους ,αλλά πήραν μαζί τους τη φιλοπατρία, τη φιλοξενία, την αλληλεγγύη. Άφησαν πίσω τους τις περιουσίες τους, αλλά έφεραν την εργατικότητα, την εντιμότητα, την ευσυνειδησία και την υπομονή. Έπνιξαν μέσα τους τον πόνο τους για τους τάφους των γονιών και των προγόνων τους που άφηναν πια στα χέρια του εχθρού χωρίς κερί και καντήλι αναμμένο, αλλά κουβάλησαν την πίστη πως ο Θεός είναι μεγάλος και θα τους βοηθήσει. Μετέφεραν ελάχιστα υπάρχοντα, αλλά ακέραιο τον πανάρχαιο πολιτισμικό πλούτο της ψυχής τους και με τα ακαταμάχητα εφόδια το νου και της καρδιάς εργάστηκαν, μόχθησαν, δημιούργησαν, διακρίθηκαν.
Με τις πολύτιμες εμπειρίες που έφεραν από τα μέρη τους, την ακαταπόνητη εργατικότητά τους αλλά και το ανοιχτό μυαλό τους, βελτίωσαν και ανόρθωσαν τη γεωργική παραγωγή και οικονομία. Συγχρόνως διέπρεψαν τόσο στο εμπόριο όπου, αν και ξεκίνησαν χωρίς κεφάλαια, έφτιαξαν αξιοζήλευτες, ανθηρές επιχειρήσεις με την πάροδο του χρόνου, όπως επίσης διέπρεψαν και στα γράμματα, στις επιστήμες και στις τέχνες και απέκτησαν αξιοζήλευτες θέσεις ισάξιες των εντοπίων. Έτσι αναγεννήθηκαν από τις στάχτες τους και το τραύμα το μετέτρεψαν σε θαύμα.
Όμως μέσα σε αυτό τον αδιάκοπο αγώνα για την επιβίωσή τους υπήρχαν βαθιά μέσα στην καρδιά τους η νοσταλγία για τα άγια χώματα της πατρίδας που άφησαν και η ελπίδα πως κάποτε θα γυρίσουν εκεί, μια ελπίδα που φώλιαζε βαθιά μέχρι τη στερνή τους ώρα. Και με την πρώτη ευκαιρία μιλούν με μάτια δακρυσμένα για τα σπίτια που άφησαν, για τις εκκλησίες τους, για τα σχολεία τους, για τα χωράφια τους, για τα μπερεκέτια τους, και όπως τα ακούς να τα διηγούνται νομίζεις πως πρόκειται για παραμύθι, αλλά δυστυχώς ένα <<παραμύθι>> τόσο αληθινό και μαζί τόσο τραγικό που κρύβει τόσο πόνο και θλίψη και σπαραγμό.
Όλη αυτή η ασίγαστη νοσταλγία, η πονεμένη αφήγηση για ό,τι είχε σχέση με την πατρίδα, το δάκρυ στα μάτια, η τρεμάμενη φωνή από το κλάμα της ψυχής τους, όλα αυτά μεταφέρθηκαν στα παιδιά και στα εγγόνια των μαρτυρικών και βασανισμένων αυτών ανθρώπων και δημιουργήθηκαν οι κατά τόπους σύλλογοι. Έτσι και εδώ στην πόλη μας κάποιοι άνθρωποι διαποτισμένοι από τις πονεμένες αφηγήσεις των γονιών τους για την πολυαγαπημένη τους γενέτειρα, οραματίστηκαν την συνένωση των Μικρασιατών σε Σύλλογο και το 1979 ιδρύθηκε ο Μικρασιατικός Σύλλογος Βεροίας. Σκοπός του να διατηρήσει άσβεστη στη μνήμη και στην καρδιά την αλησμόνητη Μικρά Ασία ,να διαφυλάξει τη μακραίωνη ιστορία της, την πολιτιστική της κληρονομιά, την πλούσια μικρασιατική μουσικοχορευτική παράδοση και να τα μεταλαμπαδεύσει από τη μια γενιά στην άλλη ακολουθώντας τη βιβλική ρήση (Ιωήλ Α-3) : <<Υπέρ αυτών, τοις τέκνοις υμών διηγήσασθε , και τα τέκνα υμών, τοις τέκνοις αυτών και τα τέκνα αυτών εις γενεάν ετέραν>> (Για αυτούς στα παιδιά σας, να μιλάτε και τα παιδιά σας στα δικά τους παιδιά και αυτά τα παιδιά στην επόμενη γενιά).
Ο Σύλλογος Μικρασιατών ύστερα από 46 χρόνια από της ιδρύσεως του το 1979, απέκτησε το 2022 τη δική του στέγη. Το αρχοντικό της αείμνηστης Βούλας Χατζίκου στην οδό Κεντρικής 183, έγινε η έδρα του συλλόγου και σε αυτό στεγάστηκε <<ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΗ>>. Το σπίτι στήθηκε ύστερα από πολύχρονες προσπάθειες μιας ομάδας ανθρώπων, η οποία δούλεψε με αγάπη μεράκι, γνώσεις ,σεβασμό, ενθουσιασμό, δημιουργικό πνεύμα και χρειάστηκε να ξεπεράσει πολλούς σκοπέλους για να φτάσει σε αυτό το αποτέλεσμα. ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΗ είναι έργο υπομονής, επιμονής, έρευνας, επιμέλειας, κατάθεσης ψυχής, κόπου και χρόνου και αξίζουν ΘΕΡΜΑ ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ σε όλους τους συνεργάτες και τους συντελεστές οι οποίοι βοήθησαν ποικιλοτρόπως, ώστε να <<στηθεί>> αυτός ο πολιτιστικός φόρος στην πόλη μας, που αποτελεί τόπο γνωριμίας, επικοινωνίας, ανάδειξης και προβολής της ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς του Μικρασιατικού Ελληνισμού.
Τα εκθέματα του ,έργα ανθρωπίνων χεριών, που μαγνητίζουν και γοητεύουν, κρατούν ζωντανή τη μνήμη των αλησμόνητων πατρίδων και χρησιμεύουν και ως πηγή ιστορίας και ως ερέθισμα αναπόλησης. Στο σαλόνι, στην τραπεζαρία ,στην κρεβατοκάμαρη, στο μαγειριό, στον καθημερινό οντά (δωμάτιο) και στο δωμάτιο του αργαλειού, εκθέματα άλλα ταπεινά και άλλα περίτεχνα σπουδαίας καλλιτεχνικής αξίας, όλα όμως πολύτιμα ,συμβάλλουν στην ανιστόρηση του παρελθόντος. Οικιακά σκεύη και αντικείμενα καθημερινής χρήσης, εκκλησιαστικά σκεύη, αυθεντικές παραδοσιακές φορεσιές, κεντήματα, πίνακες ζωγραφικής, κοσμήματα ,φωτογραφικό υλικό, βιβλία γραμμένα στα <<καραμανλίδικα>> ,τη γλώσσα των Καππαδοκών, όπου οι λέξεις είναι τουρκικές αλλά γραμμένες με ελληνικά γράμματα ,μουσικά όργανα, είδη διακόσμησης κ.λ.π. όλα έχουν <<φωνή>> και είναι σαν να αφουγκράζεσαι τους ψιθύρους των προγόνων. Είναι σαν ένα αόρατο νήμα αιώνων να ξετυλίγεται μέσα στο Χώρο και στο Χρόνο και να φτάνει στο σήμερα, σαν ένα νήμα αιώνιο να ενώνει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.
Η περιήγηση στο σπίτι δεν είναι μόνο μια ξενάγηση στο χώρο, αλλά προπάντων μια διείσδυση στον χρόνο και μια εμβάθυνση στο παρελθόν από όπου <<ανασύρονται>> μαγικές εικόνες. Είναι ένα νοερό ταξίδι, ένα <<οδοιπορικό>> στο μεγαλείο της Μικράς Ασίας, στην οποία διαχρονικά έζησε, έδρασε, δημιούργησε και μεγαλούργησε ο Ελληνισμός και αυτή η αίσθηση της Ελληνικότητας νιώθεις να σε περιβάλλει από παντού.
Εδώ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΗ που διαφυλάττει μνήμες και πυροδοτεί συγκινήσεις και αναπολήσεις, μέσα στην ιερή σιωπή της συγκίνησης ΤΟ ΒΙΩΜΑ ΕΓΙΝΕ ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ ΕΓΙΝΕ ΘΑΥΜΑ.
Έχοντας περάσει 103 χρόνια από τον μαρτυρικό Σεπτέμβριο της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922 μέχρι το Σεπτέμβριο του 2025 η σημερινή αναφορά ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΗ ας θεωρηθεί ένα αγιοκέρι στους τάφους όλων αυτών των χιλιάδων αδικοσκοτωμένων εθνομαρτύρων κληρικών και λαϊκών που άφησαν τα μαρτυρικά τους κόκαλα στην αιματοβαμμένη γη της Μικράς Ασίας και ένα ευλαβικό θυμίαμα στους τάφους των ξεριζωμένων προσφύγων πρώτης γενιάς ,οι οποίοι ως το τέλος της ζωής τους στη νέα τους πατρίδα, έζησαν και πέθαναν με τη νοσταλγία και την ελπίδα της επιστροφής τους στη γενέθλια γη της Μικράς Ασίας. Ας είναι Αιωνία η Μνήμη τους .
